Hollands Weekblad. Jaargang 2

Progressieven van de koude grond
H.A. Wigbold

Progressieven hebben het vandaag aan de dag moeilijk. Zij moeten zich niet alleen verweren tegen denkluiheid bij rechts maar ook tegen intellectuele gemakzucht bij links. Het roomser zijn dan de Paus is een mentaliteit die men ook in de politiek aantreft. Men vindt haar sterk in ultra-progressieve kring. Ik heb niet het oog op diegenen die altijd wel een verontschuldiging voor de Russische politiek weten te vinden dan wel er liefst zo weinig mogelijk over praten. Maar er is een andere variant die veelvuldiger voorkomt. En het zou naar mijn mening bijdragen tot een zuivering der verhoudingen wanneer mijn mede-socialisten daartegen eens wat openlijker stelling namen want het is deze groep die het progressieve denken bij de nieuwe generatie compromitteert.

Zij hebben enkele vaststaande kenmerken. Zij kapittelen het Westen onophoudelijk omdat het zo weinig over heeft voor de minder-ontwikkelde gebieden maar doen er een eerbiedig zwijgen toe wanneer een aantal heersers van deze landen de ontwikkeling vertraagt door een belangrijk deel van nun nationale inkomen voor prestige-doeleinden uit te geven.

Zij beschuldigen de Westelijke landen van samenwerking met totalitaire regimes als dat van Salazar in Portugal maar laten geen woord van kritiek horen op het niet minder totalitaire karakter van b.v. de regimes in Ghana en Guinee.

Zij verwijten het Westen gebiologeerd te zijn door de noodzaak van bewapening maar vinden het de normaalste zaak van de wereld wanneer b.v. de heer Castro aanzienlijk meer interesse voor nieuwe wapens dan voor nieuwe machinefabrieken aan de dag legt.

Een nieuw voorbeeld van deze denkwijze is het boekje van Fons Hermans, Algerije, verschenen in de speciale Salamanderreeks (Querido, Amsterdam). Dat op het boekje staat vermeld dat de schrijver zich baseert ‘op nog nimmer in ons land gepubliceerd materiaal’ ofschoon het geen enkel nieuw document bevat, zullen we maar aan des uitgevers overdrijving toeschrijven.

De schrijver heeft kennelijk wel enige nattigheid gevoeld. ‘Het is te voorzien dat sommige critici dit boekje eenzijdig zullen noemen. Hun wil ik bij voorbaat antwoorden dat het in een bepaalde zin niets anders dan eenzijdig beoogt te zijn. Het wil name

[p. 4]

lijk eenzijdig aan de kant van de waarheid en de rechtvaardigheid staan’, zo schrijft hij niet zonder pretentie.

Ik geloof dat de heer Hermans zijn critici onderschat. Het boekje is niet alleen eenzijdig, het is een leugen omdat het halve waarheden vertelt en omdat de schrijver zaken, die niet in zijn betoog te pas komen, eenvoudig weglaat of ze, naar ik vrees, niet eens kent.

Wie wil voorlichten over een kwestie waarover de meningen uiteenlopen, hoeft waarlijk niet neutraal te zijn. Hij mag best ‘partij’ zijn. Maar hij dient er toch wel blijk van te geven dat hij alle kanten van het vraagstuk heeft bestudeerd. Dat de schrijver dat niet heeft gedaan, kan zonder moeite worden aangetoond.

De heer Hermans is namelijk zo beminnelijk geweest aan zijn boekje een lijstje van ‘benutte literatuur’ toe te voegen. Wanneer men afziet van de historische werken, komt er geen enkel boek op voor dat geacht kan worden het Franse standpunt weer te geven. Het is pro-FLN-literatuur wat de klok slaat.

Met het Franse standpunt bedoel ik niet de mening van de ultra's (ofschoon Soustelle intellectueel genoeg in zijn mars heeft om hem in elk geval te lezen). Ik bedoel er zelfs niet het standpunt van de Franse regering mee. Maar de heer Hermans blijkt zelfs het boek van Raymond Aron niet te kennen die er ten aanzien van Algerië zeer radicale standpunten op na houdt maar die zich in elk geval niet tot fraseologie beperkt.

De schrijver besteedt uitvoerig aandacht aan het koloniale verleden van Algerië. Daar zou op zichzelf niets op tegen zijn wanneer dit op een zakelijke manier was gebeurd hetgeen een afwijzend standpunt bepaald niet hoeft uit te sluiten. Maar de heer Hermans doet het op een larmoyante wijze



alsof hij ons allerlei opzienbarende dingen aan het vertellen is.

Nu is het behalve tot de meest verharde conservatieven wel doorgedrongen dat het kolonialisme bepaald geen tijdperk was waarop Europa onverdeeld trots kan zijn. Onze voorvaderen schiepen waarlijk geen koloniale rijken omdat zij zo diep begaan waren met het lot van de daar levende bewoners. Het ging hun voornamelijk om macht, geld en grondstoffen en dat zijn ethisch nu eenmaal niet de meest hoogstaande motieven.

Maar het is ook dwaasheid het kolonialisme te beoordelen met behulp van een twintigste-eeuwse bril, even dwaas als het is de Inquisitie of de Kruistochten te meten met onze maatstaven. Zeker nu het kolonialistische tijdperk van het Westen bijna ten einde is, mag van iemand die wil voorlichten worden verwacht dat hij het beoordeelt vanuit die tijd. De heer Hermans bedrijft daarentegen historie met behulp van verontwaardigde uitroep- en aanhalingstekens.

De heer Hermans wijst er ook met geen woord op dat het probleem Algerië (met Kenya en Zuid-Afrika) in zoverre van het normale koloniale stramien afwijkt dat de Fransen in Algerië er dikwijls al generaties wonen en zichzelf ook als Algerijnen beschouwen. Het is juist deze situatie die een oplossing zo moeilijk maakt en er een tragisch karakter aan geeft.

De schrijver is zelfs niet in staat zijn vooringenomenheid te verbergen bij het aankondigen van zakelijke documenten. Terwijl onverdachte nationalisten als Bourguiba de voorlopige Algerijnse regering proberen te bewegen op de voorstellen van De Gaulle in te gaan, schrijft Fons Hermans over De Gaulle: ‘Het is moeilijk het officiële

[p. 5]

Franse standpunt, zelfs in zijn meest progressieve vorm, anders te zien dan als een wanhopige poging om te redden wat er nog te redden valt’.

Ernstiger is wat de schrijver met de folteringen doet. Om misverstand te vermijden: er is door de Fransen in Algerië gefolterd, er zijn misdaden tegen de bevolking begaan en het is de plicht van ieder mens daartegen te protesteren.

Maar wie daarover schrijft, zal althans moeten pogen uit te leggen waarom een déél van het Franse leger - zelfs deze nuance vermag de heer Hermans niet aan te brengen - zich aan folteringen heeft schuldig gemaakt. Niet om ze te verdedigen (ik deel de mening van het Franse episcopaat dat martelingen nooit geoorloofd zijn) maar om te verklaren hoe de Fransen tot deze ergerlijke praktijken zijn gekomen. Wie niet beter weet, zou na dit boekje tot de conclusie komen dat het Franse leger bestaat uit sadisten die met wellust mensen en liefst onschuldigen folteren.

Wie over de folteringen van Franse kant schrijft, kan ook de folteringen door de Algerijnse rebellen niet verzwijgen. De heer Hermans doet dat ook niet. Hij besteedt er in zijn 124 pagina's tellende boekje welgeteld één zin aan: ‘Niets kan ons beletten te erkennen dat ook door Algerijnse vrijheidsstrijders daden werden gesteld, die objectief even veroordelenswaardig zijn als de hier gesignaleerde Franse gruwelen’. Dan komen de verontschuldigingen en een rancuneuze uitval naar de Nederlandse pers die zo eenzijdig(!) zou zijn.

Dat lijkt me een ietwat kille houding voor iemand, die ons pagina's lang met gloeiende verontwaardiging en tot in de details heeft uitgelegd aan welke folteringen de Fransen zich hebben schuldig gemaakt. Er zijn door de Algerijnse rebellen vrouwen, kinderen en



landgenoten op de meest beestachtige wijze vermoord. Hadden daar nu echt ook niet een paar verontwaardigde uitroeptekens voor afgekund?

Ja maar, zo zegt de heer Hermans, dat was niet een van overheidswege getolereerd systeem. Ik mag hem eraan herinneren dat het hoogste staatsgezag in Frankrijk, in casu president De Gaulle, de gruwelen heeft erkend en er openlijk zijn afkeuring over heeft uitgesproken. Ik tart de heer Hermans mij een soortgelijke uitlating van een lid van de Algerijnse rebellenregering onder ogen te brengen.

De heer Hermans blijkt bij zijn bestudering van het Algerijnse vraagstuk één fenomeen niet ontdekt te hebben: dat voor het eerst in het dekolonisatieproces een onafhankelijkheidsbeweging (de Mau Mau kan als zodanig niet beschouwd worden) de zuivere terreur gebruikt als politiek middel. Ook de onafhankelijkheidsbewegingen in Indonesië, India, Birma, Vietnam en Soedan gebruikten wel wapens en bommen. Maar zij richtten hun wapens en bommen op diegenen, die naar hun mening de onafhankelijkheidswording in de weg stonden.

In Algerie zien we voor het eerst de terreur gebruiken. Rebellen beschieten stranden waar mensen aan het baden zijn. Op drukbevolkte pleinen ontploffen bommen. In bioscopen worden aanslagen gepleegd. Maar de schrijver loopt daar allemaal luchtigjes overheen of het van geen enkele betekenis is.

Dit artikel is niet geschreven uit sympathie voor de Franse politiek. Ik twijfel er niet aan dat Algerië binnen enkele jaren onafhankelijk zal worden en dat een groot deel der Algerijnse rebellen wordt gedreven door oprechte liefde voor hun land. Het is uit naam van de waarheid dat ik tegen deze waarheidsverminking wens te protesteren.