|
| |
Mensen in Congo
Hieronder publiceren wij fragmenten uit brieven van een Nederlandse arts in Nioka, noord-oost Congo, een vervolg dus op de brieven, die van dezelfde schrijfs ter in het nummer van 17 augustus zijn opgenomen. Hoewel het een buitenstaander soms enige moeite zal kosten de fragmenten te begrijpen wanneer zij betrekking hebben op plaatselijke gegevens die hem niet bekend zijn, leek het ons toch nuttig dit verslag op te nemen, omdat het laat zien hoe het dagelijks leven in Congo er op het ogenblik voor een ingewijde uitziet.
P. is de echtgenoot van de schrijfster, eveneens arts, XYZ staat voor de Belgische onderneming waarvoor zij werken. MNC = Mouvement Nationale Congolais; Stan = Stanleyville; Leo = Leopoldville. (Red.)
| |
Nioka, 6 augustus
Stemming hier wordt bepaald door grote mate van aggressiviteit tegen de vier mensen, die na drie weken uit Uganda terugkeerden. Vooral de andere adjoints zijn erg fel. Die vier vragen een zeer hoog bedrag ter vergoeding van het aantal kilometers, dat ze in Uganda en Kenia hebben afgelegd, namelijk anderhalf keer zoveel als de afstand heen en weer naar Nairobi. Verder praat iedereen over weggaan, niet zozeer omdat de toestand nu verslechterd is, maar meer, omdat nu vrijwel vaststaat, dat iedereen zijn ‘indemniteit’ wel zal krijgen, en dus is het niet meer de moeite waard om het nog verder uit te zingen. Dit is typische Belgenmentaliteit, geloof ik. Daarom zijn de andere vier ook teruggekomen, want toen was het niet zeker of ze ook wel geld zouden krijgen, als ze meteen vanuit Kenia naar België gingen, terwijl de rest nog rustig in Nioka zat. Het wordt erg vervelend, dat je nergens meer kan komen of er wordt eindeloos geredeneerd over hoeveel geld we zullen krijgen en of degenen, die eerder weg zijn gegaan toch heus wel minder geld zullen krijgen - het gaat niet meer om principe dat de ene helft de andere in de steek laat en het zo veel moeilijker maakt dan nodig was, maar om de vraag of die mensen op een makkelijker manier aan hun honderdduizend, of hoeveel het worden moge, zullen komen. De enige die er niet aan meedoet, is de jongen die door MNC gevangen genomen werd, omdat hij te hoog van de toren blies tegen ze en niet genoeg naar hun pijpen danste. Hij is nog steeds hier en komt vaak eten. Hij heeft veel plezier erin nog wat te blijven, is nog niet ontslagen en nam zich voor nog een half jaar bij te tekenen, is vol fighting spirit, krijgt natuurlijk geen cent uitbetaald door gouvernement en geniet ten volle van de vreemde situatie.
Gisteren kwam onze député terug uit Leo, hield meteen allerlei bijeenkomsten over de ‘ware gebeurtenissen in Leo’. Hij had zelf gezien, dat ze bommen gooiden op Leo, dat eerst twee mannen en later twee vrouwen een aanslag deden op Lumumba (blanken natuurlijk), daarom waren de troepen gaan muiten tegen de officieren, maar van de verhalen over verkrachting was natuurlijk niets waar. Zijn hele verhaal werd grif geslikt, wat niet te verwondeten is want ze geloven allicht eerder iemand van eigen soort, dan blanken, over wie nu steeds verhalen rond gaan, dat ze plannen maken om alles wat zwart is, dood te maken. Alle blanken zijn razend op député, en degenen, die erbij waren, zijn veront- | |
| |
waardigd van de bijeenkomst van de député weggelopen. Ten eerste stom om erheen te gaan, ten tweede gek, dat je na zoveel jaar Congo niet tevoren begrijpt dat ze net het omgekeerde zullen vertellen van de verhalen die de blanken vertellen. Ben ervan overtuigd, dat de député zijn eigen verhalen gelooft, want om zulke verhalen zelf te verzinnen is een zekere graad van intelligentie vereist, die hij niet heeft, en ook voor een uit het hoofd geleerd verhaaltje, wat communisten of wie dan ook hem voorgelegd zouden hebben, moet je niet te dom zijn. Zoals je bij ons, naar men zegt, vrijwel nooit een goede getuigeverklaring van een ongeluk bijvoorbeeld krijgt, omdat bijna alle mensen dingen zeggen gezien te hebben die ze denken dat gebeurd zijn, zo zijn hier ook bijna alle negers; nog meer in die richting geduwd door toegenomen angst voor de blanken. Niemand gelooft, dat de blanken al hun wapens hebben ingeleverd, denken, dat overal de meest gruwelijke wapens verborgen zijn.
P. werd geconvoceerd voor een tweederangs negertribunaal, waarschijnlijk omdat hij de man die de apotheek doet, een boete had gegeven; die had namelijk zeven bussen speciale melk ‘weggemaakt’ en heeft als enige de sleutel. Hij is natuurlijk niet gegaan - convocatie werd hem door een willekeurling gegeven, die haar weer van iemand anders had gekregen. Als je eenmaal begint met te gaan, komt er geen eind aan alle oproepen. Ze zullen het nog wel eens proberen. Veel colons gaan er wel op in en betalen zelfs boetes voor dingen, die jaren geleden gebeurd zijn en waarbij ze zelf geheel in regel waren, zoals dat heet, alleen uit angst - gevolg is natuurlijk dat ze steeds weer gehinderd worden.
Vorige woensdag waren we weer in Niarembe. De minister van Volksgezondheid was er geweest en had, aangezien het ziekenhuis van de staat is, de mensen betaald, maar bij gebrek aan geld met een briefje ‘bon pour’... (salaris ingevuld). Alle verplegers etc. erg blij, begrepen nog niet, dat ze in de nek gezien waren en nog steeds niets hebben om voedsel te kopen. Alleen in Leo zijn al honderdduizend werkelozen door weggaan van de blanken - nog steeds gooien ze alle schuld op die blanken, roepen afwisselend, dat ze allemaal weg moeten en dat ze direct terug moeten komen. Van de acht Belgische doktoren, die braaf aankwamen in Leo om ze uit de nood te redden, zijn er alweer zeven terug, weggejaagd of weggevlucht, daar kom je niet achter.
We werden weer ettelijke keren aangehouden op weg naar Niarembe. Aangezien er geen hoofdman meer is van de soldaten zijn ze allemaal hoofdman. Eerst komt er een aanlopen en vraagt streng wat je gaat doen, dan weer een enz. tot ze het allemaal een keer gevraagd hebben en allemaal zelf het antwoord hebben gehoord. Dan wordt er vrolijk gewoven en goedendag geroepen; de meest ontwikkelden roepen zelfs au revoir, tot de volgende keer aanhouden. Het is allemaal erg gek, moet er soms hard om lachen, wat ze gelukkig niet froisseert, maar ook aan het lachen brengt. Je zou niet om een Europese soldaat, die bezig is gewichtig te doen, moeten lachen.
Vertelde ik al, dat de andere député (uit Stan) die P. vroeg toch vooral niet weg te gaan, als reden opgaf, dat het zo prettig was dat P. geen Belg was, want die zouden zeker gemene dingen inspuiten en zo de mensen dood maken. Toen P. er om lachte, zei hij heel ernstig, dat dat heus gebeurde.
Vorig jaar om deze tijd ontmoeten we een Belg, ongetrouwd, die alleen, met als krachtige hand een paar policiers, een plantage dreef in de brousse. Hij had als gewoonte, vertelde hij zelf, om 's morgens bij het appèl van de werklieden ook de vrouwen daarvan te laten aantreden. Hij zei dan, welke van de vrouwen er 's avonds bij zijn huis moesten komen, zodat hij uit kon zoeken. Als de mannen protesteerden, liet hij ze flink aframmelen door de policiers, die dat graag deden want policiers zijn altijd uit een andere streek en vinden het fijn een ander ras te slaan. Deze Belg had zo zes jaar in Congo geleefd en vond het nog niet zo'n kwaad land. P. zegt, dat hij misschien opschepte, maar denk het niet. Dit verhaal is nog zo recent, dat alle gepraat van de Belgen, dat dergelijke praktijken alleen in de tijd van Leopold II voorkwamen, wat onwaar aandoen. Er was een blanke hier in de buurt, van de staat, die een heleboel vee moest beheren - hij verkocht het mooie vee en kocht ervoor in de plaats oude rotkoeien, zodat het aantal hetzelfde bleef, schreef op zijn lijst van arbeiders iedere maand een aantal namen die verzonnen waren, zodat hij het loon daarvoor in eigen
| |
| |
zak kon steken. De namen liet hij verzinnen door zijn klerk (‘deze maand tien namen erbij’); deze klerk, die dus wel geen hoge dunk van blanken zal hebben, is nu afgevaardigde voor Leo van de streek.
Vorige week zondag dronken we champagne op een grasveld in de zon. Het leek ons een aardig idee een foto te nemen daarvan, met als onderschrift ‘Congo brandt’, of iets dergelijks. Had de fles gewonnen van een aardige man die plantage beheert voor een Rus, die zelf kuur doet in Bad Kissing. Schreef al eens over die mensen, moesten juist voor de onafhankelijkheid weg om te kuren en laten arme jongen alleen met honderd hectaren koffie, driehonderd koeien en nog heleboel meer. Terwijl we bij hem de champagne dronken, werd hem net de post gebracht, o.a. van die Russen: hoe gaat het toch allemaal, zijn zo ongerust, als je tijd hebt, wil je dan ons zilver inpakken en opsturen en misschien ook dat mooie koffieserviesje. Volgende brief weer zo ongerust en wil je niet ook de schilderijen en als je dan toch bezig bent ook mijn mooie linnengoed inpakken, enz.
Het is zo'n vriendelijke jongen, dat hij niet eens boos was. Zijn moeder schreef daarentegen brieven over die rotrussen, die hem maar lieten zitten en zelf gingen kuren. Het komt inderdaad niet in ze op dat ze zelf zouden kunnen komen om te kijken en te helpen.
Heb grote bouketten mimosa geplukt - regentijd zal binnenkort aanbreken en alles begint weer te bloeien.
Vanavond gaat het guesthouse voor het eerst sinds drie weken open; aangezien er geen films meer aankomen, zullen we ons vermaken met kegelen en pingpongen en praten over de toestand en de drank, die er nog is. Donderdagavond waren we weg en vonden bij terugkomst in het hele huis de vloer ineens grijs in plaats van rood - invasie vliegende mieren, die vleugels verliezen; grond wemelde van mieren en vleugels. Uur lang gebezemd - in het donker, anders kwamen er nog meer - en gespoten met DDT. 's Nachts kwam een kolonne gewone mieren de lijken opeten op de barsa.
| |
7 augustus
We praten veel met de Grieken en drinken veel glaasjes bij ze; ze zijn alle drie bijzonder aardig en zetten maar door, ondanks het feit, dat ze niet meer invoeren, massa's blanken vertrokken zijn met tienduizenden francs schuld, die ze wel nooit meer terug zullen zien. Het is een congsie van Grieken. Eén is er 22 jaar geleden gekomen, toen blank en zwart naar buiten stormden om te kijken als er een auto voorbij kwam, en zwart nog spiernaakt liep zonder lendendoekje. Sindsdien heeft hij een massa familieleden laten komen, die in hele omgeving verspreid zitten en allemaal commersanten zijn met half-eigen bedrijven en plantages. De Grieken en Portugezen zijn hier, wat de Chinezen in Indie waren. Ze weten ook van een krats te leven in het begin en zetten zo miljoenenzaken op. Spannende verhalen uit de begintijd, massa's mulatjes lopen er rond met Griekse vaders.
De mensen uit Congo, die in Nairobi aankomen, worden bijna geronseld door Zuid-Afrika. Ze krijgen vrij vervoer van auto en bagage, als ze maar willen komen. Fijne atmosfeer zal het daar worden. Met nog eens een hele troep teleurgestelde Belgen erbij, die nu helemaal in razende vaart geld willen verdienen, nu ze meestal alles zonder meer hebben achtergelaten, terwijl ze zo aan bezit hangen.
De leegstaande huizen van de XYZ. zijn verdeeld onder de belangrijkste zwarten. Onze buurman wordt James, de hoofdinfirmier, die in huis van verpleegster komt. Degenen, die niet gloednieuwe huizen kregen, waren ontevreden. James is een brave jongen; als hij het in godsnaam ook maar niet te hoog in 't hoofd krijgt.
| |
10 augustus
Langzamerhand is legio het aantal voorbeelden van mensen, die voordeel uit de verwarring proberen te slaan - dat zijn ongetwijfeld ook degenen, die in België gruwelverhalen ophangen en de achterblijvers voor collaborateurs uitschelden (dat werd door de radio gezegd). Het gaat ons steeds meer interesseren te weten hoe de Nederlanders in Indië indertijd in het algemeen optraden, of dat ook zo rattig was en niets ontziend, als het er om ging nog een paar cent eruit te wringen.
Gelukkig zijn er ook steeds weer mensen, die juist het tegenovergestelde laten zien en die, meestal geheel onverwacht, stevig volhouden, terwijl het ze alleen maar nadeel kan brengen.
Vanmorgen had P. op het spreekuur in Fataki, wat uit één patient bestond, een rijke colon, die ging zitten huilen, dat zijn hele familie ziek was. Hij zei niet, waar die ziektes dan uit bestonden en bracht alleen zijn kleinzoon mee, die op zijn hoofd was gevallen. Hij bleek tenslotte voor de hele familie een papier te willen hebben van P., dat ze doodziek waren en noodzakelijk gerepatrieerd moesten worden, zodat de Belgische regering voor de vliegkosten op zou draaien. Familie was natuurlijk niet ziek. Deze zelfde colon heeft de laatste vier weken niet anders gedaan dan rondrijden door de omgeving en dan de mensen met paniekstem, fluisterend, enge verhalen komen vertellen.
Gisteren zijn er twee colons teruggekomen uit Uganda. Zij gaan door met hun zagerij, zolang ze nog geld kunnen vinden om werklieden te betalen. De moeilijkheid is natuurlijk, dat alle vervoer stilstaat en dus inkomsten ook.
| |
11 augustus
Ik heb hier nog nooit iemand ontmoet, die werkelijk iets had, wat een beetje leek op een ideaal of gevoel met elkaar even een moeilijke tijd te moeten doormaken om tot iets beters te komen, alleen maar haken en ogen over iemand van een bepaald ras, die ergens is benoemd en niet iemand van een ander ras, die er meer recht op zou hebben of ook zo'n soort plaats zou willen hebben. De Alurs, belangrijk ras hier, hebben een brief geschreven naar Lumumba over zo'n kwestie; als niet meteen een Alur benoemd werd - alle Alurs hebben indertijd voor Lumumba gestemd - zouden ze allemaal weer teruggaan naar Uganda, waar ze jaren geleden vandaan zijn gekomen, tot grote woede van de Walendu's wier terre's ze hebben afgepakt. Het zich tegen Lumumba keren zou een belangrijk stemmenverlies betekenen.
| |
16 augustus
We hebben inmiddels bewijs, dat brieven worden opengemaakt, althans bij mensen die we kennen - Franstalig. Ze kregen een brief, waarvan een deel was zwart gemaakt met inkt, die niet hetzelfde was, als waarmee de brief geschreven was. De brief was weer met een dikke klodder lijm dichtgeplakt. Toen ze het tegen het licht hielden, zagen zij, dat het een zinnetje was over alle gruweldaden, die zwarten in Bas-Congo bedreven hadden. Je zou zeggen dat het minder energie kost dergelijke brieven dan maar helemaal achter te houden, maar misschien doen ze het juist om te laten zien dat het gebeurt en zo wat te plagen. Men raadt aan nu brieven in het Frans te schrijven, want het gerucht gaat ook, dat alles wat ze niet kunnen lezen, weggegooid wordt. Maar dat wordt zo'n gedoe, dat ik maar liever de kans loop, dat de helft niet aankomt.
| |
| |
Leven gaat hier rustig voort. Hebben net weer twee feestdagen achter de rug, want hoewel ze Katholiek onderwijs verboden in Stanleyville, houden ze toch nog alle Katholieke feestdagen aan. De werklieden zouden te ontevreden worden, als ze ineens niets anders meer hadden dan eenmaal per jaar de 30ste juni. Vierden dus Maria Hemelvaart, 's Morgens bij de directeur van de XYZ een partijtje met alle XYZ-mensen en colons uit de buurt, omdat één van de mensen fin de carrière was: drieëntwintig jaar Congo. De directeur moest er door anderen op gewezen worden, dat hij er iets aan moest doen en toen iedereen er was, vergat hij een passend woordje te zeggen, zodat het zo maar een bijeenkomstje was.
Deze week werd door een prachtige figuur in dure nieuwe auto de inventaris opgemaakt van de staatsinstelling, die de watervoorziening regelde in Congo. Hij zei daarbij de werklieden meteen op, omdat er geen geld meer was. In deze buurt zijn dat voor deze maand alleen al vijfhonderd werkelozen. Dat gaat natuurlijk veel ellende geven en stelerijen. Eén van de grote chefs van de stam van de Walendu is altijd al een grote dief geweest. Er bestaat bij iedere chefferie een kas van de belasting, die ze heffen op hun eigen mensen. Die kas was bij hem altijd leeg, zodat noodzakelijke dingen nooit gedaan werden. Nu heeft hij helemaal een georganiseerde roof opgezet. De commissaire de district, zwart, goedwillend en slim, probeert hem het gevang in te krijgen. Als dat gebeurt, worden alle Walendu's wild en wordt het nog grotere rotzooi. Dan wordt één van zijn zoons chef, die naar men zegt nog grotere schooiers zijn.
De andere chef, van de Alur, is een figuur waar alle blanken werkelijk eerbied voor hebben. Hij ziet er alleen al zeer indrukwekkend uit met wit haar en imposant gebouwd, rijdt in mooie auto en heeft er goed het gezag onder, gooit dieven in gevang en vangt ze zelf. Hij heeft al jaar en dag openlijk tegen iedereen gezegd, dat de blanken een noodzakelijk kwaad zijn, wat zelfs de meest anti-zwarte blanken weten te appreciëren, omdat hij niet bang was. Als hij binnenkomt sta ik altijd op, niet omdat ik vind, dat dat moet, maar vanzelf, iets wat me vrijwel nooit overkomt met wie dan ook.
De Walendu-chef heeft ook een aardige bijverdienste gehad: in zijn hoofddorp heeft hij een soort gebouwtje, waar doortrekkende blanken kunnen overnachten, zoals in alle dorpen in Congo. Als een blanke 's avonds ter ruste ging, kwam er een vrouw om hem gezelschap te houden. Wanneer ze dan goed geïnstalleerd waren, kwam de chef zelf binnen en maakte een geweldig spektakel, omdat hij de blanke met één van zijn vrouwen betrapte. De blanke was dan wel zo slim om het af te kopen met een flinke som geld. Iedere opvolgende gast vloog er weer in. Ik vond het nogal grappig bedacht, maar mensen zijn er niet over te spreken.
| |
22 augustus
Aangezien iedereen ineens in rang ettelijke graden gestegen is sinds de onafhankelijkheid, willen de infirmiers (zwarte verplegers) dat ook. In Stanleyville is al een beweging om alle infirmiers dokter te maken met de bevoegdheden van dien. Het is natuurlijk vervelend, dat iedere gemeen soldaat luitenant is geworden en klerken administrateurs en zo, met het bijbehorende salaris. Ze stuurden dus een telegram aan de regering en kregen ten antwoord, dat degenen, die daarvoor voelden, met een studiebeurs naar België konden gaan en daar in een paar jaar bekwaam konden worden voor gynaecoloog of chirurg. Aan de andere kant zijn de studenten uit Congo, die in België studeerden, teruggeroepen. Onze infirmier James is er vol van en denkt, dat hij zó snel en vooral makkelijk dokter kan zijn. P. spreekt hem vooral niet te veel tegen en zegt, dat hij eerst maar eens goed moet informeren.
|
|
Auteursrechtelijk beschermd