Hollands Weekblad. Jaargang 2

[p. 8]

Korte commentaren

Beate kritiekloosheid

Een kleurlozer congregatie van volksvertegenwoordigers dan de Nederlandse Tweede Kamer is op dit ogenblik moeilijk in de wereld te vinden, behalve dan in de totalitaire staten. Zelfs in de Vijfde Republiek is het parlement minder kritiekloos dan in ons land, waar de politici juist de mond zo vol hebben van de betekenis van dat parlement. Iedere keer opnieuw staat men verbaasd over de beate halfzachtheid, waarmee de regeringsmeerderheid de fouten van het kabinet verdedigt en derhalve goedkeurt. Alle luide woorden, die prof. Oud in 1959 heeft gesproken over de vrijheid van de fracties, blijken clichés te zijn geweest van een oude politieke routinier. De K.V.P.'er Lucas, die jaar in jaar uit met zijn dorre uitputtende monologen de kwelgeest was van de ministers van financiën, is een vriendelijk en tevreden parlementariër geworden; de antirevolutionairen hebben in erg hoffelijke bewoordingen van hun partijvoorzitter vernomen dat het stemmen voor een socialistische motie niet betamelijk is; en wat de christelijk-historischen betreft, al valt er dan weleens een stemmetje verkeerd uit, zij zullen regeringsgezind blijven totdat zij geen zetel meer hebben in het hele parlement.

Oppositie tegenover dit hechte front van kritiekloosheid is zinloos, zeker als zij niet intelligent genoeg wordt gevoerd. En boven alles en allen troont een Kamervoorzitter, die tekenen van ouderdom en geestelijke vermoeidheid toont, nooit een avondvergadering presideert en zijn beslissingen vaak neemt bij dictaat van Romme (dat kan nu voorlopig niet) of Oud (die als voorzitter nog het best op zijn plaats zou zijn in de Kamer). Het eigen oordeel over de politieke vraagstukken geeft de heer Kortenhorst één keer per week in de Volkskrant: archaïsche gesprekken in soostrant, geschreven in de stijl van Potgieter.

Is het geen natuurlijke ontwikkeling dat de debatten in de Eerste Kamer een veel politieker karakter krijgen dan vroeger, zeker nu er in de verschillende fracties mensen zitten, die scherpzinniger en politiek geschoolder zijn dan hun partijgenoten aan de andere kant van het Binnenhof? De algemene politieke beschouwingen in de senaat, medio volgende maand, zullen dan ook stukken belangrijker zijn dan de kleurloze praat, waarmee de Tweede Kamer zichzelf heeft gediskwalificeerd.

A.F.L.

Kwartaalcijfers

De grotere ondernemingen, die elke drie maanden iets van hun resultaten vertellen en niet slechts één keer per jaar met een jaarverslag komen, hebben ons de laatste jaren gewend aan het verschijnsel, dat de laatste cijfers altijd mooier zijn dan de voorafgaande. Uitzonderingen hebben die regel weliswaar bevestigd, maar dan was er ook wat aan de hand bij zo'n bedrijf. De kwartaalcijfers over 9 maanden van 1960 van de Kon./Shell Groep vormden op de regel geen uitzondering; omzet en winst waren hoger dan verleden jaar. Hetgeen ditmaal een merkwaardigheid mag heten, gezien de omstandigheden van het oliebedrijf, voor zover het publiek daarop kijk heeft. Er is overvloed aan aardolie; er is bovendien een forse Russische concurrentie, vooral op de grote Europese markt. De maatschappijen beconcurreren elkaar zo heftig, dat in het laatst verschenen jaarverslag van de Koninklijke apart aandacht aan die concurrentie werd besteed. Men was er dus op voorbereid, dat het bij de oliebedrijven dit jaar wel wat minder kon worden, hoewel aan de andere kant de olieprijzen vrij star bleken, terwijl de efficiency zichtbaar toenam.

Uit de nieuwe cijfers van de Kon./Shell blijkt echter duidelijk, dat tegenover de hogere omzet ook hogere kosten stonden. Tevens blijkt de hogere omzet gepaard te zijn gegaan met onevenredig sterke stijging van belastingen (omzetbelastingen, accijnzen e.d.). Daar tegenover is de belasting op winst lager.

Uit de kwartaalcijfers zijn verschillende conclusies mogelijk. De belangrijkste zijn deze twee: de starheid van de olieprijzen is geen starheid, maar een bewijs dat hogere kosten door grotere efficiency zijn opgevangen. En in een ander vlak ligt de tweede conclusie, dat de economische expansie tot dusverre in 1960 over de hele wereld bezien geleid heeft tot een belangrijk hoger energieverbruik (ook natuurlijk voor auto's) ondanks grotere rendementen van stookinstallaties e.d. M.a.w. conjunctureel zijn de kwartaalcijfers, die immers voor een deel in Amerika tot stand kwamen, bemoedigend.

E.D.

[p. 9]

Polemiek

De conferentie over litteraire polemiek, vorige week vrijdag en zaterdag door de Jan Campert-stichting in Den Haag gehouden, is gelukkig niet geëindigd in de welwillende, kleurloze verenigingstoon die de organisatoren, wanneer men op hun korte toespraken mag afgaan, voor deze gelegenheid hadden gereserveerd, Van de drie inleiders, Anton van Duinkerken, H.A. Gomperts en mr. E. Straat, was Gomperts de enige die door zijn ideeën en voorbeelden houvast bood aan mede- en tegenstanders. Het pleit voor prof. Donkersloot, dat hij degene was die het eerst op deze uitdaging inging, al beweerde hij dan ook in zijn polemische reactie, dat polemiseren een product was van rancuneus en misvormd denken; al vond hij dat het alleen nut had omdat er zo'n mooie kwaliteit proza uit tevoorschijn kon komen; en al lukte het hem zelfs niet om voor Du Perron eens een ander beeld te bedenken dan dat van de fret. Het antwoord van Gomperts was even afdoende als onvriendelijk. Daarmee was direct aan het begin van de discussie aangetoond, dat polemiseren niet een aardig, onschuldig spel is, waarover men na afloop van de competitie met alle collega's-liefhebbers in een vergeven-en-vergeten-stemming genoeglijk gaat confereren. De organisatoren der conferentie - discussieleider Kossmann uitgezonderd - zijn stilzwijgend en misschien grotendeels onbewust uitgegaan van de gedachte dat het vriendschappelijk gesprek op een hoger plan staat dan de polemiek, dat iedere polemiek iets heeft van onwijs kwajongenswerk waar men overheen moet groeien, een misverstand met hoogstens wat esthetische waarde. Zij zouden willen dat de verenigde schrijvers, hoe verschillend ook in mentaliteit, in ideeën, in voorkeuren, in de kwaliteit van hun schrijverschap, met onbewogen hersens en glimlachende of plechtige gezichten over de polemiek als litterair genre zouden praten als over een museumstuk. Daarvan is niets terecht gekomen. De discussie verliep in nauwelijks ingehouden humeurigheid. Iedere deelnemer ergerde zich aan een deel van de rest van het gezelschap. De conferentie heeft bewezen, dat een polemiek, waarbij beide partijen duidelijk zeggen wat zij van de ander in verband met zijn schrijfwerk denken, te verkiezen is boven een bijeenkomst waar een onpersoonlijke, schijnbaar neutrale gastheer aanstuurt op een sfeer van quasi-verbroedering tussen vakgenoten.

K.L.P.

De Maagdenbron

De Maagdenbron van Ingmar Bergman is al voldoende geprezen, maar op één onderdeel ervan is geloof ik nog te weinig de aandacht gevestigd: het geluid. In iedere geluidsfilm is het geluid natuurlijk van belang: het gesproken woord om ons te laten weten wat er precies aan de hand is, de muziek (dikwerf aanzwellend) om het effect van de beelden te versterken, en de gewone dagelijkse geluiden als een bevestiging van wat we zien: de knal van het pistoolschot, het piepen van de opengaande deur, etc. Wat in De Maagdenbron nu zo opvalt is, dat die laatste categorie van ‘dagelijkse geluiden’ zo'n intrinsieke functie vervullen, dat zij zich verheffen boven de gewone dagelijkse geluiden en de taak overnemen van de (dikwerf aanzwellende) achtergrondmuziek. Deze indruk is zo sterk, dat men zelfs gaat twijfelen aan de noodzaak van de psalm, die aan het einde, als de bron ontspringt, als achtergrondmuziek op klinkt.

Het begint al bij de eerste beelden, als de dienstmaagd het vuur aanblaast. Dit blazen in de stilte leidt ons onontkoombaar de primitieve middeleeuwen binnen. Hoe verder de film dan vordert, hoe betekenisvoller de geluiden lijken en hoe meer zij de behandeling gaan versterken, inplaats van ze domweg te begeleiden. Het vreemde, betoverende fluitje van de herders. De klanken die de stomme voortbrengt. Het hijgen bij de verkrachting. Het vogelpiepende gehuil van het ontluisterde meisje. De klap (tok!) als het meisje met een knuppel wordt doodgeslagen. Het overgeven van het jongetje. Het geknars van de stang, waarmee de moeder de moordenaars opsluit. Het geluid waarmee de vader het mes, waarmee hij de aanranders zal vermoorden, in de tafel drijft. Het haangekraai bij het opgaan van de zon. De naar adem snakkende moordenaar, die door de vader gewurgd wordt. Daarna, als de wraak gekoeld is, de vogelgeluiden buiten, en tenslotte het geruis van het water als de bron ontspringt. Al deze geluiden zijn volkomen functioneel, er is er niet een bijgedaan om een bijzonder effect te verkrijgen, maar zij zijn in wat een compositie van klank en stilte lijkt zo geplaatst, dat zij behalve een illustratieve, ook een versterkende functie krijgen. Het sterkst is deze impressie bij het omverhalen van het berkenboompje door de vader, als hij twijgen nodig heeft voor zijn saunabad. Het geruis van het boompje geeft zo'n indruk van (machteloos) verzet, dat deze scène moeilijk anders kan worden gezien dan als een pendant van de verkrachtingsscène.

N.S.