Hollands Weekblad. Jaargang 2

[p. 1]

Hollands weekblad tijdschrift voor litteratuur en politiek tweede jaargang · nummer 78 · 9 november 1960

Economen en politiek

Wanneer economen hun mening over de politiek geven, kan men niet zelden domme dingen horen. Dat is geen gevolg van een gebrek aan intelligentie, ook niet van een gespecialiseerde opleiding, maar van een positie in de maatschappij, vooral in het staatsapparaat, die in een wanverhouding staat tot de gespecialiseerdheid. Kort uitgedrukt: de econoom in zijn algemeenheid heeft buiten zijn vakterrein een gezag, dat irreëel is. Door zijn functie in de moderne maatschappij is hij zichzelf een veel grotere betekenis gaan geven dan hij in werkelijkheid bezit. Ik kom zelden economen tegen, die hun economische inzichten en zekerheden ten opzichte van de talloze andere inzichten en zekerheden in deze wereld kunnen relativeren. En dan wreekt zich hun specialisatie.

Ongeveer een half jaar geleden kwam de econoom prof. Wemelsfelder in de publiciteit in E.S.-B. met een scherpe kritiek op de Nederlandse parlementariërs. Het was een niet zo erg originele kritiek, omdat Wemelsfelder zich goeddeels baseerde op gegevens van Günter Schmölders, een Duitse econoom,

die in 1938 onder Hitler een leerstoel kreeg aan de universiteit te Breslau (‘dem er nähere Berührung mit Ostproblemen sowie mit Fragen der Raumforschung und Raumordnung verdankt’, lees ik in een biografietje van hem) en de economische wetenschap in het Derde Rijk tot het bittere einde bleef dienen. Schmölders is het prototype van een eenzijdige econoom, door en door apolitiek, maar toch vol bittere kritiek op de politici. Hij begrijpt niets van het wezen van de politiek in een democratie en wil daarvan ook niets begrijpen, hetgeen ook herhaaldelijk uit zijn boeken en boekjes blijkt. Een onbetrouwbaarder figuur als steun voor een kritiek op het Nederlandse parlement lijkt mij niet mogelijk. In dit opzicht heeft Wemelsfelder dus wel een blunder gemaakt: een kleine blunder, die men als naïveteit kan beschouwen, als een goedaardig bewijs van politieke onkunde (dat alle discussie bij voorbaat had kunnen uitsluiten) of als een bewijs van sympathie voor de antiparlementaire gezindheid van Schmölders. Volgens mij gaat politieke naïveteit altijd samen met een bepaalde vorm van

[p. 2]

antiparlementaire gezindheid; de twee redenen voor de Schmölderiaanse sympathie van Wemelsfelder zullen elkaar dus wel overlappen.

Gebruik makend van een enquête onder parlementariërs in de Bondsrepubliek, die verwerkt was in een studie van Schmölders (Die Politik und die Währung, Frankfurt a. Main, 1960) komt Wemelsfelder tot de conclusie dat ook de Nederlandse parlementariërs te weinig deskundig zijn op economisch gebied, dat parlementariërs ‘in vele opzichten sta-in-de-wegs zijn voor een gezond economisch beleid’. Het zou natuurlijk wetenschappelijker zijn geweest als Wemelsfelder, professor zijnde, in eigen land een enquête onder de parlementariërs had proberen te houden en niet domweg het oordeel van Schmölders op het Nederlandse parlement had overgeplant, maar dat heeft met de kern van de zaak ten slotte weinig te maken. Ik wil zelfs nog milder zijn en beginnen met de erkenning dat er ook bij ons parlementsleden zijn, die zich in de economie slecht hebben geschoold. Maar is het geen vergaande overschatting van de eigen wetenschap om speciaal die geschooldheid in de economie te verlangen? Veronderstel dat de pedagogen (onderwijszaken zijn even belangrijk als economie), de juristen, de natuurkundigen, de chemici, de letterkundigen, de psychologen hun eisen van wetenschappelijke scholing aan het parlement gingen stellen? Of hebben al deze andere groepen een beter begrip voor de taak van de politicus? Hebben zij een gezonder besef van hun eigen relativiteit of zijn zij misschien intelligenter dan economen? Ik geloof dat het antwoord in een andere richting moet worden gezocht.

Geen enkel regeringsbeleid, ook dus niet het economische beleid, kan worden gevoerd zonder controle door het parlement en zonder medewetgeving door het parlement. De begroting, het belangrijkste bestanddeel van dat beleid, moet worden goedgekeurd door het parlement en in elke moderne staat heeft vrijwel ieder begrotingshoofdstuk - het een meer dan het ander - iets

te maken met het algemene economische beleid. Maar, en daarop zou ik de nadruk willen leggen, niet alleen met het economische beleid. Dat economische beleid is slechts een stukje van het regeringsbeleid, dat in overleg met de Kamer wordt gevoerd. Wanneer men het economische beleid gaat beschouwen als de voornaamste taak van de regering, is men een marxist of komt men gevaarlijk dicht bij de gedachtensfeer van de corporatieve staat, waar de verscheidenheid geen enkele betekenis meer mag hebben. Economen kunnen in zo een staat het gezonde politieke beleid zien verwezenlijken zonder dat parlementariërs ‘sta-in-de-wegs’ zijn.

Ik vrees dat de kritische economen, die zo verbolgen zijn over economische tekortkomingen van parlementariërs, niet beseffen dat zij nog beperkter zijn dan de ‘oneconomische’ of ‘waneconomische’ politici. Zij zijn namelijk ondeskundig op het gebied van de politiek, althans van de politiek in een parlementaire democratie. Voor het bedrijven van politiek heeft men natuurlijk ook kennis van de economische wetenschap nodig, maar de opvatting van kritische economen, dat politiek vooral het voeren van een economisch beleid is, een gezond economisch beleid nog wel, en dat parlementariërs vooral over een gedegen economische kennis behoren te beschikken, beschouw ik als wetenschappelijke megalomanie.

In het Hollands Weekblad van 12 oktober prees Damen een aantal Europese parlementariërs, in het bijzonder twee van hen, die ook Nederlandse Kamerleden zijn, omdat zij zulke deskundige rapporten hadden samengesteld over de landbouw, de handelspolitiek en de energie. Voor gedegen werkstukken mogen parlementariërs zeker worden geprezen, maar hun taak is niet in de eerste plaats om gedegen werkstukken af te leveren, dat is het werk van ambtenaren. Ruim 40 jaar geleden heeft Max Weber in een aantal heel scherpzinnige beschouwingen gewaarschuwd tegen een verambtelijking van het parlement, dat de bureaucratie (niet bedoeld in de negatieve zin van het blad Burgerrecht, maar in de betekenis van de ‘administratie’) oppermachtig zou maken. Parlementariërs zijn vertegenwoordigers van hen, die door de bureaucratie worden beheerst, schreef Weber.

Parlementariërs hebben een politieke taak, die zij van hun kiezers hebben ontvangen. Een ambtenaar, laten wij ons bijvoorbeeld tot een econoom beperken, heeft totaal geen politieke taak, zijn economische rapporten

[p. 3]

moeten inderdaad 20 wetenschappelijk mogelijk benaderen wat in de politieke verhoudingen mogelijk is.

Een parlementslid is geen ambtenaar. Hij kan zeer deskundig zijn op economisch gebied, maar hij is en blijft een politicus, die het economisch beleid kan steunen, maar die ook dat beleid mag aanvallen, ja zelfs wanneer zijn economische kennis naar de mening van de specialisten te gering is. De minister, wiens beleid het is en die gesteund wordt door zijn onderlegde ambtenaren, moet dan tegen de lastige parlementariër het pleit zien te winnen. In deze hoedanigheid is hij ten slotte politicus en geen hoogleraar. Politiek in een pluralistische democratie is een strijd om kiezers, een strijd om de macht, geen terrein, waar de economische theorieën op hun juistheid hoeven te worden getoetst. Als deskundige kan men goed werk doen op een departement of in een staatscommissie, maar dan is men nog geen uitnemend politicus.

Wat prof. Wemelsfelder betreft, ik geloof trouwens dat hij zich heeft vergist, want er zitten genoeg economische deskundigen in het Nederlandse parlement, (in beide Kamers dus). Dat er evenveel politieke deskundigen onder de kritische economen zijn, waag ik sterk te betwijfelen. Waren er maar meer, dan zouden zij de inderdaad bestaande tekortkomingen door redelijke publikaties kunnen verbeteren.

Mijn bezwaren tegen het Nederlandse parlement en vooral tegen de Tweede Kamer gaan een heel andere kant uit. Ik meen juist dat er veel te veel deskundigen in de Kamer zitten, mensen, die meer ambtenaar of organisatiefunctionaris zijn dan werkelijk parlementariër. Laten wij toch reëel blijven en heel platvloers beseffen dat men met deskundigheid alleen in een normale democratie nooit de macht verkrijgt, waarmee men een sterke regeerpositie kan innemen. Kiezersmassa's vullen de zalen nu eenmaal niet met intelligentie, maar met irrationele effecten, die voor een echte politicus van veel meer belang zijn dan deskundigheid. De uitslag van de verkiezingen van 1959 heeft dat toch duidelijk bewezen.

Een andere oorzaak van de verstarring van het parlementaire systeem in Nederland is ook de steeds sterker toegespitste hiërarchie binnen de partijen, die niet meer representatief is voor de meningen van een zeer groot gedeelte van de partijleden. Over dat onderwerp hoop ik nog eens apart te schrijven.

A.F. Luyendijk