Hollands Weekblad. Jaargang 2

[p. 1]

Hollands weekblad tijdschrift voor litteratuur en politiek tweede jaargang · nummer 79 · 16 november 1960

De nieuwe slaven

De eigenaar van een meubelfabriek in Houston (Texas) heeft drie chimpansees geleerd in zijn bedrijf aan de lopende band te werken. Zij zullen tot taak krijgen: het met schuimrubber vullen van kussens, het schroeven van poten aan stoelen en het verpakken van divanbedden in dozen.

Het bericht stond in de kranten in de kadertjes die gereserveerd zijn voor vermakelijke anecdotes. Misschien is het ook wel niet meer dan dat. Misschien zal na een week blijken dat de dieren toch niet geschikt zijn voor het werk, dat zij het geduld missen om het jaar in jaar uit iedere dag acht uur te doen, of dat zij snel uit de fabriekshallen verwijderd werden omdat zij hun mede-arbeiders te lijf gingen.

Maar het is ook denkbaar, dat dit bericht de aankondiging is van een ingrijpende verandering. Wat drie chimpansees in Houston kunnen, kan men ook leren aan miljoenen chimpansees in de rest van de wereld. De vragen zijn dan: hoe kan men het aantal beschikbare chimpansees zo snel mogelijk

opvoeren; waar moet men hen onderbrengen en wat zal hun inlvoed zijn op de rest van de samenleving; zal er een tijd komen waarin wij achter de Russen, en achter de Chinezen, de apen als grootste bedreiging van onze vrijheid en beschaving zullen beschouwen? Het klinkt allemaal als nogal afgezaagde science fiction, en het is dat voorlopig ook, maar toch: het toekomstbeeld van een samenleving waarin tamme chimpansees het eenvoudige routinewerk doen, verschilt in onwaarschijnlijkheid niet zo veel van de beelden die men zich kan voorstellen van het leven na een atoomoorlog. Wij zijn gewend aan het idee dat steeds ingenieuzer ontworpen machines ons steeds meer werk uit handen zullen nemen. Maar als chimpansees nu eens goedkoper zouden zijn dan robots, en kneedbaarder in het gebruik dan het meest gecompliceerde, maar tenslotte leven- en intelligentieloze apparaat?

Misschien is het aantal arbeiders aan de lopende band, dat werk doet wat ook aan

[p. 2]

chimpansees bij te brengen zou zijn maar een klein percentage van het totaal. Als dat zo is, zou de vervanging van mensen door apen wel een vreemd element in de maatschappij brengen, maar toch niet een zo grote omwenteling veroorzaken als bijvoorbeeld de mechanisering in de laatste tweehonderd jaar.

Ook al zou de hulp van chimpansees in fabrieken nooit een grote omvang aannemen, en zelfs al zou het hele bericht niet meer zijn dan een eendagsvlieg, een losse grap, toch blijft het in één opzicht zijn belang behouden, en dat is dat het door zijn spectaculaire karakter nieuwe aandacht vestigt op een oud punt: het werken aan de lopende band.

Daarover is, sinds men ermee begon, veel gepraat en geschreven. De arbeider aan de lopende band verdient meer dan vroeger en hij werkt minder lang. Hem wordt verzekerd dat hij een onmisbare schakel is in het productieproces. Hij heeft muziek gekregen en opwekkend gekleurde muren om de verveling tegen te gaan. Sociologen en anderen hebben aangetoond dat de lopende-bandwerker over het algemeen niet zo ontevreden is met zijn lot als men misschien zou verwachten, dat hij het prettig vindt om onder zijn werk aan andere dingen te kunnen denken, dat men zich van de variatie en het plezier in het werk bij andere beroepen toch ook niet te rooskleurige voorstellingen moet maken, etc.

Maar na al deze watten die om het verschijnsel zijn gelegd, moet het de mensen die zelf aan de lopende band staan of zitten toch wel een schok geven te lezen dat zij iedere dag eigenlijk het werk doen van een chimpansee. Men zal misschien zeggen: het is voor hen nog vernederender als zij merken - zoals zo dikwijls gebeurt - dat hun routine-handelingen even goed of zelfs beter door een machine gedaan kunnen worden. Maar dat is niet waar. Voor de techniek hebben wij respect; voor de aap niet.

In zoverre is het te hopen dat het experiment van de meubelfabrikant in Houston slaagt, dat anderen zijn voorbeeld overnemen, en dat wij er meer over horen. Dat zou het verzet tegen deze monotone, hedendaagse vorm van slavenarbeid kunnen activeren.

Wat voor plaats de nieuwe slaven in de maatschappij zouden innemen blijft dan de vraag. Het meest waarschijnlijke is nog, dat getemde apen op den duur evenveel nut en even weinig gevaar zouden opleveren als getemde zwijnen, paarden en runderen.

K.L.P.