Hollands Weekblad. Jaargang 2

[p. 14]

Een vergeetachtig gezelschap
A.L. Schneiders

Onze excursie werd algemeen als een welkom verzetje tegemoet gezien. Al een paar weken van onze herhalingsoefeningen hadden wij in hetzelfde lokaal theorie zitten doen en wij wilden er best wel eens uit. Dat het naar de a.b.c.-school was, voor ‘atomische, bacteriologische en chemische oorlogvoering’, kon nauwelijks iets aan het vooruitzicht afdoen. Zelfs wanneer men zich bij ons leger bevindt, lijkt de gedachte aan een serieuze, Hollandse deelneming in de genoemde gruwelen een weinig overdreven. Misschien komt dat wel door de geruststellende aanwezigheid van zoveel veldpredikers en priestermajoors, die men bij iedere opkomst terugvindt met onverminderd gezond verstand, eetlust en vertrouwen.

Onze bus kwam iets te vroeg aan in de aardige oude provincieplaats waar de nieuwe vormen van oorlogvoering worden gedoceerd. Wij besloten nog even een kop koffie te drinken op een van de caféterrassen aan het marktplein. Daar streken wij dan neer, een groepje verklede advokaten, rechters en assuradeuren, zich welgemoed de handen wrijvend en babbelend in de vroege morgenzon, ja bijna een beetje uitgelaten. Sommigen worden al wat grijs aan de slapen en de pakjes beginnen al te spannen; nog maar











twintig, vooruit vijf en twintig jaar zonder bom en de meesten van ons zullen wij al heelhuids hebben kunnen wegdragen. Ik herinnerde mij een foto van mijn vader als reservist, hij had hier ook geoefend, misschien wel op hetzelfde terras. Vrolijker dan ik hem in het algemeen had gekend, zat hij daar de zaken aan te zien, tussen ongeveer dezelfde soort mannen als ik nu om mij heen zag, op zijn tafeltje de hoge képi en een sabel tegen zijn stoel. Ik vroeg mij af waar die artikelen toch wel gebleven konden zijn; niets voor mijn moeder om ze met de voddenman mee te geven en mijn broer heeft ze ook niet voorzover ik weet. Die dingen zullen toch niet zomaar uit zichzelf uit families verdwijnen?

De a.b.c.-school bleek in een donker oud pakhuis gevestigd, hetgeen mij een zekere geruststelling gaf. Maar binnen, in het voorportaal, werd het toch een beetje ernst want aan de muren hingen platen van weggeblazen straten, Engelse straten. Daarna waren zij afgebeeld zoals ze waren of nog zijn, naar ik aanneem; buitengewoon deprimerend, twee lange rijen van dezelfde lelijke arbeidershuisjes in de goedkoopste soort baksteen met hier en daar een bestelwagen ervoor, groenten of melk en geen mens te zien. Blijkbaar had men de ramp

[p. 15]

niet willen overdrijven. De eerste les was over de chemische oorlogsvoering, dus wat men noemt de strijdgassen. De leraar was een jonge luitenant met een snorretje en de nodige ambitie om ons in korte tijd een alomvattende indruk te geven van zijn merkwaardige specialiteit op het gebied van de toegepaste natuurwetenschappen. Het zal zeker niet aan hem hebben gelegen dat na een minuut of tien onze aandacht wat ging verslappen. Misschien kwam dat wel doordat de geheel surrealistische vuiligheid van de allernieuwste gassen ons opnamevermogen eenvoudig teboven ging of nog meer doordat wij dachten aan de wind; de wind, die zal het toch wel als in vorige oorlogen verhinderen? Een van ons sprak het ongeloof ook al spoedig uit: ‘Mijnheer, de wind, die zal toch zeker wel....?’ Natuurlijk was onze docent al op deze vraag voorbereid, want nog voordat de ander was uitgesproken begon hij reeds te antwoorden. Begrijpelijk dat het hem heel hoog zat, dat van de wind, want niemand met enige ambitie, hoezeer hij op zichzelf het gebruik van strijdgassen ook afkeurt, zal met genoegen tot het inzicht komen dat hij eigenlijk geheel op dood spoor staat. Uit het antwoord viel op te maken dat men die zaken thans heel wat beter in de hand heeft dan vroeger, maar ik kreeg de indruk dat het toch nog niet helemaal perfect is. Hoe dan ook, na verloop van tijd betrapte ik mij erop dat ik weer in de lucht zat te kijken en in de boomkruinen onder ons raam, zachtjes teruggezakt in een blijkbaar nog altijd open wereld van oude watten en een vleugje gas in de neus, honderd vruchteloze lessen chemie van Sengers. Zou híj nog in leven zijn?

Daarna kwam de les atomische oorlogvoering. Wie schetst mijn verbazing toen



daar als kapitein-docent Peters binnen kwam, met wie ik destijds in Indonesië een jaarlang in dezelfde mess had gewoond. Hij was daar een van de opgewektste figuren, met als enige probleem ons aller probleem. De eerste keer dat ik hem had ontmoet, toen ik hem in mijn auto afhaalde van de boot, was hij binnen een minuut alweer verdwenen om onderhandelingen te openen met een vrouw die hij in een warong langs de weg had zien staan. Raar idee dat de bom er toen ook al was, dat het ding in al die jaren sinds Riouw wortel was blijven schieten, meer en meer en dat Peters ermee promotie zou maken. Wat mij in hem nogal had geërgerd was dat hij na zijn opleiding in Wolverhampton te hebben voltooid, zo de engelse officier was blijven spelen, met blonde snor, stokje, hawhawklank en al. Nu, dat was er niet minder op geworden en blijkbaar had hij er nog een nieuwe beroepsgewoonte bij ontwikkeld, nl. van tijd tot tijd een formidabele explosie van stemgeluid. Zo had hij een vijf minuten rustig staan spreken en dan gilde hij bij voorbeeld ineens: ‘De Gammastralen Mijne Heren’, enz. Iedereen schrok zich daarvan natuurlijk lam en ik hoorde mijn buurman, kantonrechter in Gelderland, verontwaardigd mopperen. Na dit lesuur kregen wij film, een amerikaanse instruktiefilm die laat zien hoe soldaten, als zij het hoofd maar niet verliezen, na de explosie de veldslag weer gewoon, normaal of hoe dat dan ook is, kunnen vervolgen. Voor mij was dat eerder een benauwende dan een geruststellende boodschap, want niet eens zo erg diep in mijn hart had mij het enige voordeel van het ding juist geleken dat men er na de klap tenminste het bijltje definitief bij zou kunnen neerleggen, eindelijk niet meer verder te

[p. 16]

hoeven. Maar de stem van de commentator had het gewenste effekt, ik zette mij schrap en wie zou dat niet hebben gedaan? In het breedste redelijkste amerikaans van het hele Westen legde hij uit dat Democracy het ook de volgende keer kan overleven, als wij willen. Kijk maar naar die jongens. Daar gingen zij, onze eeuwenoude magere pubers onder veel te grote helmen, maar zij gaan nog, vallen, opstaan en dan de grote barstende, stuivende vlakte oprennen alsof zij een duik wilden nemen in de branding. Voor degenen die het hebben gehaald gaan er dan fluitjes en zij laten zich weer vallen. Het wordt stil en men hoort alleen een vliegmachine grommen in de verte. De soldaten gaan graven, razend vlug. Het grommen wordt sterker maar de kuilen ook dieper. Wij volgen nu nog maar een van de jongens, het zweet gutst langs zijn voorhoofd en zijn kin en wij horen hem hijgen, maar zijn gezicht is en blijft onbeweeglijk, alsof hij daarachter al dood is en wie weet. De vliegmachine lijkt nu nogal dichtbij te zijn, maar daar verdwijnt onze soldaat ook in zijn kuil, het laatste konijn in de wereld. Nog een ogenblik zien wij zijn ogen over de rand naar ons kijken, zonder teken van herkenning of wat dan ook. Dan komt al dat superzonlicht, de orkaan en alles wat er verder bij hoort, daarna geruime tijd niets, totdat ja, warempel, die twee stomme ogen weer over de rand van de kuil heen komen kijken. Ik had wel hoera kunnen roepen, maar daar is niemand mee gediend, het laatst die jongen. Langzaam en vochtig glijden zijn ogen heen en weer, daarna komt de rest ook uit de kuil. Hij stoft en klopt zich zeer zorgvuldig af, zonder vreugde of verdriet en dat zien wij de andere soldaten nu ook weer doen, terwijl men op de achtergrond reeds op de tanks is geklommen om die ook grondig schoon te bezemen van atoomstof. Dan barst het lawaai weer los en daar gaan zij weer, recht toe recht aan een nieuwe bui granaten in, de gewone nu.

In het halve uur dat wij als pauze hadden, liepen wij heen en weer door de straat, na de warmte van het bioskoopzaaltje wat rillerig in ons soort daglicht, dat mij nu nogal oud voorkwam en niet helemaal sekuur meer. Wij voerden de gesprekken die men zo ongeveer verwachten kan, dat is dus niet veel. Alleen K. wond zich nog een beetje op. ‘Het is toch beestachtig allemaal, verwerpen wij niet te lichtvaardig de mogelijkheid van eenzijdige afschaffing?’ Nou, nou, werd er gemompeld en wij gingen er maar niet op in, behalve majoor R, inspekteur van een verzekeringsmaatschappij en dus propvol overtuigingskracht. ‘Kom, kom, K., je voelt toch zelf wel dat wij dan al gauw ingelijfd zouden zijn? Bovendien, het bezit van de bom aan beide kanten is de beste verzekering tegen het uitbreken van een nieuwe oorlog’. ‘Ja maar’, kraaide K. hem tegen, ‘ooit zullen zij gebruikt worden, dat gaat altijd zo, je zult het zien’. Ongeveer voor de eerste keer in mijn leven vroeg ik mij af waarom ik eigenlijk niet een pacifist was of zoiets en werkelijk, wel een minuut of vijf bewoog ik mij als zodanig over het trottoir. Dat gaf een buitengewoon aardig gevoel van eindelijk vrij te zijn, niet weinig visionair en bovendien nog illegaal maar niet erg, net lekker dus. Maar het zal te comfortabel geweest zijn zo, want na die vijf minuten schijn ik het gewoon weer te zijn vergeten; ik herinnerde mij dat ik K. altijd nogal halfzacht had gevonden. Tenslotte viel mij nog in dat wij wel eens zouden kunnen proberen wat minder drukte over onze levensduur te maken, in ons land zou dat als nevenprodukt misschien nog een lichtvoetiger samenleving met zich kunnen meebrengen. Maar natuurlijk had die gedachte net zo min iets om het lijf, want hoe moet men zoiets nu leren. ‘Tja, tja’, merkte mijn buurman van daarstraks op, die kantonrechter, ‘tja, ja ja. Vindt U ook niet dat die meneer Peters het wat lawaaierig doet?’

Het gaf nogal een verwarde discussie, het laatste lesuur. Peters had daarin de resultaten van de bom uiteengezet, bij ontploffing boven de grond, op de grond, onder de grond, enz. Ik dacht dat hij het allemaal realistisch genoeg had voorgesteld, maar sommigen scheen het nog lang niet genoeg bewezen. Vooral K. scheen erop uit bij de eerste de beste bom de hele randstad Holland van de kaart te krijgen. Begrijpelijk dat onze docent daarop niet inging; het hing helemaal af van de zwaarte van de bom, van de hoogte van ontploffing en nog een hoop andere faktoren. Bovendien moesten wij bedenken dat de bommen kostbaar zijn en de randstad Holland misschien niet het belangrijkste doel. Hij wilde er nu niet verder op ingaan, maar gezien onze belangstelling voor het probleem wilde hij ons wel eens een rekenschijf uitlenen waarop de resultaten van de bom onder alle denkbare omstandigheden zijn uitgerekend. Dan zouden wij het thuis nog eens op ons gemak kunnen uitrekenen. Hij hield het ding even omhoog, het deed wat denken aan die vrolijk gekleurde rondjes die men soms krijgt bij aankoop van een filmpje. Toen legde hij het neer op een tafeltje bij de uitgang; eigenlijk wel slordig dat niemand van ons eraan schijnt te hebben gedacht het op te pakken.