Hollands Weekblad. Jaargang 2

[p. 15]

Journaal
J.J. Peereboom

Het komt iedere paar maanden wel eens een keer voor dat het gezelschapsleven mij goed doet. Gewoonlijk blijft het onverschillig, in allerlei gradaties van bepaald pijnlijk via gewoon effen tot eigenlijk wel jolig. Zelfs met goede vertrouwden wordt de weldadigheid zelden verwezenlijkt. Het zou jammer zijn om sommige mensen niet meer te spreken, en het zou natuurlijk in het algemeen jammer zijn om nooit meer iemand te spreken; bovendien is het interessant om te horen wat ze te zeggen hebben, en prettig om ook eens tegen iemand anders te praten dan jezelf; maar onverschillig is het niettemin, en de vermaning dat er altijd iets bezienswaardigs moet zijn aan mensen, maakt er maar in enkele gevallen iets van goed.

Die enkele keer dat het gesprek van de grond komt is dan zo verrassend dat ik er mij meestal pas achteraf van bewust ben. Gewoonlijk is het op weg naar een huis maar een kwestie van even met de schouders schudden en terugkeren naar de eigen gedachten; na gisteravond daarentegen zwom ik weer eens in een wereld van onuitputtelijke hoewel onvoorzienbare communicatiemogelijkheden. De twee oude bekenden, met wie ik al talloze gesprekken tussen effen en jolig had gehad, konden daar niet aansprakelijk voor zijn; dan dus zeker de vage bekende, die mij meer dan voorheen opviel als een intellektueel, in de ruime zin van iemand die zich zorgen maakt over de gebrekkigheid van ideeën. Het gesprek had niet veel te betekenen, maar het had iets zwijgzaams, dat was het aardige. Er werd wel iets gezegd, maar wat erbij weggelaten werd was veel meer, en daar hadden wij een licht argwanende verstandhouding over. Het weldadige is dan zeker de gewaarwording dat er nog overal dingen zijn die onderzocht en uitgelegd moeten worden; het mismoedige van een effen gesprek komt van die overtuiging dat je dat wel laten kunt, de woorden lopen toch altijd op hetzelfde uit. Gisteren zag ik, thuis teruggekeerd, overal waar mijn gedachten heengingen de schimmen van dingen die bij een iets betere belichting uitgelegd zouden kunnen worden. Het waren er op het ogenblik zelf teveel om goed te belichten; dat is dan wel jammer, maar zo'n stemming beloont eigenlijk zichzelf, en er blijven dagen lang resten goede moed van over. Wat een voorrecht om op zo'n ogenblik in de eigen huid te leven! In het spraakgebruik heet dat, het met jezelf getroffen hebben.

Portret van de winter. Op de achtergrond het café The Shuckburgh Arms, naam die op zichzelf al aan sneeuw en ijs in Noord-Amerika doet denken; het is bovendien een doods gesloten huis, van de soort die op stadsfoto's van 1900 staat met één zwart mannetje ervoor, en het ligt geheel alleen, zonder buren, op de spits van een driehoekig blok, in het verlengde van een winderige straat. De rest van het blok is eerst een opslagterrein van de gemeente Chelsea, waar rijen buizen en zakken cement bewaard worden achter een houten schutting; en vervolgens een machtig pakhuis van een van de grote winkels, met uitgestrekte vlakken blinde muur.

Voor de Shuckburgh Arms langs komt dan een klein dik schoolmeisje hollen; bolvormig hoofd, geel piekhaar, gezicht en knieën rood geschuurd door de wind. Onder het hollen, met de handen in de zakken van een groene blazer gepropt, hoest zij telkens krassend, zonder iets los te maken; die hoest kan altijd doorgaan, tot aan de noordpool. Voor het café blijft zij staan en gaat leunen tegen een lantarenpaal, op de stramme consequente manier waarbij de buitenste voetzool een eindje van de grond komt. Zij buigt het hoofd voorover en zet haar mond open, een stijve spleet die van links tot rechts overal even breed lijkt. Er komen slierten slijm uit die even verend blijven hangen in de winden voordat zij op straat vallen. Zij doet niets om de ontlasting te verhaasten. Zij wacht tot alles gevallen is, zonder haar handen uit de zakken te nemen, klapt dan haar mond dicht en holt verder, met dadelijk weer zo'n krassende hoest die

[p. 16]

klinkt alsof hij de enige ware uitdrukking van haar levensbesef is.

De Franse romanprijzen van december hebben het slechtste jaar dat ik mij kan herinneren. Geen van de eerste drie, de Goncourt, Renaudot en Fémina, heb ik kunnen lezen zonder er stukken in over te slaan. Ze zijn dan ook allemaal weer onuitstaanbaar lang, alsof de auteurs ervan de lezer met de massa hopen te imponeren. Wat knap om zovéél te weten om te schrijven! Maar het valt best tegen. Dieu est Né en Exil van Vintila Horia, de Roemeen die de Goncourt nu heeft moeten teruggeven omdat hij stukken van ‘verschillende richting’ geschreven had aan het begin van de oorlog, is een zorgvuldige en verdrietige roman die klinkt alsof hij verteld wordt door iemand met zijn hoofd onder de dekens, zo klein is het stemmetje. Als tegenwicht daarvoor is er dan Le Bonheur Fragile van Alfred Kern, de enige van de prijswinnaars van wie ik al eerder boeken gelezen had, net zulke als dit (Le Clown was het meest bekende): volgens het principe ‘een roman schrijft zichzelf als hij eenmaal op gang komt’, ernstig of vrolijk al naar gelang het pas geeft, en wat er pas geeft is nooit twijfelachtig want alles wat er staat is al honderden malen door anderen gezegd en heeft een erkende culturele betekenis. De Fémina van Louise Bellocq, La Porte Retombée, vertoont de praatziekte van Kern in een vrouwelijke toon, over twee zusters en een broer uit een aanzienlijke Bordelese familie die in twintig jaar lelijk achterop zijn geraakt en bijeenkomen in het ouderlijk huis om de verkoping te regelen. Een hoofdstuk per kamer van het huis, en hoe mooi het vroeger leek en hoe schamel ze er nu bijzitten; er wordt zoveel in herhaald dat het mogelijk moet zijn om in een kwart van het aantal woorden niet alleen de strekking onder te brengen, maar ook ieder feit dat er in genoemd wordt zonder forceren te vermelden.

Waarom krijgen zulke boeken dan prijzen? Wie is hier gek? Voor Horia is het misschien in het bijzonder dat hij, als alles goed gegaan was, een bemoedigende illustratie had kunnen geven van ‘l'universalité de la langue française’, waar Daniel-Rops dadelijk ongegeneerd over begint in zijn voorwoord. Verder wordt door alle drie de prijzen bevestigd dat iedereen vroeger of later ten val komt als hij in een neerbuigende houding gaat staan om het gemiddelde gezin wat wils te geven. Schrijvers, jury's, kranten, radio's, alles valt. Het was maar een illusie dat men zijn standaarden kan handhaven zonder ze in het gebruik bij te houden en het was gewoonlijk niet eens een erg frisse illusie, meer iets voor schuwe mannetjes die bang zijn dat zij tegen de lamp lopen als zij moeten zeggen wat zij zelf goed vinden.

Nu ik sinds kort een stoel heb waar ik makkelijk in zit, kan ik mij eindelijk veroorloven om de ongemakken van de laatste tien jaren op hun waarde te schatten. Een jaar of vijf geleden las ik staande de regels van Barrès over de onmisbaarheid van een goede stoel voor wie prettig wil lezen; ik had juist uitgemaakt dat, gezien het model van de stoelen die mij omringden, de staande houding waarschijnlijk de meest gerieflijke was. Dat was toen toch te vermoeiend, en ik hervatte de serie zittende en liggende houdingen in stoelen en op bedden die nu als ik ze oproep aaneengroeien tot een soort tekenfilm, al die ongemakkelijke standen versmolten in een obscene zitvormige dans. Een van de ergste soorten stoelen is die waarvan de zitting zo lang is dat je niet tegen de rug kunt zitten zonder de beentjes van de grond te lichten, maar ik denk ook in het bijzonder aan die met de houden armleuningen die in de heup snijden, en waar de ellebogen op uitglijden; en aan de hele diepe mannelijke waarin je bijna op de grond zit, met de armen tussen de zijkanten tegen het lichaam gekneld of anders op schouderhoogte geheven om de bovenkant van de leuningen te kunnen bereiken; en heb tenslotte een gedachte voor de sofa, waarop je omvalt als je naar de verkeerde kant leunt. Er zouden makkelijk argumenten te vinden zijn om stoelen en misschien sommige andere gebruiksvoorwerpen bij hun verschijning op de markt te verwelkomen in kritische artikelen.