Hollands Weekblad. Jaargang 2

[p. 6]

De zeereis naar New York
W.S. Heckscher

Wat mij bij het reizen telkens weer opvalt is de rol die de improvisatie erbij speelt. Daarnaast het kinderlijke geloof dat de reiziger koestert, zodra hij de stem der autoriteit verneemt. Deze twee faktoren moeten inderdaad op elkaar afgestemd zijn. Het is immers een spel dat de gelovige reiziger met leden van zijn reisbureau en andere functionarissen speelt waarbij de regels (net zoals in Lewis Carroll's Alice in Wonderland) geenszins vaststaan.

Voor mij hebben bepaalde gegevens, de tonnage van het schip waarmee ik naar Amerika zal gaan, de reisduur, de accommodatie e.d. een magische betekenis. ‘Ja, kijkt U 'es meneer, wij hebben die foldertjes uit Rotterdam niet gekregen. - Nou, dat zijn allemaal schepen van twaalf duizend ton. - De overtocht duurt tien dagen. - Ja, nogal comfortabel. - Waar U aankomt? In New York, natuurlijk’. De vrachtboot die op deze manier aan mij werd voorgesteld bleek minder dan acht duizend ton te zijn. De overtocht duurde tien dagen, maar alleen omdat wij door de orkaan ‘Donna’ werden tegengehouden. Het schip was in vele opzichten meer dan comfortabel (haast geen kinderen, geen ‘Captain's Dinner’ met gekke hoedjes, meer individueele ruimte voor iedereen met eigen douche en w.c.). Natuurlijk kwamen wij niet in New York aan maar in Hoboken en dat betekent een taxirit van weliswaar geen twintig minuten, voor een prijs echter van ongeveer dertig gulden.

Zodra ik in Rotterdam aan boord ben geklommen - het is koud en glad en het motregent - richt ik mijn oog op de andere passagiers die allen Amerikanen blijken te zijn: de dames in strakke broeken met geweldige shawls om hun coiffures, de mannen met petten op hun hoofden, zoals men die op achttiende eeuwse jacht-prenten ziet, met hemden (natuurlijk zonder das), die fel gekleurd zijn en met grote carées erop en met khaki-broeken met nauwe pijpen. Een knaapje, gekleed zoals zijn vader (slechts en miniature) wijst op doodgewone Hollandse arbeiders.... ‘Daddy, daddy, look at those funny people.’

Het passeren van Land's End is voor mij altijd een van de mooiste ogenblikken van de overtocht. Het voorspel is beëindigd, het gordijn kan ieder ogenblik omhooggaan. De oceaan-deining is inderdaad een volkomen nieuw element in ons bestaan waarop ons schip (dat met zijn vijfduizend ton lading betrekkelijk laag ligt) met een tot nog toe ongekende bijna majestueuze beweging reageert. In de jaren voor de laatste wereldoorlog werd de koers van het schip op een bord met krijt opgetekent, het roer werd door een matroos bediend, die zijn blik strak op het kompas gericht hield. In die tijd was een van de meest indrukwekkende gewaarwordingen om zelf het roer in handen te mogen houden en om voor de grap de koers nu eens naar bakboord dan weer naar stuurboord te veranderen en zodoende het schip als het ware een ballet op de golven te laten dansen. Heden ten dage bestaat dit niet meer. Het schip volgt een automatische koers en de officier van de wacht - naast zich een kopje thee en Verkades Mariakoekjes - maakt mysterieuze aantekeningen die net zo goed een kruiswoordraadsel als nautische berekeningen zouden kunnen zijn.

Het begin van iedere storm is hetzelfde: je wordt wakker omdat een sinaasappel, die zich heeft weten te bevrijden, van de ene kant van de kajuit naar de andere rolt. De houten betimmering van kasten, en spiegels, geassisteerd door tafels en stoelen, begint te kreunen en te kraken en ergens in het schip slaat een zware deur dicht. Simenon is onder mijn bed gevallen en mijn regenjas staat vijf en veertig graden in de lucht - the animation of the inanimate. Je hoort telkens met groot gerammel de schroef uit het water komen. Zodra je je hoofd naar buiten steekt wordt het al duidelijk dat het schuim van de golven ermee begonnen is een doorgaand patroon te vormen dat als een net op de donker-gladde massa van het water ligt uitgespreid, terwijl de achtersteven als een wipplank op en neer vliegt. De wind is bezig een nieuwe deining te ontwikkelen terwijl de oorspronkelijke deining er met onverminderd geweld dwars doorheen loopt. De zware europese meeuwen zijn verdwenen en drie,

[p. 7]

vier, vijf bliksemsnelle vogeltjes met sikkelvormige vleugels vliegen met onbeschrijfelijk uithoudingsvermogen tegen de wind aan terwijl zij met hun vleugels de silhouetten van iedere golf schijnen na te tekenen.

Ik heb me vaak afgevraagd waarom de oceaan zo boeiend is, vooral wanneer men het water met zijn eeuwige en chaotische toevalligheden en de luchten met wolken-kamelen en andere figuren vergelijkt met de statische onbewogenheid van gebergten zoals, bijv. het Berner Oberland. Het antwoord zoek ik in het onophoudelijke van de zee dat telkens nieuw voedsel aan onze verbeeldingskracht geeft, terwijl de bergen, als grote puddingen, onveranderd door de eeuwen blijven staan. Een lage, afnemende maan, halfverscholen achter de coulissen-achtige wolken met behoorlijke weerspiegeling in de oceaan kan tenminste herinneringen opwekken aan zeventiende eeuwse Hollandse schilderijen. Een bergmassief, daarentegen, herinnert met pijnlijke nadruk aan de achttiende eeuwse Alpen-romantiek (von Haller). Maar smaak is tenslotte historisch gelimiteerd en de Kontiki-romantiek heeft nu ook al haar best gedaan om onze vreugde aan de zee te bederven.

Bijna ieder passagier-schip dat de wereldzeeën doorklieft, heeft een of meer oude dames aan boord, die door hun familieleden op reis zijn gestuurd. De Amerikanen noemen dit ‘to send grandma into orbit’. Deze oude dames liggen de hele dag in dekens gehuld op hun dekstoelen, altijd vriendelijk (hoe zeeziek zij ook mogen zijn), altijd dankbaar voor iemand die naar hun verhalen wil luisteren. Er zijn er ook anderen op ieder schip, die zonder meer veronderstellen, dat men niets liever wil dan naar hun magistrale wijsheden luisteren. Er is aan boord tenminste een notoire Besserwisser, die met geërigeerde wijsvinger zijn slachtoffers tracht in te lichten: ‘My country...’ Dit doet mij altijd denken aan een vriend van mij, die op een tea-party naast Bernard Shaw kwam te zitten en zich zelf voorstelde met de woorden: ‘You don't know me; I am just an American professor.’ Waarop Bernard Shaw: ‘I know you; I've met you before.’

Het reisbureau had er ook voor gezorgd dat ik met alle akademische titels op mijn ticket vermeld stond. Wie Amerika kent, weet dat je je met niets zo belachelijk kunt maken als met een titel. In ieder geval de schade was gedaan en de straf kwam in de persoon van de kapitein, die tegen mij zei: ‘There are several ladies, Professor, who I know should be delighted if you would give us a lecture’. Ik had dus het hoogst twijfel-

[p. 8-9]

[p. 10]

achtige genoegen om op een zondagavond in het Salon de charmante groep grootmoeders, mysterieuze zakenlieden, een toneelspeelster, een vrouwelijke advocaat, een musicoloog, de Besserwisser, de kapitein en de eerste stuurman naar mijn beste weten en geweten over de betekenis van de Renaissance emblematiek in te lichten. Het jochie zei: ‘First I tried to understand what he said and then I started daydreaming...’

De eerste groet van Donna (de zee is nog volkomen kalm) is onverwacht en poëtisch, bestaande uit een vlinder, een bij, en een waterjuffer. Het geweld van het weer moet deze insecten ergens in New England uit hun vreedzame omgeving omhoog hebben gerukt en naar zee toe gewaaid, waar zij nu na honderden mijlen in de lucht te hebben gezeild, rustig op ons schip landen. Wat wij van de orkaan ondervinden, bestaat uit een reeks bedrijven die ieder op zichzelf in het gematigde klimaat van Noord-West Europa haast onvoorstelbaar zijn: 's Ochtends heel vroeg begint het met talloze wervelstormen, die als zwarte trechters langs de horizon heen schijnen te lopen; daarop regenbuien met ongekende hoeveelheden water die als dichte groene massa het schip in zijn geheel schijnen op te slokken; dan felle zeeën en nu en dan een onweersbui met een ware ontploffing van bliksemschichten.

Gedurende de nacht wordt alles weer rustig. De volgende dag, de laatste van de overtocht, naderen wij New York met de lelijke skyscraper-flats van Long Island in stralende zonneschijn. De aankomst voor New York is alles behalve grandioos. Wij gaan voor anker in de zogenaamde Narrows, vlak tegen Staten Island aan. De Health- and Immigration Officers komen aan boord. De lucht is blauw en zwaar van de diesel-olie en staat boven New York en Brooklyn - aan de noordelijke kant van de Upper Bay - als een zwavelgele wolk. Langzaam gaan wij op Manhattan af. De Statue of Liberty (‘we paid more for the base than the French for the figure itself’) is voor mij de cantus firmus boven het obligato van de immigration authorities (‘show me your health-record’; ‘I'll admit you for six months only’; etc. etc. etc.). Doch naast dergelijke filosofische overwegingen zie ik iedere keer met toenemende angst de titelpagina van een nog niet geschreven Amerikaanse dissertatie tegemoet: ‘Frédérique Auguste Bartholdi's Statue of Liberty. An evaluation of the Monumental Aspirations of l'art officiel in France in the Last Quarter of the Nineteenth Century.’

Maar tenslotte bereiken wij het punt waar de wolkenkrabbers zo dicht in het gezichtsveld rukken, dat zij werkelijkheid worden en zodra wij deze optische drempel hebben overschreden, heb ik het gevoel dat niemand mij kan tegenspreken wanneer ik zeg dat dit een van de meest toverachtige gezichten is die de mens ooit tegen de natuur heeft opgericht. Het licht van de dalende zon transformeert de oudste skyscrapers van New York (zij markeren het zuidelijkste punt van het nauwe schiereiland Manhattan) tot een sprookjesvisioen dat misschien slechts door een onvoorstelbare combinatie van Venetië en San Gimignano geëvenaard zou kunnen worden. De roest-bruine ouderwetse veerboten die van Manhattan naar Staten Island ploegen, vol met auto's en kranten-lezende mensen, de helicopters, die dicht boven ons vliegen met ieder twee New Yorkse politieagenten in hun donkerblauwe uniformen met zilveren ‘badges’, de geweldige sleepboot, die uit het niets komt opdagen om ons de docks van Hoboken binnen te manoeuvreren - dat zijn allen de configuraties van een toneel dat mij het gevoel geeft dat nergens anders in de wereld een stad op een dusdanig dramatische manier zich voor het eerst aan de bezoeker openbaart - zelfs wanneer rechts van mij onophoudelijk de stem voortdreunt: ‘In my country...’