Hollands Weekblad. Jaargang 2

[p. 15]

Journaal
J.J. Peereboom

Bij het ontwaken zag ik dat de lucht nu helemaal wit was van de wolken; ik herinnerde mij dat ik kort na het begin van de slaap mijn ogen had moeten dichtknellen toen de zon op volle kracht door een opening scheen. Het uitzicht in de richting van de vijver was veranderd. Aan de overkant van het pad stond een dekstoel leeg waar tevoren iemand zat, en een eind daar voorbij, tussen de bomen, holden kinderen rond die er eerst niet waren. Aan de andere kant, naar de straat toe, leek het leger geworden te zijn; dat was geen wonder, het was nu half zes. Alleen de vrouw in een dekstoel met een boek en een breiwerk kwam mij bekend voor, al had zij iets monumentaals gekregen, door er nog steeds te zijn. Het geroes van het verkeer leek een gevoeliger toon te hebben aangeslagen, maar dat kwam misschien alleen doordat het zo goed als nieuw klonk na de slaap. De veerkrachtige knobbels van de grasgrond onder mij intussen waren dezelfde gebleven, en daar lag ook nog het boekje met de open brieven van Marcel Arland, maar het had honderd jaar geleden kunnen zijn dat ik er in las. ‘On laboure dans la vallée, près du bois; j'entends crier: “Ho... ho!” Mais la voix manque d'assurance; c'est le premier cri de la saison, cela résonne et se perd aussitôt’.

Dit was na een half uur slapen in Hyde Park, zo weldadig dat ik ook bij nacht en slecht weer aan het gewone bed zou willen ontkomen. Een matras van vers gestoken graszoden, iedere avond vernieuwd: er is altijd iets in te brengen tegen mijn matrassen. maar ook dekens zijn vaak hinderlijk. Een paar jaar geleden kwamen er van een tentoonstelling berichten over een slaapkom in de vorm van een ei op zijn kant, met het bovenste derde deel er af; daar waren geen dekens op nodig, er straalde een milde lucht in, te regelen met een schakelaar. Sindsdien heb ik er niets meer van gehoord. Misschien is het veel te duur; in ieder geval lijkt het mij precies wat wij zoeken. Naakt slapen in milde lucht, op een bodem naar keuze! Het gaat niet, meneer kan niet alles naar zijn zin hebben, maar het is al iets om tenminste het klassieke bed herkend te hebben als decadent (de weke matras) en primitief (de benauwde dekens). Ga in een bed liggen slapen, en word verzuurd wakker, doe het op het gras, en het aanzicht van de wereld is vernieuwd.

Een van de vernieuwingen deze keer in Hyde Park was een krekel, die ik van mijn oor veegde denkende dat hij een blad was. Hij klampte zich vast aan een paar grassprieten en bleef daar zitten, al duwde ik tegen hem met mijn vinger om hem te laten weten dat zijn camouflage niet voldeed. Op het stuk van krijgstactiek hield hij vast aan de oude ideeën, zoals een admiraal die niet gelooft in de luchtmacht. Het vertrouwen in stilzitten en zich voordoen als een ding is wijd verbreid onder insekten, maar niet universeel, zoals ik laatst zag aan twee torretjes die 's avonds bij een lantaren het trottoir overstaken. Toen ik mij over ze heen boog en een vinger naar ze uitstak, marcheerde de een snel verder en ging aan de rand van een perk half onder een blad zitten; de ander hield dadelijk stil, en bleef consequent in zijn pose als ding ook wanneer ik tegen hem duwde.

Zo'n blijk van verschillende karakteraanleg bij torren versterkt de sympathie die ik voor insekten ondervind, alleen niet voor wespen, die loeders. Toen er dezer dagen een door de keuken vloog, zette ik hem na met een handdoek en verkocht hem een klap zodra hij landde. Daarna bleef hij eerst onzichtbaar, hij viel ook niet uit de handdoek. Na heel wat zoeken ontdekte ik hem, hangend als een vod over een knop van het fornuis, zwaar verminkt, wat maaiend met een vleugel en poten.

De wesp haastig op de grond geveegd, en uit zijn lijden verlost. Al was hij een loeder, dat had hij hiet verdiend. Het is niet dat insekten op mensen lijken, maar wij op hen in leven en doodgaan. Voordat het tijd werd om sentimenteel te worden over die wesp, zou men uitgehuild moeten zijn over de mensen die nog veel langer spartelen in hun doodsstrijd, maar het beginsel is hetzelfde. Van-

[p. 16]

daar een besef van bescheiden moordenaarschap, dat niet eens onaangenaam was. Een emotionele gewaarwording van leven en dood is welkom, als afwisseling op de moeizame omgang met plicht, deugd en de eisen van de praktijk. Anders beschouwd: wie toch altijd met een schuldbewustzijn opgescheept zit, voelt zich opleven als hij er eens een bruikbare motivering voor vindt.

Antwoord van een man met wie ik een soort ruzie gehad heb, op de vraag of hij zich nog als gebrouilleerd met mij beschouwde: ‘Helemaal niet, ik vertrouw juist dat onze vriendschap hierdoor versterkt is’. Hoge woorden, voor iemand die ik eens in het jaar vijf minuten spreek, maar het woord vriend is zowel in Engeland als in Frankrijk beschamend gedevalueerd; in Nederland minder, daar komt ook de vorm vriendje te hulp (‘ik heb er het een en ander over gehoord van een vriendje op Economische Zaken; ik kan je niet precies zeggen wat’). Eerste kwalificaties voor vriendschap, lijkt mij: dat men elkaars belang dient ook in strijd met het algemeen (Forster's guts to betray my country liever dan mijn vriend) en dat men nooit andere woorden hoeft te zoeken voor ‘Maar dat is onzin wat je zegt’. Het bezwaar is alleen dat er een ingewikkelde casuïstiek vereist wordt om andere relaties te benoemen. De zeer goede kennis, de goede kennis, de kennis: een trap van afnemende vertrouwelijkheid en toenemende reserve, met een algemene bereidheid om elkaar de kleedjes onder de voeten weg te trekken. In een speciale afdeling, de oude vriend, die vroeger op zijn onzin gewezen kon worden en nu niet meer. Het is lastig om die onderscheidingen in de conversatie te handhaven, maar het is de moeite waard om anders tenminste alle niet-vrienden aan te duiden als mensen die ik ken, of nogal goed ken, of al veel jaren ken, of waar ik altijd om moet lachen. De vriendschap ingeschakeld in de persoonlijke public relations heeft een air van groezelige blijmoedigheid waar het warmste hart op den duur bij moet bevriezen.

In een nieuwe opvoering bij de Old Vic, ziet De Meeuw er wat mij betreft nog steeds uit als het minst geslaagde van Tsjechov's vier grote stukken. Misschien is het Engels een ongeschikte taal om een Russische stemming in te wekken; dat zou erbij kunnen komen, en de vertaler en akteurs wordt het niet makkelijker gemaakt door het publiek dat steeds hoorbaar grinnikt wanneer een glimlach van deelneming aangewezen is. Het blijft moeilijk voorstelbaar dat alleen daardoor de indruk gewekt zou worden dat de dialoog heel bijzonder goed is van vermogen om ondervinding uit te drukken, maar niet precies past op de personen en tenslotte teveel lijkt te zeggen voor wat hun overkomt. Als de tekst eens herschreven werd door iemand als Terence Rattigan in de hem eigen gemeenplaatsen, zou de stad de deuren van de schouwburg plat lopen en niet uitgepraat raken over zoveel inzicht en zoveel ideeën; zolang het door Tsjechov zelf gedaan is, lijkt het eigenlijk niet goed genoeg.

Een van de sterke punten in de voorstelling is de vertolking van Trigorin door Tony Britton, die er uitziet alsof hij inderdaad eerder een schrijver zou kunnen zijn dan iets anders, zelfs met de kwasterige gewoonte die de dialoog hem oplegt om de conversatie te onderbreken als hij een inval, of ‘iets dat hij zou kunnen gebruiken’, wil noteren in zijn opschrijfboek. Zouden veel Russen dat zo gedaan hebben, in die tijd? Het hele idee van een opschrijfboek komt mij al vreemd voor, bij de herinnering aan mijn eigen pogingen om er een te vullen (‘Vere, 4 Jan, lucht blauw met paar wolken, koude wind, bot bij toren, door hond achtergelaten, dacht aan eigen botten, nu nog warm binnen’), maar het is waar dat het voor sommigen vanzelf spreekt. Marcel Arland vertelt dat Montherlant, op bezoek bij een dame, zei dat iedere schrijver op de een of andere manier aantekeningen maakt, en Jouhandeau stemde in; maar hijzelf dacht dat hij dan misschien abnormaal was of geen echte schrijver. Vier of vijf keer is hij aan een opschrijfboek begonnen, maar er zijn samen nooit meer dan twintig pagina's van gekomen. ‘Het ging mij vervelen, en ik dacht ook “Waarvoor eigenlijk!”. Als een idee of een gebeurtenis niet genoeg voor mij betekent om in mij te leven, waarom zou ik ze dan opschrijven? En waarom zou ik het doen als ze wel in mij leven?’ Wie houdt er een opschrijfboek, wie niet: punt voor een enquête. Tsjechov zelf?