Hollands Weekblad. Jaargang 2

[p. 5]

De Gaulle - eind van een tijdperk?
E. Damen

Toon en stijl van De Gaulle's persconferentie op de al historisch wordende maandag van ‘Labour Day’, de vijfde september 1960, weken af van wat men de laatste jaren van de generaal gewend was geworden; het herinnerde aan zijn felle dagen in Londen. Het gaat in Europa niet naar de zin van De Gaulle. Dat heeft hij eerst tegen de vrome vos uit Remagen gezegd en toen tegen de andere Europese minister-presidenten, om vervolgens op zijn persconferentie, ook via de radio, in feite de bestaande Europese instellingen te desavoueren en eigenlijk daarmee ook de verdragen, waarop die instellingen (E.G.K.S., E.E.G. en Euratom) berusten. Vermoedelijk meer voor des generaals binnenlandse consumptie werden en passant de Ver. Naties (i.v.m. Algerië) tot een vrijwel waardeloos instituut bestempeld, maar nauwe Europese samenwerking werd als ideaal aangeprezen. Daarmede liet hij zich een uitweg: de verdragen, die voor vijftig jaar gesloten werden, zal Frankrijk niet opzeggen, wel zal evident naar vervorming, subs, aanpassing worden gestreefd. Om de reacties even in de commentaren samen te vatten: de N.R.C. vond het triest en De Telegraaf vond het prachtig. Ligt de waarheid in het midden of zette De Gaulle de klok meer dan tien jaar terug.?

De houding van De Gaulle was al te voorzien na zijn eerste optreden in het Franse binnenland. Politiek mag dit optreden discussiabel geweest zijn, het werd economisch een succes en de Fransen, die men deze zomer al toerend in Europa kon ontmoeten, waren een gelukkiger soort Fransen, dan tien jaar geleden. De economie is niet alléén de factor, die het leven bepaalt. Ook in Oost-Duitsland heb ik pas met eigen ogen gezien, dat de economie gezond is en toch zou ik er voor geen goud heen willen. Maar de economie is wel een belangrijke factor, speciaal in internationale betrekkingen. Na de mislukkingen van de Hoge Autoriteit bij de kolencrisis en de verdere mislukkingen van het landbouwoverleg in de E.E.G., alsmede na de mislukking van het Euratom-experiment als gevolg van de overhaast, stonden er twee wegen open.

De ene weg werd moeizaam gezocht door de serieuze figuren bij de Europese instellingen en bestond in een Europese integratie via de verdragen en dus feitelijk via de bureaucratische uitvoeringsorganen. Omdat men bureaucratie boven anarchie moet prefereren heb ik daar een moment aan geloofd, vooral tijdens het hoogtepunt van de Kongocrisis, omdat de toonaangevende Europese ambtenaren t.a.v. de problemen-België het hoofd koel hielden en op langere termijn bleken te kunnen denken. Los daarvan werd in het denken van de Europese instellingen meer realisme zichtbaar tegenover het tempo der integratie; de ‘wilde jaren’ waren over, men besefte, dat Keulen en Aken niet op een dag gebouwd waren. Ik heb toen een soort tussentijdse Europese balans proberen te maken. In het actief stond het groeiende realisme bij de feitelijke uitvoerende organen, maar in het passief bleek al meteen, dat de interne organisatie stuntelig was, waarvan ik voorbeelden zag in de externe betrekkingen van de organisaties tot het mensdom. Door het optreden van De Gaulle zijn de voorstanders van de nieuwe weg der zeer geleidelijke integratie vermoedelijk tamelijk ‘eingeschüchtert’ wellicht op enkele onverbeterlijke federalisten na, waarvan de hun anders zo welgezinde NRC zich wat Nederland betreft nu ook al licht gedistanciëerd heeft. De alternatieve andere weg heeft De Gaulle gewezen: ge hebt de zes en de zeven zó gefixeerd, dat ze niet meer bijeen kunnen komen, zeide de generaal, dus dan moet ge niet verder integraal streven, maar individueel, groepsgewijs of collectief

[p. 6]

gaan overleggen. Hij wees niet op O.E.E.S. of G.A.T.T., daar dit zuiver economische instituten zijn en de generaal een veel groter concept voor de geest staat.

De Gaulle wil naar mijn mening - die niet alleen is gebaseerd op een wat emotionele persconferentie - van de eeuwige oost/ west formule af in het politieke, waartoe hij een nieuwe Europa-formule introduceert via het economische. Daarmede raakt hoogtswaarschijnlijk Amerika zoal niet het hele schild van de NATO dan toch de militair-politieke suprematie in Europa kwijt. Is dat een ramp? Is er au fond enige reden om blijvend Amerika en Rusland als ‘leiders’ van twee wereldblokken te zien? Is dat niet een visie, die op den duur alleen maar tot een uiterste krachtmeting kan leiden? Als de economische ontwikkeling van Europa zo



doorgaat als een paar jaar nu al het geval is, heeft binnen een paar jaren de Europese levensstandaard hetzelfde niveau als de Amerikaanse bereikt. Er zijn al technische en economische gebieden, waar Engeland en West-Duitsland op Amerika vóór zijn. Na recente bezoeken van Duitse economische journalisten aan de V.S. zijn daaromtrent merkwaardige dingen gepubliceerd. Op de toch niet onbelangrijke gebieden van aardoliechemie, staalfabricage en steenkolenveredeling zijn wij Amerika voor. Wat electronica betreft, zit Amerika's voorsprong hem in de massa, niet in de kwaliteit of de fenomenen. De lagere en middelbare technische instructie staat in bijvoorbeeld Engeland, Frankrijk, Nederland en Zwitserland op hoger peil dan in Amerika.

De te verwachten effecten van de in Oost-Duitsland naar groot-Russisch model geintroduceerde ‘Technologische Erziehung’ worden in Amerika ofwel ernstig onderschat, ofwel men kan er niets tegenover stellen. In The Observer merkte een professor dezer dagen op, dat de methode van de wedloop tussen oost en west allerongelukkigst dreigt te worden, vanwege het eenzijdige criterium van massa is macht. Toegegeven moet worden, dat Amerika door het verloop van de tweede wereldoorlog tegen zijn wezen en wensen in tot leidende natie werd. Het behoeft geen enkel verwijt te treffen, integendeel het vormt eerder een voorwerp voor medelijden, er zit tragiek in de ontwikkeling. Dat wil echter geenszins zeggen, dat wij in Europa tegen de realistische omstandigheden in gedwongen moeten worden een rol te spelen tussen oost en west, die eerst het onafhankelijke denken al heel moeilijk heeft gemaakt en nu ook economisch niet vol te houden blijkt. Wanneer - om maar één voorbeeld te noemen - wij Nederlanders in een formatie raken, waarin het zaken-doen met Engeland moeilijker wordt, zijn we verliezers. Wij kunnen dan wel fraai redeneren, dat Engeland fout was door van de Europese verdragen verre te blijven, maar wij hebben die verdragen met zijn zessen in elkaar gezet en niet Engeland. Wij kunnen nu eenmaal geen Benelux realiseren en daarvoor een der drie vorstenhuizen de leiding geven of ze alle drie eenvoudig aan kant zetten. Men kan niet onder de omstandigheden van 1960 westduiters laten beslissen over een in Parijs uitgedachte wet. Er zijn in Europa volkeren en economische eenheden, die zich niet in korte tijd laten integreren tot één geheel waarvan de integratie zin heeft. Dat is bij de bestaande Europese instellingen nu wel heel duidelijk gebleken om nog maar niet te spreken van de constructies, die voor-

[p. 7]

af waren geprobeerd. Ik heb ergens gelezen, dat Frankrijk de Europese instellingen gesaboteerd zou hebben. Hetzelfde kan men dan van Engeland zeggen, maar waarop berustte die z.g. sabotage? Op niets anders dan op een vrees om oude schoenen weg te gooien voordat er een kans bestond redelijke nieuwe te krijgen. De hele geschiedenis van de verdragen weerspiegelt de zorg van elk land om zoveel mogelijk onafhankelijkheid te bewaren. Op die manier is men echter duidelijk nog niet rijp voor integratie, welke de verdragen beoogde te brengen. Indien men echter om duizenden praktische en lang niet allemaal kleinzielige of onzinnige redenen niet volledig kan integreren, dan kan men nog wel samenwerken. Heel vruchtbaar misschien zelfs. Zolang men - om een enkel voorbeeld te noemen - van integratie sprak, was van redelijke monetair-financiële samenwerking tussen de verschillende centrale banken geen sprake. Die samenwerking was er onder de E.B.U. in principe wél en was vóór het ontstaan van de Europese instellingen groter en beter dan nu. Indien men de nationale soevereiniteit niet bedreigd weet, komt die samenwerking wellicht weer wat op gang. En die samenwerking is zuiver economisch bezien veel belangrijker dan de export van tomaten naar België of oliebelasting in West-Duitsland.

Als de ideeën van De Gaulle in hun uiterste consequentie worden genomen, is het tijdperk van het wat krampachtig geworden integratie-pogen ten einde en komt er een nieuwe meer realistische aanpak van de inter-Europese verhoudingen, zonder blokken en zonder nationaal-onaanvaardbare offers. In wezen kan dat een verbetering en een verduidelijking zijn van de Europese gedachte. Het was nog niet zo'n dwaas woord van de dichter: ‘Zij, die vertrouwen, haasten niet’. De haastige spoed bij de integratie heeft twee blokken opgeleverd, een politiek zwak geheel en veel overbodige discussie over details. De Gaulle zegt: Laten we dáár beginnen, waar de ontwikkeling een kans maakt, waar redelijke mensen proberen samen te werken, niet samen te verstarren in toch te vage en onuitvoerbare verdragen, maar als vrije mensen van goede wil proberen nu redelijk te leven binnen verhoudingen, die nu eenmaal zo gegroeid en niet op slag te veranderen zijn. Het lijkt heel redelijk en heel realistisch en heel verwezenlijkbaar. Ik moet toegeven, dat ik echter wél het einde zie komen van het bestaande integratie-streven, maar dat ik ook een idee heb van de tegenwerkende krachten. En ik ben niet optimistisch, want een geest van verwarring waart sterker dan ooit door de wereld.