Hollands Weekblad. Jaargang 2

[p. 12]

Kleine Buddhabeeldenstorm
L.Th. Lehmann

Tristessa, door Jack Kerouac, uitg. Avon, New York.

Bij sommige schrijvers krijgt men, als men meer dan één boek van hen leest, een gevoel van persoonlijk medeleven. Als men ziet dat er een nieuw boek van hem uit is, denkt men ‘hoe zou hij het er nu weer afgebracht hebben?’ wat vrij dicht staat bij; ‘hoe zou het nu met hem gaan?’ Deze gevoelens zijn vrij misplaatst, want schrijvers zijn er niet om ons voor te lichten, maar ook niet om ons te misleiden, in tegenstelling tot de vele voorlichtingsdiensten die tegenwoordig het aardoppervlak bezwaren en waarvan ik niet begrijp, waarom ze niet eenvoudig ‘misleidingsdienst’ of ‘zandstrooibedrijf’ heten. Het bedrijven der letterkunst ligt hier buiten, wat een schrijver doet is ons amuseren of daarin falen. Natuurlijk is wat elk auteur schrijft in zoverre onthullend, dat hij door zijn persoonlijkheid gelimiteerd is in het aantal dingen, dat hij bedenken kan. Dat laat echter een redelijk intelligent mens nog een flink ruime keus; om een eenvoudig voorbeeld te geven, hij kan denken ‘wat zou ik in zo'n geval doen?’ en dan een persoon in zijn verhaal het tegenovergestelde laten doen.

Dit schreef ik op omdat ik het voornoemde gevoel heb bij het lezen van Jack Kerouac. Ik weet niets van hem en alles wat ik dus over hem zeg is geheel voor mijn rekening. Ik zag een boekje van hem en kocht het. Het heet Tristessa. Een wat hinderlijke titel, want men krijgt zo'n neiging om er ‘Bonjour’ voor te zetten. Maar Tristessa is hier een meisjesnaam en de draagster ervan is Mexicaans. Nu kunnen in Spaans sprekende landen meisjes zelfs Circuncisión heten, dus waarom niet droefheid? Droefheid is evenwel in het Spaans tristeza, wat in de Mexicaanse uitspraak bijna klinkt als Tristessa. Waarom heeft Kerouac dat niet even opgezocht? De fraaie Sanskrit of Palitermen die het Buddhisme meebrengt zal hij toch ook wel eens gedrukt hebben gezien. Ergens zegt iemand ook ‘Yo un untiende’ en er staat tussen haakjes achter ‘you don't understand’, wat het niet betekent, want het is volkomen nonsens. Daar dit er maar één keer staat wil ik hopen dat het een drukfout is, maar ja; een (tenminste schijnbaar) lospennig auteur als Kerouac kan vergissingen laten staan. Slordigheden zijn er in ieder geval ook ‘litterair’ gesproken. Neem nu een ‘beeldspraak’suggestie als: ‘spoke with great melancholic voice like Luise Rainer sadfaced Viennese actresses that made all Ukraine cry in 1910’. Mijn eerste reactie op zoiets is ‘wat weet hij ervan?’ mijn conclusie is ‘niets, het is bedoeld om goed te klinken, maar het mist zijn doel volkomen’. Dit overhoop halen van het gehele aardoppervlak doet, als zovele litteraire verschijnselen der laatste jaren, denken aan de ‘twenties’ (Marsman haalde zelfs het heelal overhoop), maar er is, zeker bij Kerouac, een verschil. Blaise Cendrars, goochelend met Siberië of Marsman, goochelend met sterrebeelden maken op mij de indruk van goochelaars, die ons enigszins laatdunkend vertonen hoe veel konijnen zij wel in hun hoed hebben, Kerouac reist, vertelt en kijkt met enig ontzag toe hoeveel konijnen er wel uit de hoed kunnen komen. Men is bescheidener.

Goed, hier hebben we dan de bescheiden schrijver Jack Kerouac en zijn recentste boek Tristessa. Het is een heel dun boekje, nauwelijks meer dan honderd bladzijden en groot gedrukt. Dat is troostrijk, eigenlijk moest geen verhaal (en zeker geen wetenschappelijk geschrift) langer zijn dan 50 bladzijden, al mogen er natuurlijk uitzonderingen zijn (b.v. de romans van John Cowper Powys). Het is inderdaad ook een triest verhaal. De desillusie en de eenzaamheid die altijd in zijn werk geweest zijn, maar die juist in ‘The Dharma Bums’ zo schuilging achter de huppelende en feestende semi-buddhisten, staan nu op de voorgrond. De hoofdpersoon heet niet meer Sal Paradise of Leo Percepied, alleen maar Jack en hij komt uit Lowell, Mass. Uit respect voor de ‘privacy’ van de auteur kan men er Duluoz achter zetten (zie Doctor Sax en Maggie Cassidy). Hij is in Mexico, en wij kennen Mexico City Blues van Jack Kerouac.

‘I go down the Wild Street of Redondas’ (waarom hier hoofdletters staan weet ik niet). Hij loopt in de regen, koopt etenswaar aan stalletjes, ziet ‘crowds grouping in narrow streets around quiet musicians that only later faintly you hear corneting round the block’, hoort ‘Marimbas drumming in the big bars’. Hij hoort de mariachi en de marimbas in de verte, maar hij is er niet bij, hij is niet in de bars, maar buiten in de regen. Hij beschrijft menigten; ‘the crowds on San Juan Letran were like numberless’ en de trouwe Kerouaclezer zal weten, dat

[p. 13]

hoeveel mensen er ook in zijn vorige boeken zijn, er practisch geen menigten in voorkomen, bijna alleen uitverkorenen. Hij ziet de menigten, but he doesn't ‘dig’ them. Het heerlijke woord ‘to dig’ is wel een van de grootste verrijkingen van de ‘litteratuur’ door ‘the beats’ Of het een nieuw woord is? Waarschijnlijk niet, zoals het woord ‘kidding’ dat ‘pas in 1814’ in de Oxford dictionary kwam. In ieder geval betekent ‘dig’ gewaar worden, ondergaan en bijna: zich eigen maken.

Nu is Jack natuurlijk in het buitenland en is het niet zo gemakkelijk om daar gelijkgestemden te vinden om over poezie, buddhisme of jazz te praten, maar toch! Het verhaal is zeer simpel, Jack is verliefd op een Mexicaanse morphiniste, genaamd Tristessa, die woont in een krot met een haan, een kip, een hond en een kat en soms meer vlottende menselijke medebewoners. Jack woont in een constructie op een dak (wat ik mij heb laten vertellen dat in Mexico een gebruikelijke manier van goedkoop wonen is). Ergens beneden hem woont een geheel vermorphineerde Amerikaan die alleen maar aangeduid wordt als ‘Bull’, bij wie Tristessa ook over de vloer komt. Dit is praktisch het milieu, waarbij Jack ook hier weer een outsider is, maar niet, zoals in de vroegere boeken van Kerouac, een bewonderend outsider. Er is ook weinig te bewonderen. Hoe hij in dit milieu verzeild is geraakt is niet geheel duidelijk, waarschijnlijk door een vroegere vriend Dave, die Tristessa van prostitutie met morphine tot enkel morphine gebracht heeft en die nu dood is. Geen intellectueel en enthousiast milieu ditmaal, men spreekt er over hoe beroerd men zich op het ogenblik voelt en hoe men aan zijn volgende ‘shot’ moet komen. Jack doet niet mee, al is hij niet afkerig van een occasioneel vriendschappelijk prikje. Hij moet dus zwijgen. Bull heeft een vrij grote toelage en is daarom in deze kring de steun en toeverlaat. Toch blijft Jack hier want hij is verliefd op Tristessa. Hij gaat weg en komt na een jaar terug. Hij vindt dat het morphinistenpaar Tristessa en Bull verder naar elkaar toegegroeid is en ook voor het gemak van het verwerven van hun dope een huwelijk beramen. Tristessa is verloren zoals eens Mardou en Jack maakt zichzelf verwijten. Nu de zelfverwijten:

‘I should have come back in the spring, almost did, had no money, just touched the border of Mexico and felt that vomity feeling of Mexico - went on to California and lived in a shack with young monk Buddhist type visitors every day and went north to Desolation Peak and spent a summer surling in the Wilderness.’ Den ijverigen Kerouaclezer zal het niet ontgaan zijn dat dit de korte inhoud van ‘‘The Dharma Bums’ is. Met deze wetenschap kan men een paar bladzijden verderop lezen ‘When (de eerste helft van het verhaal dus)..... I wouldn't take her - I had some silly ascetic or celibaceous notion that I must not touch a woman - my touch might have saved her.’ Hier zal ook de lezer van ‘The Dharma Bums’ zich herinneren hoe verbeten Ray Smith zich aan deze ‘silly notion’ vastklampte, als troost in net milieu waar hij was en waar het wel aangenamer was dan Jack het heeft bij de troosteloze morphinisten, maar waar hij ook een trieste buitenstaander was. Tijdens zijn afwezigheid uit Mexico schijnt Jack zijn Buddhistisch geloof verloren te hebben.

Dat het Buddhisme uiterst gelukkig zou hebben gemaakt, is niet waarschijnlijk, dat Jack's touch would have saved Tristessa is nog onwaarschijnlijker. In ieder geval is dit verhaal het meest sombere en ‘kale’ wat ik ooit van Jack Kerouac gelezen heb, veel meer dan The Subterraneans, waar de hoofdpersoon zijn meisje tenminste nog verliest uit enthousiasme, zij het voor andere dingen dan haar, Jack heeft in Mexico van het begin af aan geen kans, de wereld van de ‘veteran junkies’ is a priori voor hem gesloten. Hun ‘hel’ wordt van buitenaf beschreven en zeker niet zonder de speciale Kerouacbrille, zodat het, als altijd, boeiend is wat hij schrijft. De tochten door Mexico City alleen, of met Tristessa en haar zogenaamde zuster Cruz om morphine, het wonderlijke relaas van hoe hij zich laat bestelen, het is allemaal aanwezig. Toch zou ik hier voor het eerst willen, dat hij dit verhaal in een soberder stijl geschreven had; het Kerouacse vlagvertoon verregent hier iets te veel om geheel poignant te zijn, maar tenslotte is dit een aesthetische quaestie. Het meegevoel, waarvan ik in het begin sprak, wordt er niet minder om.