Hollands Weekblad. Jaargang 2

[p. 4]

Wat was er nu weer?
Kwetsbare hoge aandelenkoersen en goudprijsbeweging
E. Damen

Het inflatieverschijnsel heeft zich in de afgelopen veertien dagen weer eens van een andere kant laten zien. Er is een kortstondige sterke prijsstijging van goud geweest en al is intussen de goudprijs weer vrij dicht bij het oude niveau gekomen, toch blijft de goudmarkt ongunstig. Vraag en aanbod voor goud ontmoeten elkaar op de vrije goudmarkt te Londen, maar deze markt is wat de omvang van het aangevoerde materiaal betreft vrij klein. Betrekkelijk kleine stijgingen van de vraag leiden al tot vrij forse prijsstijgingen. De goudmarkt kent één grote regulator: het in de westelijke wereld geproduceerde goud - grotendeels in Zuid-Afrika - vloeit in belangrijke mate tegen een al 25 jaar vaste prijs naar Amerika. Iedere centrale bank houdt een hoeveelheid goud aan. Bij de Nederlandsche Bank ligt die voorraad in de orde van grootte van vijf miljard gulden. In Amerika is de goudvoorraad op het moment ongeveer 18,5 miljard dollar. Dit Amerikaanse goud, opgeslagen in Fort Knox, is eigendom van de Federal Reserve Board, de groep van ruim een dozijn centrale banken, die in de Ver. Staten als Federal Reserve System de functie uitoefenen van een centrale bank.

Die Amerikaanse goudvoorraad had circa 2½ jaar geleden nog een waarde van 23 miljard dollar. Omstreeks die tijd is een uitvoer van goud begonnen in overeenstemming met de desbetreffende Amerikaanse bepalingen ‘for monetary purposes’; het goud werd namelijk vrijwel uitsluitend beschikbaar gesteld aan centrale banken van landen, die aangesloten zijn bij het Internationale Monetaire Fonds.

Nadat het dollartekort vrijwel was verdwenen, voerden de meeste Europese landen de verregaand volledige inwisselbaarheid van de valuta in. De centrale banken zijn toen begonnen de toenemende hoeveelheden dollars, die zij van de handelsbanken overnamen, om te zetten in goud, dat zij uiteraard met die dollars in Amerika kochten. De handelsbanken hadden oorspronkelijk de verplichting om dollars aan te bieden bij de centrale banken. Later werd er een zeer gering fluctuerende overnemingsprijs vastgesteld en toen konden de handelsbanken kiezen. Ze kregen dollars doordat hun clienten exporteerden en daarvoor betaling ontvingen in dollars. Nadat de directe verplichting voor de handelsbanken was opgeheven om buitenlandse valuta aan te bieden bij de centrale banken, is dus aan de voorraad buitenlandse deviezen en goud van de centrale banken niet langer te zien hoe groot de monetaire reserve van een land is.

Doordat door Amerika goud werd verkocht, daalde de goudvoorraad. De Amerikanen hebben nog ongeveer 18½ miljard dollar aan goud, maar daar staan kortlopende buitenlandse verplichtingen tegenover, die daar niet ver meer af liggen (plm. 17 miljard dollar). Van de 18 miljard is echter circa 12 miljard onherroepelijk gebonden door de verplichte gouddekking, zodat de ‘vrije reserve’ plm 6 à 7 miljard dollar in goud uitmaakt. Voor dit voor afgifte beschikbare goud hebben de Amerikanen de vaste prijs van 35 dollar per troy ounce fijn goud. Doordat Amerika de grootste goudschat bezit en als grootste koper optreedt, is in feite de wereldgoudprijs gefixeerd op dit bedrag. Er zijn normaliter altijd kleine fluctuaties op de Londense goudmarkt, maar die hingen in de regel eerder samen met agio of disagio voor sterling dan met de dollar.

De laatste tijd is echter het vertrouwen in de dollar achteruitgegaan. Reeds een paar jaar geleden gingen er in Zwitserland stemmen op van bankiers, die meenden, dat de dollar bij de in de VS gevolgde economische politiek van ‘geleide inflatie’ vroeg of laat zou moeten devalueren. Los van de vraag of dit scepticisme gerechtvaardigd is, deed zich nu ineens juist via Zwitserland de grote vraag naar goud voor en wel vooral, naar aan te nemen valt, voor rekening van Amerikaanse handelsbanken, dus voor het Amerikaanse publiek. Daar zat echter tussen dat in Zwitserland inmiddels een soort ‘invoerrecht’

[p. 5]

op buitenlands geldmarktmateriaal was gelegd om deze invoer tegen te gaan. Waar men geld daardoor moeilijker kon invoeren, maar goud vrij was, lag dus een manipulatie voor de hand. Dit is één van de elementen geweest in het stijgen van de vraag naar goud in Londen. De grote factor was evenwel het wantrouwen tegen de dollar. Dit wantrouwen berustte voornamelijk op de ongunstige Amerikaanse handelsbalans. Bij de ontwikkeling van die handelsbalans speelt het feit, dat Amerikaanse exportartikelen ‘duur’ zijn, een veel kleinere rol dan men wel eens denkt. Naast de prijs waren er de omstandigheden. De Amerikanen zelf vestigden bijv. grote bedrijven in de industrielanden (om



voor Nederland slechts enkele beroemde industriële namen te noemen: Dupont de Nemours en Cincinnatti). Verder werden de VS steeds minder het enige land met exportmogelijkheden van investeringsgoederen. Vooral West-Duitsland kwam op, maar ook enkele rode satellietstaten (Oost-Duitsland, Tsjecho-Slowakije) en verder deden Engeland en Frankrijk zich gelden. Het Europese kolentekort veranderde in een overschot. De Europese staalindustrie kon eigen behoeften bevredigen en nog exporteren ook. Voor olie ging men naar het Midden-Oosten of Venezuela. Kortom, de Amerikaanse handelsbalans verslechterde en de gehele betalingsbalans ondervond daarvan de weerslag. Bovendien zette ondanks lichte remmende maatregelen in het Amerikaanse binnenland een consumptieve hausse door, die tot steeds grotere invoer leidde.

Hier en daar zijn er bezwaren tegen het onveranderd handhaven van de Amerikaanse goudprijs over zulk een lange periode, waarin alle andere grondstoffen aanzienlijk in prijs stegen. Indien de VS dan al niet zouden devalueren, dan konden zij - aldus redeneerden velen - toch de goudprijs verhogen, waardoor de wereldgoudproduktie zou stijgen. Daar de binding van de munt aan het goud in grammen wordt uitgedrukt, wil immers een verhoging van de goudprijs officiëel niet zeggen, dat de dollar devalueerde, al kwam het er feitelijk natuurlijk wel op neer.

Amerika heeft de goudprijs tijdens de hausse op de Londense goudmarkt niet verhoogd en evenmin geïnterveniëerd, hetgeen er, daar de prijs spoedig weer wat daalde, op kan wijzen, dat de speculatieve vraag niet zo groot is geweest.

Er speelt door deze zaken echter nog een soort abstractie heen. Normaal is het zo, dat

[p. 6]

devaluatie, of de kans daarop, de aandelenkoersen scherp doet stijgen. De waarden achter de aandelen stijgen immers in prijs als de munt minder waard wordt. De goudprijsstijging ging echter gepaard met daling der aandelenkoersen. Zodra werd de goudprijs weer normaal of de aandelenkoersen gingen omhoog. De verklaring zal vermoedelijk zijn, dat aandelen ten verkoop werden aangeboden (hetgeen een neerdrukkende invloed op de koers had) om dollars te krijgen, waarmede dan goud werd gekocht (gehamsterd).

Hoewel dat hier te ver zou voeren, is er een redenering op te zetten, dat door het hamsteren van goud bij al dan niet interveniëren van de autoriteiten op de goudmarkt en zelfs bij handhaving van de goudprijs, vernietiging optreedt van door kredietverruiming gecreëerd geld, hetgeen deflatoir werkt. Een deflatoire politiek drukt de aandelenkoersen omlaag, een inflatoire stimuleert ze. Op die manier zou het alternatief nu zijn: ofwel handhaving van de goudprijs, maar dalende beurs en voorlopig recessie-verschijnselen, ofwel feitelijke stijging van de goudprijs en dan een inflatoire hausse. Dit betreft echter het toekomstperspectief, waarover het nu vandaag niet gaat.

De goudmarktonrust is een concreet facet van internationale economische nervositeit. Het is in het verleden maar zelden voorgekomen, dat langere tijd het rendement bij aankoop van goede aandelen belangrijk lager was dan dat op obligaties. Men stelt zich nu al jaren gerust met de overweging, dat in de eerste plaats alle jaarcijfers der grote ondernemingen sterk gedeflatteerd zijn en dat in de tweede plaats een enorme interne financiering over de winst plaats heeft, die hogere winstuitkeringen op de aandelen belet. Daar staat tegenover dat in feite de meeste reserves van de ondernemingen inflatie-reserves zijn zonder dat daar tegenover primaire liquiditeiten staan. Verder is de interne financiering uit de winst in wezen niets anders dan een financiering over de prijs. En dat kan alleen maar in een inflatoire economie, waar de prijzen voortdurend kunnen stijgen door een tekort in de goederensfeer of aan arbeidskrachten; kartelafspraken kunnen de starheid der prijzen nog versterken, terwijl op kartelafspraken de wetgeving vrijwel geen vat blijkt te hebben.

De hoge industriële activiteit en de daarmede gepaard gaande economische expansie is sterk in de hand gewerkt door de ‘geleide inflatie’. Elementen van inflatie zijn goedkoop geld en geldschepping. Aan het wegwerken van die elementen zijn vele monetaire autoriteiten nu al meer dan een jaar bezig, vaak noodgedwongen (betalingsbalans). Daarmede werkt men echter tevens anti-inflatoir en dat roept recessieverschijnselen op. Het moeilijke moment komt wanneer de anti-inflatoire politiek gaat leiden tot vermindering van de werkgelegenheid en dat moment staat voor de deur. In Amerika is het punt al benedenwaarts overschreden, waarop men nog van ‘volledige werkgelegenheid’ kan spreken.