Hollands Weekblad. Jaargang 2

[p. 9]

When Buddha smiles
L.Th. Lehmann

Jack Kerouac is een aardig auteur. Wat hij doet is niet zeer nieuw. Onder zijn voorgangers heeft hij vreemde, half vergeten en aan hem beslist geheel onbekende figuren zoals Constant van Wessem en Jo Otten. Mexico City Blues is beslist minder dan de Charlestons van Paul van Ostayen, al weet Kerouac waarschijnlijk meer van jazz (niet meer dan Van Wessem). Zijn golvende proza lijkt soms op een slordige Joyce, op een vergeten tachtiger en op zijn best op de gedichten van Vachel Lindsay. Ik heb hem eens verdedigd tegen een hogere Amerikaanse schoolmeester die beweerde dat al zijn leerlingen net zo konden schrijven, tot zijn verdriet. Het kan mij niet schelen, ik houd van hem, met alle risico dat ik dingen in zijn werk lees die er niet in staan.

Als ik over hem praat begin ik altijd met The Subterraneans, omdat ik het zo'n aardig boek vind. Ik dacht er niet meer over te zullen schrijven, omdat het al zo lang uit is en zelfs in het Nederlands vertaald (dat zou ik nooit hebben durven doen), maar zojuist is er een Observer uitgekomen (10 juli 1960) waarin John Davenport het behandelt als een nieuw boek, klaarblijkelijk omdat er nu pas een Engelse uitgave van is verschenen. De kraker te kraken is nu eenmaal de prettigste en gemakkelijkste vorm van prijzen en dus val ik John Davenport maar aan. Maar helaas, ook daaraan is niet veel aan te vallen. Het stuk staat vol drukfouten. Mardou, het meisje uit The Subterraneans heet tot drie keer toe Mardon en men gaat Davenport de schuld geven, maar kan dat toch niet volhouden als men in de volgende kolom Alexander de Grote de Rabelaisiaanse slag bij Gargamala ziet leveren.

But to get back to our beats: Davenport zegt dat een en ander niet nieuw is, accoord. Hij vindt het sentimenteel, dat is het. De beruchte passage: ‘They are hip without being slick’, etc. vindt hij een voorbeeld van ‘phoniness, vanity and sheer idiocy’.

Ik ben ook niet zeer gesteld op deze passage, maar het leek mij verkeerd om dit geheel op rekening van Kerouac zelf te stellen; hij legt de woorden ook in de mond van een andere ‘subterranean’. Ik had altijd gedacht dat de strekking van dit verhaal was, dat Leo Percepied zich zo vergaapt in de ‘glamour’ van de subterraneans, dat hij er o.a. zijn meisje door verwaarloost en verliest. Dat hij dat temeer berouwt als hij ontdekt heeft dat zijn idolen maar zwetsende en hypocriete caféhangers zijn. Daar kan ik me in vergissen, maar toch kan ik er moeilijk tegen dat deze Davenport zo geheel blind is voor de wonderlijk authentieke spheer van dit inderdaad wat romantische bohèmeverhaal.

De reden dat ik ben gaan twijfelen aan mijn opvatting over de graad van ‘involvedness’ van Kerouac met zijn onderwerpen is het lezen van zijn (bij mijn weten) recentste boek The Dharma Bums. Ook hier is weer een bijhanger (net als in On the Road en The Subterraneans) gefascineerd door een milieu en vooral een figuur daaruit. De bijhanger heet hier Ray Smith en zijn idool Japhy Ryder, kenner van Chinees, Japans, biologie, astronomie, meteorologie, ethnologie, poezie en gastronomie, en Zen-buddhist. Vooral dit laatste en de hele preoccupatie met Buddhisme maakte dat ik dit boek las als ‘high comedy’. Er is iets onwaarschijnlijks, komisch en tegelijk meeslepends in een ‘litteraire’ taal, gemaakt van slang, jive talk en het met Sanskrit termen doorspekte jargon van Oosters-mystisch geinteresseerden. Men krijgt nl. zo volkomen de indruk dat de would-be mystici er zelf niets van begrijpen. Men is Bodhisattva voor heel weinig. Iemand zegt: ‘I always meet my Bodhisattvas in the street’. Nog mooier is het bij een feestje: ‘Later in the night a crazy colored guy showed up and began playing bongos on his own head and cheeks and mouth and chest, whacking himself with real loud sounds, and a great beat, a tremendous beat. Everybody was delighted and declared he must be a Bodhisattva’.

Dergelijke dingen zijn natuurlijk heel gemakkelijk in een goedkope satyre te verwerken, maar dat gebeurt helemaal niet. Ray Smith die bij alle gelegenheden er wat eenzaam bij zit, geen meisje heeft en dat zeer zinvol acht, is ook een Buddhist, maar het niet altijd eens met Japhy, hoewel zij dezelfde favoriete Buddhistische heilige hebben: ‘Avalokitesvara, or, in Japanese, Kwannon

[p. 10]

the Eleven-Headed’. Ray zegt wel eens dingen als: ‘I'd say that was a lot of silly Zen Buddhism... I'm not a Zen Buddhist, I'm an old-fashioned dreamy Hinayana coward of later Mahayanism’.

Daar ik geen lezer van Suzuki, Watts of Schierbeek ben, moet ik bekennen dat ik hier heel weinig van begrijp, maar ik ben er van overtuigd dat dat er weinig of niets op aan komt. Deze wat ongrijpbare preoccupaties zijn toch gemengd met meer gangbare als poezie, jazz, drank, hitchhiken, kamperen, eten, Mexico en wat al niet. Dat geeft de typisch Kerouacse meeslependheid aan dit wat losse verhaal. Ik deel het enthousiasme van Ray over zijn kampvuurtje aan het strand van de stille oceaan, zijn tevredenheid over een goede lift en de frustratie van de uren als niemand stopt.

Men kan twijfelen aan de mogelijkhied en zelfs de wenselijkheid van ‘a big rucksack revolution’ hetgeen ik dan ook doe, maar het enthousiasme van Jack Kerouac laat mij niet los, het lijkt mij echt, althans litterair echt. Er zijn natuurlijk ook mensen die het kinderachtig vinden dingen te zeggen als: ‘I recalled with a twinge of sadness how Japhy was always so dead serious about food, and I wished the whole world was dead serious about food instead of silly rockets and machines and explosives using every body's food money to blow their heads off anyway’. Edoch, vindt er maar eens een argument tegen als men de oogkleppen der practische politiek niet op heeft. Dan is er de enthousiaste bergtocht waarbij men o.a. op amusante wijze geinstrueerd kan worden hoe weinig het vage begrip ‘beat generation’ te maken heeft met ‘nozems’ of ‘teddy boys’. Ray constateert n.l. met duidelijke afkeer: ‘We came to sundry sullen towns where we stopped and nothing but blue-jeaned Elvis Presleys in the road, waiting to beat somebody up’.

Ondanks, of misschien door zijn enthousiasme blijft Ray Smith een buitenstaander: ‘I had a lot more to learn too. Especially about how to handle girls - in Japhy's incomparable Zen lunatic way’. Man kan zich voorstellen dat Zenbuddhisme hierbij een bijkomstig agrément is. Hij is gechoqueerd en krijgt het gevoel bedrogen te zijn als zijn idool zegt: ‘I'm gonna get married, soon, I think, I'm gettin tired of battin around like this’.

Bezorgd vraagt Ray: ‘But I thought you'd discovered the Zen ideal of poverty and freedom.’ Antwoord: ‘Aw maybe I'm gettin tired of that too. After I come back from the monastery in Japan I'll probably have my fill of it anyhow. Maybe I'll be rich and work and make a lot of money.’ Gelukkig gaat dit niet door, tenminste niet binnen het bestek van dit boek.

Ik laat nu na te citeren uit de moeilijkheden die Ray heeft met het toepassen van zijn Buddhisme in zijn ouderlijk huis, maar het is zeer vermakelijk, al moet men vooral niet denken dat het ouderlijk huis c.s. redelijk is. Aan het eind van het boek is Ray Smith een zomer lang brandwacht, geheel alleen op een hoge berg in de Noordwestelijke Rocky Mountains, waar hij meer dan anders ‘mediteert’ (wat dat precies is heb ik nooit begrepen) en blijkbaar het Buddhisme doodernstig neemt evenals, en dat is erger, de auteur.

Japhy gaat naar het verre oosten dat, behalve tijdens een licht geval van twijfel, geuit op pag. 60 (van de Signet uitgave) gezien wordt als een sprookjesparadijs voor amateurbuddhisten (wat het ongetwijfeld nooit was). Het bestaan van Tchang-Kai-Tchekken en Mao-Tse-Tungs wordt strikt genegeerd. Dat is naief en even naief is het eind van het boek. Zoiets is wel wat triest als men zo hartelijk gelachen heeft met de auteur en nu het gevoel krijgt dat men tegen hem heeft gelachen. Ik vermoed overigens dat een echt Buddhist nog harder zou lachen, tenzij hij boos zou worden, wat me onbuddhistisch voorkomt. Ook doet dit me twijfelen over ‘The Subterraneans’. Zouden die dan toch door het hele verhaal een ideaal zijn? Ik kan het moeilijk geloven.

Maar ja, Kerouac heeft het in zich ‘high comedy’ te schrijven en phantastische woordenbouwsels te maken: ‘Hot, very hot, bamboo growing up to forty feet and a bunch of monks are making a racket on their flutes somewhere and when they recite sutras with a steady Kwakiutl dance drumbeat and riffs on the bells and sticks it's something to hear like a big prehistoric coyote chanting ....’ Ik vind het heerlijk, maar vraag me soms af of het over twintig jaar net zo uit de denkmode en vervelend zal zijn als de vergeten opera van Jo Otten, of levend zal blijven als de ‘Palotins’ en het ‘Poolse leger’ marcherend op de muziek van de Quadrille des Lanciers.

De ‘big rucksack revolution’ is natuurlijk een iets te gemakkelijk contrast met ‘families all watching the same shows on the little blue windows of their T.V.-sets’.

Natuurlijk willen de Dharma bums wel eens bekeren. Ray spreekt bij een bushalte en een arme Mexicaan vindt zielsverhuizing een prachtig en practisch idee als hij tenminste een volgende keer iemand anders kan zijn. Japhy is minder bescheiden: ‘They

[p. 11]

thought I was crazy, but everybody that gave me a ride I'd spin'em the Dharmy, boy, an leave'em enlightened’.

Men zal misschien vragen of de in aanleg zo sympathieke geestesgesteldheid waaruit de ‘beat’ litteratuur voortkomt, iets aan de wereld zal veranderen. Antwoord is natuurlijk: Nee. Kunst en letteren zijn nu eenmaal in welke vorm dan ook een ‘tijdverdrijf voor enk'le fijne luiden’. Alles wat op een beweging lijkt is insidersdogmatiek en café-hangerij. Kenneth Rexroth, die als patriarch van de ‘beat generation’ geldt heeft zich verontwaardigd van zijn kinderen afgekeerd in een artikel (ik weet helaas niet meer in welk tijdschrift). Hij citeerde met afschuw een jonge ‘beat’ die overtuigd was dat Charlie Parker's spel alleen te danken was aan marihuana. Rexroth citeert dan de musicus Charlie Mingus die vertelt dat de moderne jazz nuchter uitgekiend werd ‘in ons huis dat we ook niet “pad” noemden’. Iedereen die iets van de technische kant van enige soort van muziek weet, zal begrijpen dat Charlie Mingus gelijk had en dat de jonge enthousiast eenvoudig een internationaal leeghoofd is die met trots zijn baard zal dragen. Zowel het vroegere vertrouwen als de huidige verontwaardiging zijn evenwel blijken van een padvinderhopmanachtige futiliteitenernst bij Rexroth.

De fictieve onenigheid van Ray en Japhy schijnt in werkelijkheid samen te hangen met een waar schisma onder Amerikaanse buddhisten. Dat doet ons dan weer bedenken dat The Dharma Bums voor een kenner van de San Francisco bohème nog dubbel zo komisch doet zijn als roman à clef.

Afschuwelijk evenwel is Norman Mailer. Als gietertje voor zijn dorrende lauweren hanteert hij het begrip ‘hip’, blijkbaar omdat beat te subtiel is en Buddhisme teveel belezenheid vereist. De hip is ‘more inclined to violence’ dan de beat. Mailer doet maar! Propagandistisch is het goed gezien want ‘brave burgers’ sinds lang bekend als ‘squares’ zien graag bloed vloeien. Voor hen predikt Mailer zijn handleidingen waardoor ‘hip’ en ‘square’ speculaties een even inaan gezelschapsspel worden als eens ‘U’ en ‘non-U’. Het is een aardig toeval dat Mailer zijn initialen deelt met zijn geestverwante Nancy Mitford.

Zo helpt dus weer alles om alles hetzelfde te laten blijven. Wie verwacht ook anders? Het squarewoord beatnik is al geruime tijd courant in de dialogen van de slechtste Amerikaanse films. Affiches voor dorpsdanspartijen op het Engelse platteland beloven dit jaar een beatsfeer.