Hollands Weekblad. Jaargang 2

[p. 5]

Brief uit Amerika
Het verkiezingsduel
H.L. Leffelaar

We hebben er nu twee debatten op zitten, Kennedy versus Nixon. Ik moet bekennen dat ik er nogal sceptisch tegenover stond, vrezend dat de advertentie-jongens van Madison Avenue en de televisie-netwerken als hun exponenten in hun enthousiasme het verschil hadden vergeten tussen een debat en een vraaggesprek. De eerste uitzending had iets van de overdreven plechtigheid van een staatsbegrafenis, de tweede was beter maar toch nog harkerig: Kennedy en Nixon allebei achter een lessenaartje staande en daarachter de vlag. Nixon, die zich veel gelegen laat liggen aan de ‘image’ die hij projecteert, had het tijdens de eerste uitzending nogal benauwd. Met arendsogen in een verwrongen gezicht keek hij naar Kennedy, toen deze als een parmantig haantje uit zijn stoel opstond en naar de lessenaar liep om er zonder een spier te vertrekken zijn openingsverklaring voor te dragen. Ik vermoed dat Nixon zoiets niet had verwacht, tenslotte hadden zijn publiciteits-agenten al maanden geleden de mededeling doen uitgaan dat de vice-president een van de beste debaters van Whittier College was.

De vice-president was in een lastig parket. Enerzijds wilde hij de mensen laten zien dat hij een vriendelijk en meedogend man was, en anderzijds moest hij de indruk vermijden dat hij zijn opponent niet aankon. Tot overmaat van ramp deed zijn transpiratie hem naar zijn zakdoek grijpen en voordat hij het wist bette hij zijn met poeder en potlood opgemaakte gezicht. Wanneer Nixon sprak, keek Kennedy hem met levendige kattenoogjes aan, ongeduldig om hem van repliek te dienen. Na afloop volgde het vermakelijke tafereel van tegen elkaar opbiedende partijgangers over wie het er nu het best had afgebracht. Binnen twee dagen vertelden ontmoedigde Republikeinen dat de vice-president (1) net zijn knie had gestoten toen hij voor de camera's verscheen; (2) slechte make-up had gebruikt (Kennedy verscheen in natura); (3) een bedorven broodje had gegeten en buikpijn had; (4) door al het harde werk was afgevallen. Kennedy zei later in een interview met een klein lachje dat hij wel tevreden was over de eerste voorstelling.

Het tweede debat zat Nixon minder tegen. Hij had een nieuwe ‘make-up artist’ en hij vermeed zijn profiel te tonen, een profiel dat de cartoonist van de Washington Post, Herblock, beroemd heeft gemaakt door het subtiel in het gezicht van een heks te veranderen. Kennedy scheen wat nerveuzer, struikelde een paar keer over zijn woorden en - met zijn handen om de rand van het lessenaartje - schommelde zijn lichaam met kleine rukjes heen en weer terwijl Nixon op domineestoon op de vragen van de reporters antwoordde. Nixon vermeed zijn handen te gebruiken en hield ze netjes op elkaar gevouwen voor zich, terwijl Kennedy op de manier die nu karakteristiek begint te worden, zijn rechterarm herhaaldelijk met nadruk uitstak en op en neer bewoog in een afgeknotte beweging.

Wat deze uitzendingen schijnen te bewijzen is dat televisie als communicatiemiddel meer een algemene indruk achterlaat dan een feitelijke. Men herinnert zich na afloop beter wie het het best gedaan heeft qua ‘performance’ dan qua kennis. Kennedy documenteert uitvoerig, Nixon spreekt in algemeenheden. Deze verhouding zou in een debat dat men in den lijve bijwoont zonder twijfel in het voordeel van Kennedy uitvallen, maar in een televisie-debat is dat niet het geval. Daarin valt zenuwachtigheid, gesticulatie en gezichtsuitdrukking meer op en men is geneigd daarop een mening te baseren. En zij die geloven dat Adlai

[p. 6]

Stevenson de verkiezingen had kunnen winnen, had hij de gelegenheid gehad met president Eisenhower voor de televisiecamera's te debatteren, vergeten dat. In dat opzicht is televisie onrechtvaardig.

De verve waarmee de Amerikaan zich in de verkiezingsstrijd werpt is een sociologische analyse waard. Op het kantoor waar ik mijn werkuren doorbreng verschenen omstreeks maart de eerste olifantjes (voor de Republikeinen) en ezeltjes (Democraten), onopvallend als sieraad op een jurk gespeld of als mascotte aan een handtas bungelend. In juli, toen de conventies van beide partijen gehouden werden, begon de lapel-insigne oorlog. Vooral aanhangers van Nixon decoreerden zich met speldjes en andere voorwerpen, waaronder handtassen in nationale kleuren versierd met verkiezingsslogans. Het opperhoofd van het kantoor liet weten dat politiek binnen de muren van het gebouw geen plaats had en een paar weken werd daar de hand aan gehouden. Daarna begon het insigne-offensief met hernieuwde kracht en nu is het zover dat er geen kruid meer tegen gewassen is. Het beschikbare verkiezingsmateriaal, de ‘gimmicks’, geeft blijk van vernuft. Voor 50 c bieden de Democraten een lapel-insigne aan, iets groter dan een zilveren daalder, waarop een foto van senator Kennedy is te zien, maar kijkend uit een andere hoek leest men: ‘The Man for the 60's’.

De Republikeinen overtroeven de Democraten in gevarieerdheid. Nixon-liefhebbers kunnen plastic vaantjes krijgen die aan de antenne van de auto gemonteerd kunnen worden. Uitgaande dames kunnen zich een broche van geslepen glas aanschaffen dat ‘Nixon’ spelt. Verder bestaan er jurken waarop de naam van de vice-president in bonte kleuren voorkomt als motief en het laatste nieuws is dat de Henry Cabot Lodge, de Republikeinse candidaat voor het vicepresidentschap, op verkiezingstournee in Californië een hondje geknuffeld heeft dat een dekkleedje droeg met zijn eigen naam en die van Nixon erop.

Ondanks de nadruk die op het gebruik van deze gimmicks wordt gelegd, geloven maar weinigen dat dit soort adverteren iets uitricht: iemand in de keuze van een candidaat beinvloedt. Ze dienen er dan ook misschien voornamelijk toe een persoonlijke behoefte te bevredigen, een behoefte om zich en public met een candidaat te identificeren, of om een mening te etaleren. Opgeruid door een kennis begaf ik mij op een zaterdagmiddag met het kleinste Kennedy-speldje dat ik krijgen kon de straat op. Ik voelde me



ondragelijk ongemakkelijk, alsof ik als een sandwich-man met een groot bord op de rug door de Kalverstraat liep, zenuwachtig rondkijkend om bekenden en vrienden te ontlopen. Een paar mensen schenen me aandachtig te bestuderen en bij de eerste de beste winkelruit keek ik instinctief even in het glas of er misschien iets anders loos was.

Er is op dit ogenblik met geen mogelijkheid vast te stellen wie op 8 november als president voor de volgende vier jaar uit de stembus zal komen. Kennedy heeft zijn aanvankelijke achterstand in populariteit ingehaald en hij heeft het voordeel Nixon in het defensief te kunnen houden voorzover het de resultaten van acht jaar Republikeins beleid betreft. Maar tegelijkertijd heeft hij met een opponent te maken, die er niet voor terugschrikt een taktiek van verdachtmakingen en verdraaiingen te gebruiken, een taktiek die hij ook in de campagnes van 1952 en 1956 toepaste en die velen aan Senator Joseph McCarthy deed denken. Niettemin maken dergelijke aantijgingen op een weinig critisch ingesteld publiek een indruk van moed en doortastendheid.

Een week geleden is een boekje in de winkels verschenen (Kennedy or Nixon - Does it Make Any Difference.?), waarin de historicus Arthur Schlesinger, Jr., professor aan Harvard University, de twee candidaten analyseert en tot de nadrukkelijke conclusie komt dat er een levensgroot verschil tussen hen is. Zijn analyse van Nixon is een van de scherpste critieken die in druk zijn verschenen. Ik citeer een paar fragmenten:

‘Nixon's name invokes no substantive position at all. Most serious political personalities stand for something. Nixon is, in his way, a serious political personality; yet he

[p. 7]

stands for almost nothing. So far as public policy is concerned, he is the invisible man of American politics... He may resist identification with issues, but he has been responsive to national states of mind. If it is a McCarthyite period, then he is prudently pro-McCarthy; if a liberal period seems to be coming along, then he is prudently pro-liberal. Always, always there are the infinitely sensitive antennae, detecting the changes in national mood, and inducing corresponding changes in the personal adaptation. Has Nixon “grown”? Who knows? He has changed his public face; but, if we were to revert to another period of McCarthyism, would he not revert too? Can anyone see him conducting a fight for anything against the sentiment of the crowd?...’

Sommige methodes die door de partijen worden toegepast tonen aan hoeveel waarde wordt toegekend aan public relations. Senator Kennedy, bijvoorbeeld, wordt op zijn tournees gevolgd door wat de Republikeinen een ‘truth squad’ noemen. De ‘truth squad’ bestaat uit een aantal Republikeinse senatoren en partijleiders en het is hun taak om, nadat Kennedy ergens heeft gesproken de door hem ‘verwrongen en verdraaide’ feiten ‘recht te zetten’. Zij doen dat door middel van een pers-conferentie. Deze techniek werd door de Republikeinen voor het eerst in 1948 toegepast, toen het ging om president Truman of senator Dewey.

De journalisten die beide candidaten op de hielen volgen kunnen de steeds weer herhaalde toespraken nu uit hun hoofd opzeggen. Zij die Kennedy volgen hebben, vermoedelijk om verveling te weren, een spelletje bedacht bestaande uit het tellen van de mensen in het gehoor van de senator, die uit enthousiasme op en neer springen om Kennedy beter te kunnen bekijken. De springers worden hierbij in drie categorieën verdeeld: zij die maar één keer springen, zij die meer dan één keer springen, en zij die hand in hand met anderen springen. Men heeft opgemerkt dat er onder het gehoor van Nixon aanzienlijk minder springers zijn. Uit deze brokstukjes krantenkopij stelt de lezer een beeld van de campagne samen. Niet dat het tot een beter begrip van de interne kwesties bij draagt, maar zonder deze suikertjes en zuurtjes zou de aandacht gauw verslappen. Ook dat is ‘good public relations’.