Hollands Weekblad. Jaargang 2

[p. 3]

Kennedy: een politiek à la Galbraith?
J. Pen

Het is natuurlijk niet zonder gevaar, te verwachten dat Kennedy het economische roer óm zal gooien. Vooral in Nederland zijn wij er ons van bewust dat een dergelijke verwachting gemakkelijk verkeerd kan uitkomen; de nieuwe koers van ons kabinet bestaat meer in intenties en in een terminologie dan in feitelijke effekten op het economische leven. Ook de nieuwe regering van de Verenigde Staten zal ondervinden, wat zij waarschijnlijk allang wist, dat de speelruimte in het economische beleid kleiner is dan men in verkiezingstijd voorgeeft. Toch ligt het voor de hand te menen, dat Kennedy en zijn ploeg een zekere accentverschuiving zullen nastreven. Deze speculatie zou ik willen baseren, niet zozeer op verkiezingsredevoeringen, als wel op het feit dat Kennedy's naaste economische adviseur een man is met uitgesproken denkbeelden: John Kenneth Galbraith, hoogleraar aan de Harvard Universiteit en zelfbenoemd hervormer van de Amerikaanse samenleving. Het is een heel eigenzinnige adviseur. Galbraith is niet, zoals Eisenhower's voornaamste economische raadgever, een voorzichtig en wat twijfelend debater^*) maar hij argumenteert onverzettelijk verder totdat hij gelijk krijgt. Wie zich afvraagt, welke kant het beleid van Kennedy op zal gaan moet rekening houden met de ideeën en met de Geltungsbedürfnis van Galbraith.

Deze ideeën zijn beschreven in een drietal boeken. Het eerste, American Capitalism, houdt zich vooral bezig met de macht der producenten tegenover die van de verbruiker; maar vooral The Affluent Society (1958) heeft hem een grote faam bezorgd. Onlangs kwam een bundel opstellen uit: The Liberal Hour^**), waarin een aantal van zijn politieke opvattingen verder zijn toegespitst. Deze opvattingen zijn ongeveer als volgt.

1.	De Amerikanen hebben nu genoeg textiel, schoenen, voedsel, gadgets; en teveel auto's. Dat verbruik moet niet verder worden geprikkeld, en het mag zelfs best wat worden afgeremd door verbruiksbelastingen.
2.	Er doet zich echter onderconsumptie voor bij de diensten, die de overheid verleent. De betekenis daarvan wordt onderschat, waardoor de economie voortdurend wordt scheefgetrokken.
3.	In het bijzonder moeten de steden beter worden verzorgd. Private enterprise heeft daar een raar rommeltje van gemaakt, met verstrekkende kwalijke gevolgen voor de hele samenleving.
4.	Maar bovenal schiet de economie tekort bij het afleveren van mensen. ‘Our economy is still arranged to supply machines rather than to improve men’. Meer geld en produktiemiddelen moeten worden besteed aan opvoeding, onderwijs, cultuur. Dat kan mooi gebeuren met behulp van de bovengenoemde verbruiksbelastingen.
5.	Bij de belastingheffing mag men zich niet laten leiden door een sentimentele vrees voor de inkomens der laagstbetaalden. Zij moeten geholpen worden door onderwijs en mobiliteit, niet zozeer door een nivellerende belastingheffing. In ieder geval is de doorsnee arbeider zeer wel in staat zijn bijdrage te leveren aan de verschuiving van private naar publieke uitgaven.
6.	Ten onrechte zoekt men de concurrentie met de Russen in de groei van de produktie. Láát de Russen sneller groeien en laat Amerika vooral niet afgaan op de statistieken van het eigen nationale inkomen. Dat bestaat immers toch voor het grootste deel uit een nonsens-produktie. De werkelijke krachtsverhoudingen worden bepaald in speciale sektoren: en dan nog niet eens zozeer de ruimtevaart (dat ook wel) maar bovenal: de menselijke, de wetenschappelijke en de culturele faktor.
7.	Werkloosheid moet worden vermeden. In tegenstelling tot de Eisenhower-administratie is Galbraith keynesiaan, al noemt hij voorzichtigheidshalve de naam liever niet. Hij bepleit een doelbewuste budgetpolitiek ter bevordering van het economische evenwicht. De krampachtige houding van Eisenhower en Saulnier ten opzichte van het evenwichtige budget is hem een doorn in het oog.
8.	Maar ook inflatie (bedoeld is prijsstijging) is verwerpelijk. Galbraith, en vooral Kennedy, zou trouwens nooit iets anders durven of kunnen zeggen. Maar waarom

*) Ik bedoel Saulnier, voorzitter van de Council of Economie Advisers. Het is mogelijk dat Galbraith voorzitter of minister zal worden, maar het is helemaal niet nodig. Hij kan ook zonder officiële positie grote invloed uitoefenen. Hij zegt, dat hij niet van officiële posities houdt.

**) Uitg. Hamish Hamilton, Londen.

[p. 4]

	vindt Galbraith de inflatie zo verkeerd? In de eerste plaats omdat zij sommige mensen op de gedachte brengt, dat de volledige werkgelegenheid moet worden prijsgegeven. Zijn eigen oplossing is een andere: volledige werkgelegenheid is te combineren met redelijk stabiele prijzen, als men de lonen en de prijzen in enkele sleutelsektoren, in casu de staalindustrie, in de hand kan houden. Daartoe moeten er, in die gevaarlijke branches, tripartite organen komen, die stabiliserend werken. Een gedachte, die in Nederland wel aanspreekt. Misschien kan de SER, of de Stichting van de Arbeid samen met het College van Rijksbemiddelaars, een missie voor technische hulpverlening sturen.
9.	De Amerikaanse economie drijft niet, zoals sommigen menen, op de militaire uitgaven. Deze gedachte schaadt de Amerikaanse zaak in de wereld, en zou ook de bereidheid tot ontwapening in Amerika zelf enigszins kunnen remmen. Op blz. 21 van The Liberal Hour wordt berekend, dat een volstrekte ontwapening van de V.S. in één jaar ongeveer een derde van de hoeveelheid produktiemiddelen vrij zou maken die in 1946 is vrijgemaakt door de toenmalige reductie der militaire programma's. Toen is er geen depressie opgetreden. De beurs hoeft niet zenuwachtig te worden als er ontwapeningsgeruchten in de lucht zitten; deze zenuwachtigheid wordt overal in de wereld uitgelegd als een aanwijzing voor Amerika's hypocrisie waar het de ontwapening betreft.
10.	Er moet meer hulp komen aan de onderontwikkelde gebieden, natuurlijk; maar Amerika moet de indruk vermijden dat de begiftigden worden tot ‘pawns in our game. No man wishes to be a pawn’. En de politieke positie van de Amerikanen wordt er ook niet beter van indien ‘we support tyrants and rascals’. De consequenties daarvan beperken zich niet tot de betreffende landen, maar wekken overal de indruk dat ‘we are indifferent to liberty, decency, and social justice. This also we must not do’.

Wie dit programma overziet, moet concluderen dat het essentieel afwijkt van de gedragslijnen van de vorige regering. Het grijpt dieper in dan de New Deal. Dat zegt opzichzelf nog niet veel. Politiek is niet een zaak, die vanuit boeken wordt gedirigeerd, ook al zijn het beststellers, die over de hele wereld worden verkocht. Maar toch - ideëen hebben pootjes. Behalve voeten hebben ideëen van Galbraith nog handen ook. Zij kunnen Kennedy helpen, om van zijn regeringsperiode een opmerkelijk tijdvak in de geschiedenis te maken.