Hollands Weekblad. Jaargang 2

[p. 6]

De Nederlandse staalindustrie
E. Damen

In de zes landen West-Duitsland, Frankrijk, Italië en Benelux, tezamen vormende de Europese Gemeenschap voor kolen en staal, bedraagt de staalproduktie in 1960 iets meer dan 70 mln ton; daarvan komt 2 pct op rekening van bedrijven in Nederland. Het grootste deel van die Nederlandse produktie komt van de Kon. Ned. Hoogovens en Staalfabrieken te IJmuiden, die het enige volledig geïntegreerde Nederlandse ijzeren staalbedrijf vormen. Hoogovens zijn bezig met de realisering van verschillende uitbreidingsplannen, maar aangezien ook in andere landen nog uitbreidingsplannen in uitvoering zijn, is nauwelijks te verwachten, dat de Nederlandse staalproduktie na realisering in 1965 van de thans bekende uitbreidingsplannen meer zal uitmaken dan 3 pct van de totale EGKS-produktie en amper 1 pct van de totale Europese produktie, daarbij dan de gebieden onder Russische invloed nog niet meegerekend.

Hoewel het staalverbruik in de periode tussen 1915 en 1960 enorm is toegenomen, heeft bij Hoogovens tot ± 1950 niet veel uitbreiding plaats gehad. Bij de totstandkoming van de produktie in IJmuiden in de jaren twintig werd een produktie van uitsluitend SM-staal opgezet, wat toen kwalitatief het hoogstwaardige staal was en o.a. werd afgenomen door de Nederlandse scheepsbouw. Toen Hoogovens goed begonnen te draaien, remde de crisis der dertiger jaren de expansie af. Na 1945 was een wederopbouw van het bedrijf noodzakelijk. De eerste grote uitbreiding lag toen in de verwerkende sector door de creatie van Breedband. Zowel door de bouw van hoogovens voor de produktie van ruw ijzer als door uitbreiding van de staalfabriek (met ovens voor SM-staal en met converters voor blaasstaal) zijn de produktiecijfers van Hoogovens snel omhoog gelopen. Ze passeerden al lang de grens van 1 miljoen ton, zullen binnenkort de 2 miljoen per jaar naderen en zullen omstreeks 1965 op ongeveer 3.000.000 SM-staal en LD-staal per jaar liggen. Dan zullen na realisering der nieuwste uitbreidingsplannen niet alleen dikke en dunne platen, buizen en blik worden gemaakt, doch zal Hoogovens tevens treden in de produktie van z.g. niet-platte produkten, zoals staven en betonstaal, in het algemeen belangrijk materiaal voor de bouwnijverheid, terwijl tevens enig halffabrikaat kan worden verwacht ten behoeve van verwerking in de draadindustrie (walsdraad).

Een zeer aanzienlijk deel van de investeringen, die gemoeid zijn met de verwerkelijking van lopende of voorgenomen uitbreidingsplannen kan Hoogovens financieren uit de winst. De huidige liquiditeit is zelfs zo groot, dat men daarmede al over de helft van de kosten komt. Geschat kan worden - maar meer dan een slag in de lucht is het niet - dat 25 tot 30 pet van de investeringen betaald kan worden uit winsten van 1960 tot en met 1964, zodat er een beroep op de kapitaalmarkt te becijferen valt, dat in de orde van grootte van f 100 mln zou komen te liggen. Het laatste uitbreidingsplan, dat de vorige week is gepubliceerd, vergt een totaal bedrag van circa f 300 mln, dat voor ongeveer de helft bij de Nederlandse industrie kan worden geplaatst; verschillende belangrijke installaties worden hier te lande echter niet gemaakt.

Meer nog dan met voorafgaande uitbreidingsplannen sinds 1945 hebben Hoogovens met dit laatste plan, waardoor de produktie op iets meer dan 3 mln ton staal per jaar zal komen, hun terughoudende expansie-activiteit van vroeger doorbroken, vooral nu door de bouw van anders geaarde walsinstallaties een nieuwe richting (de ‘niet-platte’) wordt ingeslagen. Daarmede is namelijk voor verdere expansie in de richting van een zeer groot produktieprogramma, dat ten slotte alle staalbasisprodukten en halffabrikaten kan omvatten, de mogelijkheid geschapen. In hoeverre de aanwezige mogelijkheid zal leiden tot reële uitbouw der produktie zal van vele factoren afhangen, economische, technische, zelfs politieke.

Daarom is het uitbreidingsplan dat de vorige week is bekendgemaakt, meer dan de wel plezierige expansie van een industrie, die het wèl gaat: er is een drempel overschreden, waar Hoogovens al lang tegenaan zaten te kijken en tot welker overschrijding een deel van de Nederlandse industrie Hoogovens al lang graag een zetje wilde geven. Een van die zetjes was in 1955 enige actie van de kant van de Nederlandse draadindustrie, die toen van Hoogovens te horen kregen, dat men enkele jaren geduld moest hebben, een eerlijk, maar geen tactvol ant-

[p. 7]

[p. 8]

woord. Het tweede zetje was het optreden van de Rotterdamse Staalstudiestichting, die een hoogoven- en staalbedrijf op westelijk Rozenburg wilde realiseren. Langs vele kronkelwegen heeft de activiteit van de Staalstudiestichting geleid tot een rapport, uitgebracht door de Staatsmijnen, Hoogovens en Ned. Kabelfabriek onder leiding van prof. van Berkum. Dit rapport is enkele weken geleden gereedgekomen en bevat een conclusie, die negatief is t.o.v. de vestiging van een staalbedrijf op Rozenburg.

Aan de betekenis van de negatieve conclusie van het rapport Van Berkum wordt geen grote waarde gehecht. Rotterdam heeft bij monde van zijn burgemeester al laten weten, dat men toch voort wil gaan met de pogingen om een ondernemer te vinden, die het op westelijk Rozenburg wél aandurft hoogovens te bouwen en een staalfabriek neer te zetten. Waar het geld vandaan moet komen, is niet helemaal duidelijk. Men zal toch ten minste twee flinke hoogovens, een staalfabriek voor eventueel Thomasstaal en een walsstraatje moeten bouwen. Kiest men modern Thomasstaal (LD-AC-staal) dan komt er nog een zuurstoffabriek aan te pas. Om tot een aanvaardbare kostprijs te komen, zeggen sommigen, zal het bedrijf een omvang moeten hebben, die anderhalf miljard aan investeringen vergt. Die anderhalf miljard zijn dan vijf jaar - tijdens het bouwen - niet rendabel, en daarna moet men een markt vinden. Het lijkt een vrij zware opgave, hoewel geen onmogelijke.

De zwaarte van de opgave blijkt duidelijk uit het telkens weer vastlopen van de pogingen der initiatiefnemers om de zaak voor elkaar te krijgen. De eerste vergadering van de staalstudiestichting - het begon in Den Haag - leek veelbelovend. Het wemelde er zogezegd van de Rotterdamse miljoenairs. Maar geld hadden ze er blijkbaar niet voor over. De Staalstudiestichting had grote handicaps. Het begon al met de primitieve om niet te zeggen weinig betrouwbare public relations van het initiatief. Toen werd Krupp erin gehaald, wat in Nederland toch nog altijd niet een naam is, die met een ander en beter Duitsland geïdentificeerd wordt. Daarna kwam de Kabel en van dat moment af heeft de zaak in de sfeer van de human relations niet goed gezeten. Niet door de Ned. Kabelfabriek bepaald, maar door de hele sfeer van het project. Deze sfeer was typisch Rotterdams die van de zoveel mogelijk gesloten zaak. Zoals de Kabel in wezen nog het karakter bezit van de familie-N.V., zo hebben ook de meeste Rotterdamse ondernemingen een besloten karakter. Er zijn daar weinig vennootschappen waarvan het kapitaal ter beurze wordt genoteerd, maar zelfs onder die weinige heerst geen echte ondernemingsdemocratie doordat er bijna overal beperkingen bestaan met niet royeerbare certificaten van aandelen e.d. Deze mentaliteit van beslotenheid is niet meer van deze tijd en in dit opzicht loopt het anders zo vooruitstrevende Rotterdam bepaald achter.

In de afgelopen week verscheen, om een typisch voorbeeld te noemen, het jaarverslag van de Domaniale Mijn-Mij te Kerkrade (concern Van der Vorm). Dit is dan een ‘open’ N.V. in die zin, dat reeds vele jaren beursnoteringen voor de aandelen worden gemaakt. Het verslag werd echter, ook aan zeer grote kranten, slechts op vertoon van een aandeel verstrekt. Toen men een aandeel had bemachtigd, bleek het verslag niet alleen financiëel-economisch onder de huidige maat te liggen, maar bovendien heeft de onderneming, ondanks de verregaande beslotenheid, met een behoorlijk verlies gewerkt. De Domaniale Mijn is echter een antracietmijn, die hoegenaamd geen voorraad behoefde op te slaan en dus lang niet die moeilijkheden had, welke de tegenwoordige mijnindustrie kent. Van alle normale Europese mijnen werkte de meest besloten Rotterdamse met verlies. Het is natuurlijk een incidenteel iets, maar het is wel typisch. Deze beslotenheid zullen zich straks eventuele Duitse gegadigden voor Rozenburg eenvoudig niet kunnen veroorloven vanwege de nieuwe Duitse wetgeving op dit gebied.

Nu zal het wel mooi worden als straks uit deze notities wordt geconcludeerd: ‘omdat de Domaniale Mijn met verlies werkte, komt er geen Hoogoven op Rozenburg, zegt ge dus.’ Dat zeg ik natuurlijk niet. Maar er bestaat verband tussen een mentaliteit, die blijkt uit de verregaande Rotterdamse beslotenheid der miljoenairs en het afwijzen door de natie als geheel van grote projecten van die miljoenairs. Zoals het gevaar bestaat, dat enkele duizenden mijnwerkers en misschien de hele gemeente Kerkrade opdraaien voor een te gesloten en bepaald niet geslaagd industriëel Rotterdams beleid, zo is ook het gevaar niet denkbeeldig, dat met moeite aangesleepte staalarbeiders op Rozenburg en de hele gemeente Rotterdam wellicht van een dergelijk beleid later de consequenties moeten aanvaarden. Het geeft toch wel te denken, dat men in vier jaar tijd niet tot een structuur van een bedrijf kon komen, als dit bedrijf werkelijk commerciëel, technisch en nationaal zulke fantastische perspectieven had.