Hollands Weekblad. Jaargang 2

[p. 1]

Hollands weekblad tijdschrift voor litteratuur en politiek tweede jaargang · nummer 75 · 19 oktober 1960

Europese landbouw

Het Europese parlement heeft zich in de afgelopen week tijdens een zitting in Straatsburg bezig gehouden met de landbouw. Zulke debatten - waarom het te ontkennen - gaan aan de overgrote meerderheid van de bevolkingen der zes landen van de Europese economische gemeenschap volledig voorbij. Het enige wat nog wel zo min of meer tot bijv. het Nederlandse publiek doordringt, is de gedachte, dat wij met onze landbouwprodukten voor de Europese export in een verkeerde hoek komen te zitten en dat het concurreren moeilijker wordt, zelfs met superieure produkten. Daarom heeft een der Nederlandse afgevaardigden, ir. Vredeling, een poging gedaan om aan de hand van een historische schets de zaak wat begrijpelijker te maken. Daarin is hij wat de agrarische handelspolitiek der zes landen betreft wel geslaagd - al was het allemaal nog wat moeilijk voor de journalisten, aangezien er vrijwel niets essentieels over in de kranten is gekomen. Wat de heer Vredeling echter ook niet is gelukt, is

het duidelijk belichten van de wezenlijke achtergronden achter de landbouwcontroverse. Die liggen in West-Duitsland en die liggen helemaal niet zoals de N.R.C. tamelijk pedant meende te moeten suggereren in enige suprematie van het grote grondbezit. Voor een socialistisch blad zou dat een pikante bijzonderheid zijn... als het waar was, maar de scheiding der geesten ligt nou net helemaal niet bij de vorm van agrarische exploitatie. Waar ligt de kern van de kwestie dan wel?

In de Europese economische gemeenschap wordt gestreefd naar een gemeenschappelijke markt, zodat produkten uit Italië vrijelijk kunnen worden vervoerd naar en verkocht in Nederland, zodat produkten uit Duitsland ongehinderd kunnen concurreren met produkten uit Nederland, ook op de Nederlandse markt. Bij de integratie van de landbouw - breed op te vatten, dus inclusief veehouderijprodukten, veredelde industriële produkten van landbouw, veeteelt en tuinbouw - is sinds het midden der

[p. 2]

dertiger jaren in elk land een eigen nationale sterk beschermende politiek gevoerd. Wij hebben daar in Nederland nog miljoenen agrarische subsidies uit overheidskas van over (het z.g. ‘Landbouwegalisatiefonds’ is zelfs een onderdeel van de Miljoenennota en beheerst de begroting van het ministerie van landbouw). Reeds onder het socialistische beheer Mansholt, Vondeling, is in Nederland begonnen aan een voorzichtige reorganisatie van de Nederlandse landbouw, maar daarbij bleek pas duidelijk hoe onbeschrijfelijk gecompliceerd de zaken waren. In het kort komt het hierop neer, dat de ene regeringssteun de andere uitlokt. Valt er een brok steun weg, dan is ofwel de consument de dupe doordat de prijs soms vrij sterk stijgt, ofwel het produkt verdwijnt van de produktielijst, daar de landman een felle calculator is en geen produkten verbouwt of dieren opfokt, die hem geen gewin brengen. De boerenstand is bedrijfseconomisch gezien de ondernemersstand met het geringste verantwoordelijkheidsgevoel voor de gemeenschap en het grootste rentabiliteitsrealisme. De varkenscyclus is daar een van de sprekende voorbeelden van, en wat gebruikelijk is op het gebied van veevervoer is in een heel ander vlak een ander soort voorbeeld van het altruisme van de boer.

Ik zeg dit niet zuur als grotestadsmens zonder verstand van agrarische situaties en subsidies, want in tegenstelling tot het algemene geloof is het niet zo moeilijk achter de techniek van de subsidies te komen, terwijl inzicht in de boerenpsychologie geen kwestie is van geografische situatie, maar van systematisch onderzoek. Met dat onderzoek begon ik als kleuter al tijdens de eerste wereldoorlog toen de eerzame agrariërs in mijn ouderlijk huis hanen en ganzen bezorgden vanwege het feit, dat mijn vader voor de Limburgse mijnen landerijen moest schatten en daarbij de hinderlijke neiging had exacte normen aan te leggen voor de waarde en er geen rekening mee te houden, dat de boeren ‘er wel voor over hadden’ als de taxaties hoog uitvielen, waar de ‘mijnen toch geld genoeg

hadden’. Wij waren in die jaren tamelijk hongerige kleuters en begrepen niet waarom die kostelijke gaven altijd prompt terug moesten... In deze en andere dingen zijn de boeren op de hele wereld gelijk. Van enige eerbied voor het dier of voor het leven is geen sprake, niet alleen in Amerika, waar de fokkerijen luide ten hemel schreien. Op de Veluwe, in Spanje of in Denemarken is het weinig anders. Een van enige menswaardige eerbied getuigende houding zag ik slechts in Israël en bij het kampongkleinbedrijf in Indonesië. Ten onrechte is de volstrekte onverschilligheid en liefdeloosheid van de boeren wel voor domheid gehouden. Hoe ‘dom’ ze waren kon men zien aan het eerste referendum van de nazi's in Duitsland in de dertiger jaren, toen het stemmen nog geheim kon geschieden. Het platteland had toen het hoogste percentage ‘ja-stemmen’ want de boeren wisten wel waar hun voordeel lag, indien de nationalisten de autarkie zouden moeten doordrijven. Daarmede zijn we meteen op Duitsland gekomen, het land, waarvan thans het verzet komt tegen een economisch logische integratie van de landbouw in de Europese economie, i.c. die van ten minste de zes landen der E.E.G. Dit is dan meteen een van die zeldzame gevallen, waarin men ‘Duitsland’ niet mag identificeren met ‘de Duitsers’ want indien men nu eens hartgrondig en rijk gedocumenteerd op de boeren wil horen schelden, moet men naar de Duitse industriegebieden gaan.

Een van de dingen, die aan de historische schets van Vredeling menslievenderwijs ontbraken, was de druk, die de boerenstand in zijn organismen en organisaties op de overheid kan uitoefenen. De Duitse boeren waren nooit in groten getale lid van de nazi-partijen. Zij waren ‘onpolitiek’ en na 1945 was het maar zelden nodig een boer te ontnazificeren. Ze hadden de nazi's in belangrijke mate geholpen hun politiek in binnen- en buitenland te verwezenlijken, maar ze waren zelf vrijwel nooit ‘fout’. Ze weten nu echter precies wie er wel ‘fout’ waren en desondanks op eerzame posten. Dat geldt zowel in de kleine lokale gemeenschappen als in de grote politiek, waar alle kopstukken van organisaties als ‘Reichsnährstand’ e.d. nu ook fijn het heft in handen hebben en een zware druk leggen op al die opnieuw in functie zijnde ambtenaren, die ‘fout’ waren, al dan niet intussen geontnazificeerd.

Niettemin is dat maar een betrekkelijk onschuldig symptoom van de aan de gang zijnde knevelarij. De morele druk op de overheid en het ambtenarencorps is anders

[p. 3]

gelegen. In twee wereldoorlogen met blokkades hebben de Duitsers de weg naar het platteland geleerd, veel sterker dan wij in Nederland tijdens één hongerwinter. Bij het Duitse volkskarakter moet men de aldus ontstane sentimentsbinding niet onderschatten. In de grond van de zaak gelooft niet één Duitser, dat er niet weer een tijd komt, waarin hij de boer persoonlijk ‘nodig’ heeft. Men kan nu uit anti-communistische overwegingen wel net doen alsof het nationaliseren van de landbouwbedrijven in Oost-Duitsland eenzijdige ‘politiek’ was, maar dan houdt men geen rekening met het feit, dat het herstel van een zekere mate van op industriële activiteit berustende welvaart in de D.D.R. geleid heeft tot een groot corrupt handelsverkeer op ruilbasis tussen de burgerbevolking en de boeren, waardoor de normale marktvoorziening grondig werd verstoord.

Reeds voor de geldzuivering van 1948 was in West-Duitsland het platteland herbouwd, niet langs de ambtelijke weg met vergunningen en wat daarmede was verbonden, maar langs de weg van het ruilverkeer. Dat heeft aan de ene kant geleid tot een volledige sanering van de landbouw in financiëel opzicht - alle hypotheken verdwenen, terwijl evengoed oorlogsschadevergoeding is uitgekeerd - en aan de andere kant tot een herbouw, resp. wederopbouw die in de letterlijke zin van het woord voor een appel en een ei geschiedde. Terzijde heeft dat nog allerlei merkwaardige consequenties gehad in het sociale vlak, zodat bijv. nu in de kleine negorijen van Niedersachsen en van Beieren het aantal hinderlijk optredende nozems heel wat groter is dan in de grote industriesteden van de Ruhr. Het kostprijsbesef bij het Duitse agrarische bedrijf is verdwenen en dat komt ook al door de enorme hoeveelheid te kleine bedrijfseenheden. Met grootgrondbezit heeft dat niets te maken, want de pachten staan onder controle volgens een gecompliceerd systeem, waardoor de bedrijfseconomische waarde van grond en de invloed daarvan op de opbrengstkostprijs veel te laag is. Er wordt nu volgens niet efficiente methodes en veelvuldig in oneconomische kleine eenheden een massa geproduceerd, dat veel beter ingevoerd zou kunnen worden van betere kwaliteit en tegen lagere kosten. Daartegenover staat, dat de dingen, die het beste op korte afstand van de verbruikscentra geproduceerd zouden kunnen worden in daartoe geschikt te maken eenheden ofwel een kennis vergen, die de boer niet bezit, ofwel eerst sanering van het beschikbare areaal eisen, waarvoor de boeren niet voelen omdat zij een



organisatie van de produktie verlangen, die in een industriëel land slechts tegen hoge kosten te handhaven is. Het gevolg is dan ook de hoge kostprijzen, waarop dan nog eens vaak vrij hoge marges komen plus aanzienlijke distributiekosten als gevolg van de autarkische en niet aan concurrentie onderhevige afzetorganisaties (‘Kumsums’ e.d.). Dat is namelijk de volgende fase, waarvan niet bekend is in hoeverre deze een machtige achtergrond vormt voor het verzet tegen Europese landbouwintegratie: de afzet is vrijwel uitsluitend in handen van de producenten en de macht van de Genossenschaften is zelfs voor Nederlandse begrippen (ook wij zijn met N.C.B. e.d. wel wat gewend) onvoorstelbaar. De industriekartels - in Duitsland wettelijk nog verbodener dan hier - zijn argeloze kinderafspraakjes vergeleken met deze afzetorganisaties, die dan ook een groot deel van de marges opsouperen in een kostbare, bureaucratische organisatie. Om de zaak ten slotte nog te compliceren, is er een vervoersprobleem - zowat 75% van de landbouwprodukten sukkelt per ‘kleinbahn’ tegen te hoge tarieven van dorp naar fabriek - en is er in laatste instantie een ingewikkeld subsidiestelsel. Bij dit alles komt een grond, die biologisch niet gekregen heeft wat nodig was (oorlogen, crises, autarkie, te veel chemie en te weinig biologisch-dynamische verzorging), verder een afzuiging van de intelligente typen naar de industrie, zoals

[p. 4]

ook in andere landen plaats heeft, en te gemakkelijke exportmogelijkheden voor de toeleveringsbedrijven, zodat de binnenlandse markt te weinig aandacht kreeg.

Ik weet nu al, dat er straks bij de redactie brieven binnenkomen met de teneur, dat dit beeld in te donkere kleuren is aangezet. Alvorens te schrijven, moet men zelf maar eens gaan kijken. Er is namelijk een uitermate representatief gebied vlak over onze grenzen in Oost-Friesland en ten noorden van Osnabrück. Daar kan men in één weekeind per auto zien, hoezeer het precies zo is als hier werd beschreven en dat is dan nog goede vruchtbare grond, waar men van de oorlog hoegenaamd niet heeft geleden. Ook valt het daar met het ook m.i. verkeerde grootgrondbezit erg mee. Het grootgrondbezit van Mecklenburg en Oost-Pruisen leidde ten minste nog tot een zekere mate van efficiency en mechanisering.

Een ander tot op zekere hoogte representatief agrarisch produkt is de wijn, zoals die meer naar het zuiden wordt gewonnen uit de druiventeelt van Moesel en Rijn. Het mag dan geen landbouw zijn, die voorziet in de eerste levensbehoeften van de mens en daarom dus niet zo ernstig als de kostprijs niet gebaseerd is op de hoogste efficiency, maar toch. Ook de ‘Winzers’ kennen hun kartelpolitiek, waardoor zij zich weinig zorg behoeven te maken over hun inkomen. De afnemers van de luxe-produkten zijn echter in het algemeen selecter dan die alleen maar boter en kaas eten; men ziet nu hoe het economischer Luxemburgse produkt bezig is de markt te veroveren. Dat heeft ook al moeilijkheden in de E.E.G. gegeven en omdat het algemene verweer tegen de machtsposities der agrarische organisaties zwak is, loopt de landbouw in de E.E.G. vast. Toevallig ligt het nu zo, dat wij Nederlanders een grote borst kunnen opzetten en luide zeggen: ‘Heer, ik dank U dat ik niet ben als een van dezen’, maar dat verschil is slechts fractioneel; net als de Duitsers cultiveren de andere E.E.G.-landen de boeren voor het geval er eens oorlog komt. De van de grond vervreemde industrie-mens ziet tegen het agrarische complex hoog op. Uit angst voor de honger. Een begrijpelijke angst, maar daarom evengoed laf. Van die lafheid der massa - waardoor van de boer niet geëist wordt, dat hij werkt als elke andere ondernemer, zowel wat rentabiliteit als wat verantwoordelijkheid betreft - profiteren nu wat politici en bureaucraten, rustig riskerend, dat de Europese economische eenheid erdoor wordt getorpedeerd.

E. Damen