Hollands Weekblad. Jaargang 2

[p. 3]

In de V.A.R.
H. van Galen Last

Tirade (oct., nov.) publiceerde de voor Utrechtse studenten gehouden lezing over ‘Pers en Openbare Mening’ door de journalist H.J.A. Hofland. Het is een nuttig stuk waarin eindelijk eens een poging wordt gedaan om de berichtgeving van de Nederlandse pers aan een serieus onderzoek te onderwerpen. Ik las het met instemming, zoals dat heet, al vond ik het jammer dat hij hier en daar niet man en paard noemde (bijvoorbeeld: welke Nederlandse journalisten schrijven geregeld The Times, Te Monde of The Guardian over?) Eèn passage echter in het betoog van Hofland heeft mij getroffen, het is de passage die werd geciteerd in Vrij Nederland van 3 december. Na enkele juiste voorbeelden te hebben gegeven van wat hij het tweetalensysteem in onze pers noemt, volgt deze zin: ‘Hoewel volgens onze officiële maatstaven ex-koning Faroek met zijn pornografieverzameling en zijn schoonheidskoninginnen een beter object voor onze verachting zou zijn dan Nasser, die met behulp van Nederlandse baggeraars het Suezkanaal heeft uitgediept, heeft een deel van onze pers toch scheldwoorden voor de Egyptische president gereserveerd, die Faroek nooit zijn toegevoegd.’

Die zinspeling op de baggeraars begrijp ik niet, maar als Hofland soms denkt dat er door ons onder Faroek niet braaf werd gebaggerd vergist hij zich. En alweer, over welke Nederlandse bladen heeft hij het? En gelooft Hofland zelf dan niet dat er wel enige aanleiding toe is om Nasser scherper te beoordelen dan Faroek? Deze laatste was, in tegenstelling tot Nasser, corrupt en onbekwaam, en voor zijn bewind hoeft men geen goed woord over te hebben. Niettemin was er in het Egypte van Faroek nog zoiets als een oppositie en een oppositie-pers - het is Nasser die iedere oppositievorming onmogelijk heeft gemaakt, die de gehele pers tot een staatsinstelling heeft gedegradeerd, en die alle uitgeverijen onder staatscontrole heeft gebracht. In het algemeen vormde Faroek geen gevaar voor de omliggende landen - het is Nasser die een opstand heeft verwekt in Irak, en wiens agenten de moordenaars zijn van de premier van Jordanië. Ik laat de hetze van zijn radio tegen Israël nog buiten beschouwing; minder bekend in Nederland is dat na de moord op de Jordaanse premier, Syrische en Egyptische radiostations wekenlang de Arabieren hebben aangespoord om ook de ‘laatste hinderpaal’ op te ruimen: een mes, een kogel of een bom voor Hoessein.

Faroek's politie behoorde al niet tot de vriendelijkste op deze wereld, maar zelfs een vijand van zijn régime als Adel Montasser erkent in Les Temps Modernes (aug.-sept. 1960) dat onder zijn regering geen enkele linkse Egyptenaar door folteringen om het leven is gekomen - het is Nasser die hierin verandering heeft gebracht. Het is namelijk niet Faroek, maar Nasser die zijn land en Syrië met een ‘moderne’ concentratiekampwezen heeft ‘uitgerust’.

Berichtgeving hierover had Hofland, behalve in het genoemde nummer van Sartre's maandblad, al veel eerder kunnen vinden in Le Monde en in Afro-Asia, een in Londen door Afro-Aziatische studenten uitgegeven tijdschrift. Naar ik hoor hebben ook de Guardian en de Times sindsdien de aandacht gevestigd op de beestachtigheden van Nasser's politie. Ikzelf heb al maanden geleden in het Hollands Weekblad geprobeerd de Nederlandse PEN-club te interesseren voor het lot van de zowel communistische als democratische schrijvers die op het ogenblik in de V.A.R. worden gefolterd. Tot de organisaties die het opgenomen hebben voor alle of voor bepaalde groepen uit de Egyptisch-Syrische concentratiekampen behoren de associatie van Engelse socialistische dominees en de internationale liga van de rechten van de mens te Parijs en New-York, een vereniging van vrijmetselaars vooral.

Hoe talrijk de bevolking in Nasser's kampen is, valt niet met zekerheid te zeggen. Le Monde, een voorzichtig blad, schatte haar op 20.000, maar bekend is dat sindsdien die bevolking niet onaanzienlijk is toegenomen. Montasser in Les Temps Modernes gelooft dat alleen al ongeveer 6.000 personen aan het zwaarste kamprégime zijn blootgesteld. Beruchte kampen en gevangenissen zijn die van Abou Zaabal, Oase Kharga, Fayoem en Maharik. Als folteraars hebben zich al naam gemaakt de luitenants Helmi Issa, Ali Belal, Hassan Khalil en de generaal Ismail Himat. Uit het blad van Sartre kan men licht de indruk krijgen dat deze repressie dateert van na Suez. Dat echter is niet juist, met name het concentratiekamp Abou Zaabal bestond daarvoor ook al, zoals Afro-Asia bevestigt.

Van de slachtoffers van Nasser is in Egypte, waar de pers uiteraard over dit alles zwijgt, vooral bekend geworden Fahrid Haddad, een in de volkswijken van Caïro zeer populaire arts. Volgens Afro-Asia was hij sinds 1947 geen lid van enige politieke partij meer geweest. Hij werd

[p. 4]

echter door de politie zonder opgaaf van redenen gearresteerd, niet berecht, en toch overgebracht naar het kamp Oase Kharga. Ongeveer een jaar geleden ontving zijn vrouw zijn verzegelde lijkkist met de mededeling dat opening ervan niet zou worden getolereerd. Andere bekende persoonlijkheden uit de V.A.R. die aan hun folteringen zijn bezweken zijn Rouchdy Khalil, Fawzi Habachi, Ali Bayoumi. Weer anderen hebben onder het voortdurend gemartel hun verstand verloren. Ik hoef hier wel niet in te gaan op de toegepaste foltermethodes in de V.A.R., ik kan daarvoor verwijzen naar genoemde bladen. Les Temps Modernes drukte bovendien nog af een lijst van 61 bekende Egyptenaren en Syriërs, onder wie tal van journalisten, die op het ogenblik in kampen of gevangenissen zitten, en van wie bekend is dat zij aan martelingen zijn onderworpen.

Niet alleen voor de V.A.R. zijn deze methodes gevaarlijk. In het buitenland geven zij licht aanleiding tot navolging. Op het ogenblik zet vooral Irak, via zijn radiostations, een grote mond op over het schandaal van Nasser's concentratiekampwezen, maar ik ben er niet al te gerust op dat die methodes in Irak zelf geheel ontbreken.^*) En nog onlangs vertelde een Nederlands hoogleraar mij dat Ghana politiemannen naar Egypte had gestuurd - voor een studiereis. Hij vond dat weinig hoopvol, want ook hij was al sinds geruime tijd op de hoogte van sommige Egyptische toestanden.

Wist Hofland dit alles dan niet? Ik kan uit zijn artikel tenminste niet anders lezen. Iedere Nederlander weet dat er onduldbare repressiemethodes worden beoefend in Zuid-Afrika. Die Nederlander weet dat, ook al tracht hij ze een enkele maal nog wel eens goed te praten. Maar hoe komt het dan dat een journalist als Hofland, blijkens zijn stuk lang niet de eerste de beste, van de niet minder onduldbare methodes van Nasser onkundig is?

Iedereen interesseert zich op het ogenblik wel enigszins voor Algerije, Zuid-Afrika, Kongo. Hofland, die van die landen en hun problemen vermoedelijk veel meer weet dat wat er over in onze kranten terechtkomt, vindt dat die kranten tekortschieten, en terecht, ofschoon zij toch haast geen dag voorbij laten gaan zonder berichten er over op te nemen. Journalisten maken, gedeelterlijk, de publieke opinie - en worden er door gemaakt. De blinde plek die Hofland heeft ten aanzien van Nasser's politiedictatuur wijst dan ook vermoedelijk op een zeer grote blinde plek in onze publieke belangstelling voor wat in Egypte, en in het algemeen in de zg. minder ontwikkelde gebieden voorvalt waar geen Europeanen of Amerikanen in de knoei zitten. Niet dat ik de suggestie zou willen wekken dat alle onderontwikkelde gebieden met het Egypte van Nasser over één kam geschoren kunnen worden. Wat ook aan te veel mensen ontsnapt blijkbaar is het bekwame, van veel zelfbeheersing en inzicht getuigende diplomatieke optreden van enkele van de jongste Afrikaanse staten als Ivoorkust en zijn entente-genoten; Nigeria en Senegal.

Dat de publieke belangstelling zich vooral richt op de ‘brandende problemen’ van de dag als het negervraagstuk in de V.S., Zuid-Afrika, Algerije enz. is begrijpelijk, en ook dat zij, in positieve of negatieve zin, de voorkeur geeft aan Nkroemah of Sékou Touré boven moeilijker te begrijpen figuren als Houphouët-Boigny en Tafewa Balewa.

Maar een journalist zou niet mogen vergeten welk gevaar die ‘brandende problemen’ opleveren. Zij hebben de neiging om bezit te nemen van onze emoties en zouden op den duur het liefst onze hersens uitschakelen. Niet dat men zijn gevoelens ooit aan kant zou moeten zetten natuurlijk, maar vaak genoeg blijkt alle emotionele energie op zeer eenzijdige wijze opgebruikt. Wie kent ze niet, die types die uit op zichzelf begrijpelijke sympathie voor de Algerijnse vrijheidsstrijd met halfgesloten ogen voorbij gaan aan de vrouwen en kinderen die door F.L.N.'ers werden onthalsd? Of die zo begaan zijn met de negers in de zuidelijke V.S. of in Zuid-Afrika dat zij alle andere onderdrukking in de wereld wel willen toegeven, maar dan opeens met de berusting van degenen die weten dat tegen onrecht toch niet op te boksen valt?

Het zijn deze luiken voor onze emoties waarvan het dichtvallen vaak kan worden belet door tijdig ook de minder spectaculaire terreinen aan te zien. De journalist hoeft niet bang te zijn op die manier zijn tijd te verdoen; het levert soms verrassingen op waar hij ze niet had verwacht; het kan de kijk juist op die alleractueelste vraagstukken vernieuwen; het kan helpen het evenwicht te hervinden; het laadt de hersens op in plaats van ze uit te putten.

*) Sinds dit geschreven werd heeft de ‘topconferentie’ van de 81 communistische partijen te Moskou een slotverklaring gepubliceerd, in de Prawda van 6 december, waarin, volgens Le Monde, de V.A.R., Irak en Soedan naast Franco-Spanje en de Dominicaanse republiek worden genoemd als landen die communisten vervolgen. De juxtapositie is opvallend. Maar, nogmaals, het zijn niet alleen communisten die in de V.A.R. worden mishandeld, als het nog nodig is zo iets te zeggen.