Hollands Weekblad. Jaargang 2

Masochisme in tien punten
D. Hillenius

1. Vlak voor de verkiezingen heb ik eens een katholiek academicus gevraagd waarop hij straks zou stemmen en waarom. Hij antwoordde dat hij zonder aarzelen op de K.V.P. stemde, niet omdat hij de politiek van deze partij zo bewonderde, maar omdat politiek een vak was, een specialisme, waarvan hij niets begreep. ‘Als politici voor de keus tussen A en B voor A stemmen, wil dat niet altijd zeggen dat A beter is dan B, het betekent b.v. dat het complex waar A toe behoort belangrijker is dan B, met een kleine variant: wij hebben de politici die tegen B zijn straks nodig bij een andere beslissing en daarom zijn we ze t.o.v. A terwille. Dit soort redeneringen wordt zo ingewikkeld, dat alleen een specialist er raad mee weet. Het spreekt vanzelf dat ik aan een katholieke partij de voorkeur geef boven een even oncontroleerbare niet-katholieke partij.’

Katholieken hebben het in dit opzicht gemakkelijk, zij hebben tenslotte van kindsbeen af een training in het vertrouwen op oncontroleerbare autoriteiten. Maar een niet-katholiek, die van kindsbeen af opgegroeid is met het idee van democratie?

Het is al weer een tijd geleden dat de belangrijkste geleerden die direct of indirect aan het ontwerpen van de atoombom hadden meegewerkt, dringende waarschuwingen publiceerden of tegen de bom in het algemeen of tegen proefexplosies. Bij het protest tegen de proefexplosies sloten zich ook vele vooraanstaande medici aan. Men zou zeggen vaklieden. Maar van vele kanten, ik herinner me o.a. van Adenauer en Pieter 't Hoen, kwamen kwaadaardige terechtwijzingen: vakmensen die een bom konden maken of de kwetsuren tellen, moesten het gebruik van de bom overlaten aan het beleid van àndere vaklieden, politici. In zake de atoombom zijn we allen aangewezen op autoriteitsgeloof, daar kwam het op neer (natuurlijk geldt het voor elke politieke kwestie, maar de atoombom is zo'n mooi simpel voorbeeld). Er is voor niet-katholieken gelukkig één voordeel: zij kunnen zelf de autoriteit uitkiezen aan wie ze de politiek toevertrouwen. Het gaat dus om de eerste principiële keus, voor de rest mogen we onze kranten lezen vol toejuiching of ergernis, al moeten we bij het laatste bedenken dat wanneer onze autoriteiten zich keren tegen het nobele B, dit waarschijnlijk komt doordat de vakmensen een dreigende mogelijkheid zagen in het aan B gekoppelde, door ons leken niet onderkende B'. Idealistische democraten beweren dat we desnoods elke dag opnieuw onze keus moeten bepalen, maar laten we ons eerst bezighouden met de vraag of er zelfs maar één redelijke keus mogelijk is.

2. Voor de keus communisme of het Westen, kies ik als zoveel anderen instinctmatig het Westen. Er deugt hier weliswaar niet veel, maar ik wandel graag door Amsterdam, Londen en Parijs, terwijl ik me in een YougoSlavische stad al minder op mijn gemak ga voelen.

Maar de instinctmatige keus geeft me het pijnlijk gevoel dat ik daarin niet veel verschil van de Heer Wiessing die vrijwel op de zelfde onredelijke manier het tegenovergestelde kiest. Ik hoor mijn beste vrienden reeds grommen. Wonen wij dan niet in een democratie? Hebben wij geen stemrecht, oppositie, vrijheid van spreken, horen, lezen, schrijven, vrijheid kortom?

[p. 4]

Ik ben een slecht analyst, laat ik doorgaan met mijn voorbeelden als antwoord.

3. De politionele acties in Indonesië. Het is voor een beroepspoliticus misschien ongelooflijk, maar ik had tot aan die gebeurtenis het idee dat o.a. de socialisten in hoofdzaak hun politiek bouwden op ethische idealen. Dat men opkwam voor hogere lonen, sociale voorzieningen, werd steeds verantwoord door een beroep te doen op billijkheid, op menselijkheid, op een aantal deugden die men vroeger Christelijk noemde. Als men de geschiedenis van de sociale strijd leest, is er in het begin meestal sprake van dominees, intellectuelen, kunstenaars, inderdaad idealisten, die opkwamen tegen het onrecht waaronder ze niet zelf maar de laagste



maatschappelijke klassen leden. De socialistische leuzen waren geen leugens, maar korte, hanteerbare samenvattingen van wat men werkelijk voorstond.

De arbeidersbeweging die hierop ontstond, is iets principieel anders. Het ging voortaan niet meer om te strijden tegen het onrecht dat een ander werd aangedaan, maar om dat waaronder men zich zelf gedrukt voelde. Het ging niet meer om naastenliefde maar om eigenliefde en daarin ligt meer dan een smaakverschil. Zoals gezegd, dat besefte ik pas bij de politionele acties. Het leek me vanzelfsprekend dat socialisten tegen kolonialisme zouden zijn. Kort tevoren had ik een grote meeting bijgewoond waarbij o.a. een Heer van der Lende de menigte bezwoer dat de arbeiders zouden staken als er oorlog in Indonesië kwam. Er klonk toen veel gejuich (het was in de Markt-hallen in Amsterdam, het was niet zo'n klein clubje dat daar juichte). Enfin, korte tijd later waren opeens alle oudere socialisten die ik sprak vóór de politionele acties (d.i. geen oorlog, dus er hoefde niet gestaakt), want hun leiders hadden voor de radio gesproken en tenslotte stond Drees aan het hoofd van de regering. De nog steeds door velen betreurde Vorrink sprak in Twente voor de arbeiders dat het om de afzet van de katoentjes ging.

Nu ja, De Kadt heeft niet voorgestemd, maar ook niet tegen. Hij deed het trouwens, meen ik, niet uit idealistische motieven maar uit zakelijke (dit is geen verwijt, bij mijn streven naar redelijke argumenten ben ik zakelijkheid steeds meer gaan zien als een onvergelijkbaar belangrijker goed dan idealisme).

Wat had ik in zo'n situatie nu aan onze formele vrijheden? Bij de volgende verkiezingen op de communisten stemmen? Een protest naar een krant zenden? Een redevoering houden op een zeepkistje? Een partij stichten? Zo zakelijk was ik ook toen wel dat ik daar niets in zag. Het enige wat een effect had kunnen benaderen zou een ondemocratische bom door de brede Drees zijn geweest, maar daarvoor was en ben ik, eerlijk gezegd, te egoistisch.

Dat men in Rusland van Hoger Hand niet op een andere partij mag stemmen, dat ik geen protest had kunnen opzenden of uitspreken, maakt practisch dus niet zoveel uit. Men kan hoogstens toegeven dat het Westen hierin zakelijker is: individueel stoom afblazen is minder gevaarlijk dan onderdrukte, vroeg of later collectief losbarstende stoom.

4. De Hongarije-kwestie. Behalve een aantal verblinden, waren we allemaal tegen de Russen, vóór de jonge mensen die de hopeloze strijd voerden. Maar zelfs in onverdachte kranten heb ik jaren later de voorzichtige mededeling gelezen dat er ongetwijfeld ook fascistische, reactionaire elementen aan de opstand hadden deelgenomen. En jonge mensen die de moed hebben om desnoods tegen leger en politie te vechten zijn in andere gevallen duidelijk communisten (Japan) of men schommelt met zijn waardering (Turkije, Cuba). Het spreekt vanzelf dat als men instinctmatig tegen communisme is, de Hongaarse opstand goed was, wat voor soort elementen, in welk percentage dan ook meededen. Een redelijk oordeel zou men pas kunnen geven als men enigszins van de feiten op de hoogte was, maar hoe is dat mogelijk als elke bron van inlichtingen tot de ene of tot de andere partij behoort? Het enige waar we in dit geval houvast aan hebben is dat we zonder veel aarzelen tegen kunnen zijn als een

[p. 5]

groot land zijn tanks stuurt om in een klein land de orde te handhaven die ten bate van dat grote land is.

Amerika stuurde weliswaar geen tanks naar Guatemala, maar een soortgelijk ingrijpen was het toch wel, evenals straks misschien in Cuba. Het spreekt vanzelf dat een groot land geen gevaarlijke haarden van onrust of communisme tegen zijn grenzen kan veroorloven. De tegenstelling is dus niet grootland-kleinland, maar communisme-Westen. We blijven dus zoeken naar redelijke argumenten ter verantwoording van onze reeds gedane instinctmatige keus.

5. De gruwelen, het bloed etc. Ik heb wel eens een lijst proberen te maken van gruwelen etc. aan beide kanten. Poging tot optellen en dan kijken welke kant het minst kwaadaardig is. Zo op het oog is het Westen het menselijkst (in de geidealiseerde betekenis van menselijk), er is slechts zelden sprake van dat terreur stelselmatig wordt uitgeoefend. (Al blijft er een hapering in



het rekenmechaniek als het moet bepalen of 50 terreurslachtoffers minder zijn dan 100). Maar, al mijn gegevens stammen van de Westelijke kant. Die enkele keer dat ik een communistisch papier probeerde te lezen (zo onzakelijk van die kerels dat ze zo afschrikwekkend stompzinnig schrijven) was er sprake van gruwelen, stelselmatig uitgeoefend, aan de andere kant. Alleen om de toon waarop het gesteld is geloof ik ze niet, maar dat is dus weer instinctmatig.

6. De volkscommissarissen. Ik heb indertijd met studie De Yogi en de Volkscommissaris gelezen en kwam toen bijna tot de conclusie dat mijn afkeer van het communisme een afkeer van een bepaald mensentype is, nl. van die volkscommissaris. Koestler beschrijft zijn trekken nauwkeurig, ik zag hem in mijn phantaisie al in vlees en bloed, hij deed zijn mond open en hoort: hij sprak met de stem van Sal Tas of Pieter 't Hoen of noem maar op. Hier wreekte zich natuurlijk mijn gebrek aan

[p. 6]

ervaring, ik ken te weinig communisten. Het zou waarschijnlijk weer een optellijstje moeten worden: welke kant heeft de meeste volkscommissarissen en - vooral - op welke rang. Het is duidelijk dat we hier in Nederland met De Quay aan het hoofd een bijzondere gunstige indruk maken. Maar overal lees ik dat niet De Quay de richting bepaalt noch Eisenhower, het komt dus waarschijnlijk toch weer neer op de fluwelen handschoen over de ijzeren vuist.

7. Eigenlijk heb ik voor me zelf pas zeker geweten dat het communisme fout was toen ik me een tijd verdiepte ik de affaire-Lysenko. Het was voor het eerst dat ik niet hoefde af te gaan op inlichtingen uit partijdige bron, of liever gezegd de inlichtingen uit anti- en pro-communistische bron waren gelijk. Het officiële rapport van het Russische genetisch congres in 1948 is voor ieder die iets met wetenschap te maken heeft (waarschijnlijk de enige functionerende democratie), een voorbeeld van afschrikwekkende partijwillekeur en intimidatie. In de brief waarmee Yuri Zhdanov zijn vroegere wetenschappelijke meningen herriep staat o.a. ‘Lenin heeft meer dan eens er op gewezen, dat de erkenning van de noodzakelijkheid van een of ander verschijnsel het gevaar met zich bracht van objectiviteit’. Ergens anders wordt ook onpartijdigheid als een van de grootste wetenschappelijke ondeugden genoemd.

Een stelsel dat een wetenschappelijke geest tot zulke perversiteiten dwingt, is iets waar we zonder twijfel tegen kunnen zijn.

Goed, eindelijk een redelijk houvast voor mijn instinctieve afkeer van communisme. Maar daarmee begint het pas.

8. Wat ik hierboven een perversiteit noemde op het terrein van wetenschap is in de politiek (ook van het Westen) een doodgewone zaak. Wanneer men eenmaal vóór het complex X, tégen het complex Z gekozen heeft om - laten we het maar simpel stellen - redenen van eigenbelang, is het politiek onverstandig, masochistisch, ondermijnend tot verraderlijk aan toe, wanneer men in het openbaar (democratisch) spreekt of schrijft over de zwakheden, de fouten, de misdaden van X. Dat mag men voortaan alleen van Z doen. Wanneer we iets van de

geschiedenis van Congo lezen, wanneer we even in een vlaag van onpartijdigheid vinden dat Loemoemba zich nog maar zwakjes heeft uitgedrukt in zijn afscheidsrede aan de Belgische koning, moeten we om politiek sterk te blijven net doen of we van niets anders weten dan van kortelings verkrachte Belgische vrouwen. Wij moeten ijzerhard zijn (of zoiets), schreef Sal Tas.

En wanneer de Heer In 't Veld tegenover Indonesiërs doet wat wij jarenlang van de Duitsers hebben geëist: erkennen van een schuldgevoel om begaan onrecht, is deze Heer In 't Veld politiek een zacht ei.

9. De Westerse training van het intellect is om zo onpartijdig mogelijk te zijn, om gegevens uit partijdige bron te wantrouwen, om geen conclusies te trekken uit partijdige gegevens. Heel deze training is in strijd met wat politiek eist.

In Propria Cures verschijnt eens in de zoveel jaar een artikel waarin zo bijtend mogelijk uit de doeken wordt gedaan welke walgelijke kronkels iemand moet volbrengen om én intellectueel én katholiek te zijn. Ik heb in de practijk gemerkt dat vele katholieken geen last van deze kronkels hebben omdat hun geloof (als het goed is blijkbaar) in een ander deel van hun hersenen zetelt dan hun logisch werkend intellect. Het is heel wat anders als een intellectueel zich bewust met politiek bemoeit, want dan ligt het conflict in het zelfde logische hersengebied. Zijn op redelijke gronden gedane keus voor X eist op redelijke gronden een partijdig, d.i. een onredelijk optreden. Gefilosofeer is in de politiek een bewezen onding.

10. Samenvattend. Mensen die onder een dreiging leven, zijn uiteraard tegen die dreiging. Maar politiek gezien is die dreiging (in Indonesië, Congo, Suid Afrika t.o.v. de blanken) misschien een kleiner kwaad dan het bestrijden van de dreigenden.

De smaak van deze overweging proeft men pas goed als men denkt aan het niet te hulp komen van het Westen in Hongarije indertijd. De mensen die niet zelf onder de dreiging leven zijn afhankelijk van inlichtingen uit verdachte bron. Hoe kan men aan een rapport zien of het betrouwbaar is? De meeste rapporten worden gemaakt door mensen die iets met politiek te maken hebben. Op straffe van de beschuldiging van masochisme etc. mag men niet onpartijdig zijn. Een politieke keuze op redelijke gronden is dus in het algemeen voor nietvaklieden onmogelijk.