Hollands Weekblad. Jaargang 2

Bezoek aan Zweden
'n Smörgåsbord vol impressies
J.H.W. Veenstra

Er zijn landen die de toerist ook na zijn bezoek met propaganda achtervolgen, maar de Zweden zijn oprechter. Nog maar enkele dagen terug van een snuffelreisje door dit land, kreeg ik een keurige brief van de politie uit het Zweedse stadje waar ik één enkele nacht had doorgebracht. Twee van de gebruikelijke gastenbriefjes waren erbij gevoegd: het toen ingevulde en een blanco soortgenoot. Ik werd er minzaam op attent gemaakt dat het eerste niet helemaal juist en niet helemaal duidelijk was ingevuld. Even vriendelijk werd mij verzocht met een korrekt ingevuld tweede briefje mijn wanprestatie tegenover de Zweedse overheid goed te maken.

Een zo trouwhartig perfektionisme is ontwapenend en de retourpostzegel waard. Maar ik begreep plotseling de Zweedse klachten over een gebrek aan arbeidskrachten. Waar de ene helft der bevolking de andere helft zo tot in de puntjes onder de registrerende duim houdt, blijven er weinig handen vrij voor grondiger werk. Misschien had de funktionaris van de vreemdelingenpolitie in kwestie zich alleen maar verveeld. Ook dat komt voor in het land waar de café's en de caféterrassen - door een Duitser zo aardig gekarakteriseerd als die Tankstelle der Melancholie - opvallend veel bezet zijn door zwijgende lieden met uitdrukkingsloze gezichten. Het deed mijn herinneringen zich enige keerkringen zuidelijker vasthaken. Toenggoe mati, het wachten op de dood, noemt de Indonesiër het roerloos zitten staren op een platje of terras van de oudgediende die niets meer om handen heeft. Waarschijnlijk heeft de Zweed, die volgens de statistieken in zijn van hygiëne doordrenkte land langer te leven heeft dan wie ook ter wereld, het zwaar te stellen met die van al te ver wenkende dood. Hij lacht niet

[p. 4]

gauw en niet graag, was mijn - natuurlijk alleroppervlakkigste - indruk tijdens die kris-kras-tocht van oost naar west en terug, door Zuid- en midden-Zweden, en hij zit ermee dat in zijn land van overvloed alleen de vrolijkheid een zo schaars artikel blijft.

Vanwege het socialisme, dat de zelfmoord bevordert? Eisenhowers bêtise is me herhaaldelijk gepresenteerd, met welomschreven endossementen, die gingen van een honende afwijzing, via mildere psychologische verklaringen rondom de reflexen der jaloezie, tot aan omstandige uiteenzettingen over de exaktheid der Scandinavische statistieken vergeleken bij die van de in dit opzicht onderontwikkelde landen als de Verenigde Staten.

Overigens hebben die zelfmoorden, zo hun percentage al ongewoon hoog zou zijn, alles met het volkskarakter en niets met enig maatschappelijk stelsel van voortbrenging en verdeling te maken. Een Zweden zonder socialisme - wat dit in een land met zoveel typisch ‘kapitalistische’ aspekten dan ook mag zijn - blijft bevolkt door mensen met een wat raadselachtig gedragspatroon, dat de bezoeker intrigeert en op zijn tijd irriteert. Ik ben verscheidene malen gast geweest bij in kleinere of grotere kring georganiseerde etentjes en ik heb me daarbij steeds verbaasd over de verlegenheid en zelfs ronduit stunteligheid, waarmee de gastheren de kleine plichtplegingen vervulden. Nerveuze ingrepen op het laatste moment, komische botsingen bij de plaatsschikking, het niet of te laat offreren van wat ter aanbieding klaar stond, waren de symptomen van een gedrag, dat eerder onhandigheid dan ongemanierdheid is en dat moet samenhangen met een zich niet helemaal zeker voelen in de gladgepolijste wereld van beschaving en verfijning.

Niet dat in deze Zweden onze boerse plattelander te herkennen is. Ik bracht een middag door aan de kust zo'n vijftig kilometer ten noorden van Gothenburg, waar de fjorden beginnen en de landtongen, de gladgespoelde rotsconglomeraten, de kreken en inhammen alles bieden wat de watersportliefhebber kan verlangen. In die entourage kwam de zeilende, zwemmende, duikende of zonnende Zweed, goedgebouwd en kerngezond - ik heb in geen land zo weinig brillen zien dragen - pas tot zijn recht. Dat is zijn element, dacht ik, en in zijn fabriek, zijn kantoor of zijn salon, is hij een vis op het droge, een vogel op het asfalt.

In het konfektiepak en aan de lopende band gezet moet het voor deze Vikingen moeilijk wennen zijn. Maar ze hebben het klaargespeeld op hun hout- en ertsrijke











bodem een welvarende en tot in de puntjes georganiseerde staat op te trekken, waarbij het op de juiste plaats zetten van die puntjes - zie boven - ook een gewichtige taak is. Nergens is de overheid zo punktueel en wie via glas of fles uit het gareel breekt, wordt in de geoefende greep van twee agenten opgebracht. Dat hoogstens de buitenlander imponerende tafereeltje zag ik althans verscheidene malen in Stockholm - eens om elf uur 's ochtends en de huppelende man wilde kennelijk van de vervloekte Zweedse bodem los.

Hoe meer ik met Zweden sprak en hoe meer ik van het land zag, des te sterker drong zich die ene formule op: wat de Zweed ontbreekt is fantasie. Daardoor is hij zo merkwaardig onvatbaar voor humor, voor woordspelingen, voor het spitse uitwisselen van boutades. Hij trapt er argeloos in, raakt erin verward en is dan aandoenlijk in zijn schutterigheid. En ga dan maar gauw over naar de vele Zweedse uitvindingen - wist u dat wij dit en wist u dat wij dat...., alleen de Rus klimt in zo'n gesprek hoger - en naar de Zweedse bouw of de woninginrichting, en vergeet vooral de keuken niet. Perfekt, geautomatiseerd en ieder ogenblik

[p. 5]

klaar om het puikje voor Zweedse kelen op te dissen. Maar het ontbreken van slaapkamers is in die woningen ook heel gewoon. Met kuis gecacheerde bedden in gangen en woonkamers kan men het ook af en de bizonder hoge huren - een kwart van het inkomen verwonen is normaal - maken dat voor de doorsnee-Zweed per kubieke meter gemeten het wooncomfort beperkt is. Maar arbeiderswoningen met een garage zijn, vooral in de kleinere industriesteden, geen ongewoon beeld in het land waar 1 op de 6 inwoners een auto heeft en ook de vrouwen vaak aan het gezinsinkomen bijdragen. Ik bezocht er enkele fabrieken, maar het werken van vrouwen en meisjes, zwoegend en zwetend aan de lopende band, het me de keerzijde van deze gelijkberechtiging zien. Ehret die Frauen, denkt dan de bezoeker, laat ze liever flechten und weben, himmlische Rosen ins irdische Leben.

Maar die huizenbouw is imposant. De flats met winkelcentra aan de buitenkant der steden, het wolkenkrabber-komplex waar een oud stuk Stockholms centrum voor wordt opgeruimd, het wel is weer braaf-saai en zonder veel fantasie opgetrokken, maar het is gedurfd, hypermodern en voor ons uit het altijd wat achteraan sukkelende landje een scène de la vie future. Ook dat is een indruk uit het kontrastrijke Zweden: de 21e en de 18e eeuw raken er elkaar. Waar de voortvarende en nijvere Zweed ontwerpt, fabriceert en bouwt is hij de rest van Europa een halve eeuw voor. Wat zijn handen niet noodzakelijkerwijs hoeven aan te raken, laat hij liggen zoals zijn Lieve Heer het schiep, met een Rousseauiaanse eerbied voor de natuur.

Het komt me voor dat dit met één been zo ver van het andere staan ook de Zweed zijn onzekere houding geeft. Hij is in de 20e eeuwse wereld niet helemaal thuis, wat ook blijkt als de Europese samenwerking c.q. integratie ter sprake komt. Ik heb in politieke en economische zaken onderlegde mensen nogal eens naar hun instelling daartegenover ondervraagd en weer is er dan die weifelende en onzekere houding. Het hoofd zegt wel: het moet, maar het hart hangt aan het insulaire en geïsoleerde bestaan en vraagt of het niet beter is alles te houden zoals het was of is.

De oergrond en de huiskamer liggen er

De tekeningen in dit nummer (‘Jagen om te leven’) zijn van Peter Vos

dicht naast elkaar en gemakkelijk gaan er de ramen open naar de winden die langs de rotsen waaien. Hoe aandoenlijk worden de verzorgde tuinen van de villa's der welgestelden rondom de eerbiedig gespaarde rotsen aangelegd. De nazaten van Alfred Nobel zijn trouwens granietkunstenaars. Het ondergrondse boren is er een naarstig bedreven kunst, wat de ondergronds aangelegde vliegbases, arsenalen en oorlogsindustrieën de terloops passerende bezoeker laten zien, of beter doen raden. Wat de defensie betreft steekt de Zweed zijn handen graag uit de mouwen en diep in zijn betrouwbare grond. In dit opzicht gelooft hij niet in een herhaling van het verleden. Hij zal erbij zijn in een toekomstige oorlog.

De ambivalente schuttingmentaliteit van zijn bewoners doet Zweden ook een verrukkelijk land zijn voor een bepaald soort toerist, voor de reiziger die de onbedorven natuur waardeert en daarvoor graag het offer van enig comfort brengt. Zweden is dan wel niet wat men een toeristenland pleegt te noemen en buiten de grote steden valt er weinig te verwachten op het gebied van hotels, restaurants en wat er verder tot de toeristische accomodatie behoort. Ook niet wat de vermakelijkheden betreft, die zelfs in Stockholm der provincie zijn. De Zweed die zich wil amuseren gaat naar Kopenhagen, de charmantste en eclatantste stad van het Noorden, en hij mokt dan graag ietwat jaloers na over de luchthartiger en zwieriger Denen. Het spoot met de opmerking van mijn Zweedse gastheer in Gothenburg omhoog, toen we onverwacht in de buurt van een gezelschap vrolijke Deense jongelui verkeerden. Pas op voor de Deense meisjes, zei hij bitter, het zijn vamps. De achterdocht van de boer die aan de steedse juffer onherroepelijk een lage moraal toeschrijft, lag er duimendik op.

Toch, alle schuttingen en schutterigheid ten spijt, is de Zweed een gul en vriendelijk gastheer. Als het om het verlenen van diensten gaat, trekt hij ook gauw om zijn reserves heen. Laat hem zijn smörgåsbord aanprijzen en u oriënteren in die doolhof van lekkernijen waaruit deze reuzen-hors d'oeuvres bestaan. Dat eten is het ware Vikingenwerk en misschien wijdt hij zijn gast zo graag in de variaties, combinaties en permutaties van dit culinaire mozaiek leggen in, omdat hij aan die verfijning en garnering der natuur al zijn fantasie heeft verbruikt. Wie, als ik, een rijsttafelverleden heeft waardeert dit met hap en snap maaltijden te meer en die tafelgewoonte bleef nawerken ook bij het ter schrijftafel schikken van mijn Zweedse indrukken.