Hollands Weekblad. Jaargang 2

Na de verkiezing van Kennedy
L. Gordenker

Hoe klein de meerderheid ook was, John Kennedy heeft bewezen dat een Rooms-Katholiek president van de Verenigde Staten kan worden. En hij bewees het in een campagne die geen tegenaanval uitlokte op ‘roomse arrogantie’. Integendeel, ‘nette’ mensen vermeden het liever de godsdienstkwestie aan te snijden en wilden niets te maken hebben met de gekken die geloofden dat God de Rooms-Katholieke Kerk haatte. Dat betrekkelijk kleine aantal dwepers leek tijdens de verkiezingsstrijd overigens nauwelijks gevaarlijker dan een troep muggen; ze zoemden voortdurend en staken van tijd tot tijd, maar ze werden gemakkelijk verjaagd door een paar woorden van een welmenende dominee of een bedaagd staatsman. De schunnigheden van de campagne van 1928, waarin de Katholiek Al Smith een zware nederlaag leed tegen de Quaker Herbert Hoover, deden zich niet opnieuw voor. Ditmaal dacht zelfs nauwelijks iemand eraan dat de strijdbare Nixon als Quaker was opgevoed.

Zolang de verkiezingsstrijd duurde was er werkelijk geen sprake van een godsdienstkwestie. Beide kandidaten ontkenden haar bestaan in sobere bewoordingen. Maar in het stemhokje speelde de kwestie wel degelijk een rol, wat er ook in het openbaar gezegd werd. De verkiezingsuitslagen bewijzen het. In de stadsdistricten en de sterk geïndustrialiseerde gebieden van New York, Chicago, Cleveland, Boston, Detroit, Baltimore, Philadelphia en Pittsburgh en elders in het noordoosten van het land kreeg senator Kennedy indrukwekkend grote, ja soms overweldigende meerderheden achter zich. En al die gebieden vielen opvallend mooi samen met sterk Rooms-Katholieke districten.

In de overwegend landelijke streken en de welgestelde voorsteden, voorzover niet in het zuiden gelegen, won Richard Nixon op zijn gemak en stelde het aantal Democratische stemmen naar de mening der partijfunctionarissen de verwachtingen teleur. En juist die districten herbergen in overwegende mate Protestanten. Zelfs in het zuiden, dat traditioneel stemt voor welke Democratische kandidaat dan ook, vond de Republikeinse kandidaat ongewoon veel steun. Slechts aan de kandidatuur van de uit Texas afkomstige Lyndon Johnson voor het vice-presidentschap schijnt het te danken te zijn dat ‘Dixieland’ voor de Democraten behouden bleef.

Deze correlatie tussen godsdienst en partijkeuze treedt te hardnekkig aan de dag om louter toevallig te kunnen zijn. Is men het daarover eens, dan valt er verder over deze zaak niet meer te zeggen dan dat het katholicisme in de toekomst waarschijnlijk geen punt van discussie meer zal uitmaken. De komende vier jaren zullen iedereen ongetwijfeld duidelijk maken dat een Rooms-Katholiek politicus geen duivel is en ook geen vermomde non.

De slimme broer van de gekozen president, Robert Kennedy, vatte zijn ervaringen als campagneleider samen in de opmerking, dat de vice-president de strijd had verloren omdat hij te weinig aandacht had geschonken aan de minderheidsgroepen. Senator Kennedy, zeker van de katholieke stemmen,

[p. 4]

dong naar de gunst van de negers, de Spaans-sprekende kiezers met inbegrip van de op het vasteland wonende Mexicanen en Portoricanen, en de joden. Als Robert Kennedy het bij het rechte eind heeft, zijn het deze groepen geweest die de bijna in evenwicht verkerende balans, opgebouwd om kernen van kiezers die hun keus op religieuze gronden bepaalden, hebben doen doorslaan. Voor de minderheidsgroepen betekende de godsdienstkwestie waarschijnlijk veel minder dan hun rechten als staatsburger, hun dagelijks brood in de vorm van beloften om aandacht te schenken aan de werkloosheid en andere sociale vraagstukken, en een duidelijk liberale, actieve gerichtheid. Daarbij komt dat de vice-president de kans om zich aantrekkelijker te maken in de ogen van de noordelijke liberalen bedorven heeft door een vergeefs gebleken gooi te doen naar conservatieve stemmen in het zuiden.

Zelfs wat de twistpunten betreft waarop de verkiezing gewonnen werd zijn gedurende de campagne weinig bevredigende standpunten tot ontwikkeling gekomen. De Democraten kritiseerden en beloofden: de Republikeinen verdedigden en beloofden. Geen der partijen kon worden beschuldigd van radicale gezichtspunten of van buitengewone verbeeldingskracht. Het was eerder zo, dat beide kandidaten en partijen veel van elkaars argumenten onderschreven. Wat zij ook plechtig verklaard mogen hebben, beiden begonnen en eindigden op een conservatieve basis. Het grootste verschil tussen hen betrof de mate van activiteit die nodig zou zijn om dezelfde doeleinden langs dezelfde wegen te bereiken. De volgelingen van Adlai Stevenson en zij wier herinnering terugging naar het enerverend begin van de New Deal vonden dit maar matig. En deze liberalen, zoals zij zichzelf in Amerika noemen, konden slechts geringe troost putten uit de overweging, dat ook Franklin Roosevelt in de campagne van 1932 een conservatieve, zij het vagere, leer had verkondigd.

Wat de buitenlandse politiek betreft, waarvan sommigen meenden dat het in de verkiezingsstrijd



een centraal vraagstuk zou vormen, was de discussie niet alleen mager, maar nu en dan zelfs op het onnozele af. Daarvoor kan misschien gedeeltelijk de meedogenloze druk die de tijdfactor bij de televisiedebatten uitoefende verantwoordelijk worden gesteld. Maar dat neemt niet weg dat zelfs in voorbereide redevoeringen maar een paar terloopse opmerkingen werden gemaakt over ontwapening, opmerkingen die bovendien weinig zeiden over de uiteindelijke doelstelling, maar voornamelijk gewaagden van ‘nog één keer proberen’ zo omstreeks het komende voorjaar. De politiek-militaire strategie leverde weinig werkelijke conflictstof op, want beide kandidaten beloofden dat de Verenigde Staten sterker zouden worden dan ooit tevoren. De vice-presiddnt en de senator spraken zich wél uit over het minder belangrijke twistpunt van de relatieve sterkte van de Verenigde Staten en de Sowjet-Unie na acht jaar Eisenhower. En verder hoorden de kiezers herhaalde malen betogen, dat zij moesten uitmaken wie beter in staat zou zijn de Russen en Nikita Chroesjtsjof aan te pakken. Maar omdat de strategische opzet onduidelijk bleef was evenzeer duister wat voor manier van aanpakken dat zou zijn. Men kon van een discussie nauwelijks spreken, laat staan van een debat.

Op twee punten zakte de dialoog af tot een onnozel peil (hetgeen bij een televisiedebat over staatszaken volgens het rpincipe ‘sla-waar-je-maar-raken-kunt’ misschien onvermijdelijk is). Dat waren de kwesties Quemoy-Matsu en Cuba. Beide kandidaten namen standpunten in die zo definitief waren, dat ze alleen een president in functie zouden hebben gepast. Maar die beslistheid leidde bij de discussie over Quemoy en Matsu niet tot een debat over de Amerikaanse politiek jegens China. En het geval-Cuba werd niet aangegrepen om te komen tot een debat over de vraag wat voor betrekkingen met de onderontwikkelde gebieden in het algemeen de Verenigde Staten zouden moeten kweken. Nee, de kandidaten hielden zich bezig met concrete punten van zodanige aard, dat ze noopten tot het innemen van starre standpunten die de overwinnaar óf alleen maar in een lastig parket zouden kunnen brengen, óf anders door hem zouden moeten worden herroepen, evenzeer tot schade van de betrekkingen met de regeringen in kwestie.

Het onsamenhangende en weinig logische van de discussie over de buitenlandse politiek behoeft overigens niemand te verbazen. Het thema levert zelden aantallen stemmen van betekenis op. Daarom zijn de kandidaten

[p. 5]

en hun staven geneigd er getrekkelijk weinig aandacht en tijd aan te besteden. Iedereen is het erover eens dat de buitenlandse politiek een belangrijk onderwerp is; maar iedereen weet evenzeer dat zaken die dichter bij huis liggen dan Chinese rotsen en Cubaanse grieven bij de grote massa der kiezers tenslotte de doorslag geven.

Bovendien vereist de aard van het pre-presidentschap een zekere omzichtigheid bij het van tevoren innemen van een standpunt, en daar is niets ongezonds aan. De president kan tenslotte niet uit zijn ambt ontzet worden omdat hij nalaat zijn programma ten uitvoer te brengen. Hij wordt voor vier jaar gekozen en blijft vier jaar in functie, als hem het leven gegund is. In die tijd kan er veel gebeuren, zoals zelfs de slaperige regering-Eisenhower af en toe heeft gemerkt. Met het oog op de snelle veranderingen die zich op het internationale toneel voordoen doen de kandidaten er verstandig aan zich niet te laten verlokken tot het doen van precieze beloften, teneinde een aanzienlijke vrijheid van handelen te behouden voor tijden waarin dat nodig kan zijn. Maar deze noodzaak om een zekere speling voor eigen initiatieven te bewaren hoeft niet in de weg te staan aan een intelligente discussie over de aard van de nationale doeleinden op het gebied van de buitenlandse politiek. Een dergelijke discussie is echter, over het geheel genomen, niet op gang gekomen.

Wat hebben al het gedoe van de verkiezingsstrijd en het dramatische slot ervan dan tenslotte uitgehaald? Als het iets heeft uitgehaald, dan heeft het de kiezers die niet helemaal door de godsdienstkwestie waren beneveld een indruk gegeven van de stijl der beide kandidaten. Senator Kennedy hamerde op zijn bereidheid om de vraagstukken waarvan hij meende dat ze belangrijk waren krachtig en beslist aan te pakken. Behoudend als hij is stelde hij geen oplossingen in uitzicht die hij, wat voor hinderpalen er ook mochten zijn, zou nastreven, maar hij beloofde actie. Die actie zou vermoedelijk grotendeels binnen de presidentiële bevoegdheden vallen, want hij vroeg vrijwel niet om nieuwe wetten. De vice-president gaf meer aandacht aan het tot ontwikkeling brengen van het programma dat hij, naar hij zei, had helpen ontwerpen voor de regering-Eisenhower. Een zekere mate van aanpassing zou nodig zijn, gaf hij toe, maar niet iets opvallend nieuws - of het moest het schouwspel zijn van vroegere presidenten, Oost-Europa afreizend om te trachten de volken daar van hun communistische meesters los te weken. (Een boosaardige Democraat schijnt gesuggereerd te hebben om Eisenhower dan maar eerst naar Albanië te sturen). Nixon, nog conservatiever dan senator Kennedy, stelde minder actie in uitzicht op een minder breed terrein.

John Kennedy's energie en zijn bereidheid om die energie te wijden aan bestuursproblemen zou de grondslag kunnen vormen voor een lawine van wettelijke maatregelen en hervormingen naar het voorbeeld van de New Deal. Gezien de geringe marge waarmee hij de verkiezingen heeft gewonnen heeft hij weinig tijd om een reputatie op te bouwen die een bredere en sterkere basis zou kunnen vormen voor zijn regering. Wanneer hij echter gaat proberen zich zulk een reputatie te verwerven, een reputatie die tevens Nixon's kansen bij de volgende verkiezingen teniet zou moeten doen, dan dient hij te spelen op de liberale elementen die de Republikeinen afvallig zijn geworden of die zich nu juist aan hen hebben toevertrouwd. Als hij probeerde de rechterzijde voor zich te winnen zou hij de electorale basis verspelen die hij reeds bezit in de traditioneel-liberale grote steden en onder de minderheidsgroepen. Dit zou kunnen betekenen, dat de eerste maanden van Kennedy's regering een krachtiger en stoutmoediger programma zullen opleveren dan de campagne als waarschijnlijk deed voorkomen.

Een programma ontwerpen is iets heel anders dan het in wettelijke maatregelen concretiseren. Aangezien Senator Kennedy geen ingrijpend programma voor wetgeving heeft aangekondigd, zou het wel eens kunnen zijn dat hij vertrouwt op zijn uitgebreide bevoegdheden als president voor het ‘herstemmen’ van het regeringsapparaat. Maar uiteindelijk zal hij toch de medewerking van het Congres nodig hebben. En dat stelt hem weer voor enorme moeilijkheden. Het nieuwe Congres zal namelijk conservatiever zijn dan het huidige, want enkele leidende liberaal-gezinde congresleden hebben hun zetel verloren. De conservatieve Democraten en de conservatieve Republikeinen kunnen, wanneer zij gezamenlijk optreden, het Huis van Afgevaardigden beheersen. In de Senaat zijn de conservatieve elementen weliswaar minder sterk vertegenwoordigd, maar er is weinig reden voor de hoop dat de senatoren Kennedy's overwinning zullen beschouwen als een overweldigend mandaat van het volk. De nieuwe president zal daarom bijzonder snel moeten zorgen voor steunpunten waarop zijn bewind kan rusten.