Hollands Weekblad. Jaargang 2

Korte commentaren

Roomsen zijn wij - of niet?

In het Hollands Weekblad van 22 juni werd even gerept over het ruilen van 't woordje ‘rooms’ voor ‘katholiek’. Voor wie het katholieke kerkelijke en culturele leven in de laatste jaren heeft gevolgd heeft dat overstapje niets verwonderlijks. Er is een tersluikse verwijdering ontstaan tussen het rooms katholicisme en het Utrechts of Nijmeegs katholicisme, waarbij Rome het onbuigzaam-leerstellige en traditionele vertegenwoordigt, en Nijmegen de vriendelijke ‘open’ leken-religie, die de mondigheid van de katholieken tegen het Vaticaanse ‘imperialisme’ verdedigt. Reeds zijn, bij de eerste strubbelingen in de winter van 1957 op 1958, de woorden integralisme en modernisme gebruikt, maar in de katholieke kerkgeschiedenis hebben die een zodanige erfelijke belasting dat men ze beter kan vergeten.

Aanleiding tot de twist was een geschiedschrift over het Nederlandse katholicisme in de laatste eeuw, Katholieke herleving van de Nijmeegse hoogleraar Rogier. De Osservatore Romano had reeds gewaarschuwd tegen dat tendentieuze en onbetrouwbare boek (men zegt dat de vroegere nuntius in Nederland, kardinaal Giobbe, dat kritische artikel had geïnspireerd), doch men negeerde die kritiek tot in 1957 het boekje Ultramontaans pleidooi van L.A. van der Linden verscheen. Daarin werd onder meer aangetoond dat professor Rogier een opmerkelijke prestatie had geleverd door van één rooms katholieke schrijver (Thompson) ruim twintig citaten te vervalsen of te verdraaien. Veel erger dan dat middel was Rogiers doel daarmee: het bespotten en verdacht maken van ultramontaanse rooms katholieken die in kwesties van zedenleer en dogmatiek geen compromissen wensten te sluiten.

Bij het chapiter ‘Rogier en de waarheid’, waarover een langdurige pennestrijd is gevolgd, blijf ik niet stilstaan. Voldoende zij de vermelding dat professor Asselbergs luidruchtig Rogiers zijde koos en de Nederlandse bisschoppen hetzelfde behendiger en stilzwijgend deden - gelijk men van hen gewend is. Voor goede verstaanders werd

[p. 8]

de wijziging der bisschoppelijke politiek voor het eerst hoorbaar in de kool-en-geitvastenbrief van 1958, en uit de tijd daarna is vooral het wegmoffelen van hun rooms katholieke mandement - dat van mei 1954 dateert - te vermelden. Ook zien de bisschoppen (die men niet kan verwijten dat zij zich nergens mee bemoeien) onbewogen, dat katholieke bladen eenvoudig de draak steken met Vaticaanse opvattingen zoals die in de Osservatore Romano worden gepubliceerd. Einde juni uitte de Osservatore dienaangaande zeer scherpe kritiek op De Linie en De Bazuin, welke kritiek eenvoudig met hoongelach werd beantwoord (zie De Tijd van 25 juni).

Waartoe deze geleidelijke verwijdering van weliswaar niet de leer, maar wel de praktijk en de traditie der rooms katholieke kerk zal leiden is niet te voorspellen. De mening dat de nieuwe emancipatoren van het Nederlandse katholicisme slechts werkzaam zijn om, in schijn van meer vrijheid, hun eigen gezag dwingender te maken acht ik nog niet overtuigend aangetoond.

Het hoeft natuurlijk geen betoog dat Vaticaanse kringen van deze ontwikkeling zeer goed op de hoogte zijn. Men mag mede daaraan toeschrijven dat monseigneur Giobbe reeds in 1958 tot kardinaal werd benoemd, en dat monseigneur Alfrink, de Utrechtse aartsbisschop, eerst in dit voorjaar als eenentachtigste of tweeëntachtigste voor de rode hoed in aanmerking kwam.

Ik heb hier slechts enkele feiten en consideratiën willen noteren en waag mij nog niet aan oordeel of voorspelling. Het moge slechts dienen om de verwondering te matigen, die het uitsterven van het lied ‘Roomsen dat zijn wij’ kennelijk teweegbrengt.

W.Z.

Een dofte zucht

Op de verbreking van de diplomatieke betrekkingen door Indonesië is van Nederlandse zijde gereageerd op een bleekzuchtige, gevoelloze, door en door ambtelijke wijze. Een communiqué, opgesteld in de fameus slechte taal van alle regeringscommuniqués, een, bij afwezigheid van (televisie)minister Luns, onwennig beeldbuisoptreden door de chef van de directie voorlichting van Buitenlandse zaken (een soort voorlezing van een notariële akte) en verder niet... behalve dan de verklaring van de echte minister Luns, die hij, onderweg naar Klagenfurt, aan een Italiaanse journalist aflegde. Maar die vrij schielijk via het A.N.P.-net werd ingetrokken.

Als de heer Luns niet met vakantie was geweest, zou de Nederlandse reactie waarschijnlijk even ontroerend zijn geweest als die verklaring en zeker zou de regering er voor de televisie beter af zijn gekomen, ‘televisie-genieker’ in elk geval. Het interimaat van prof. De Quay, moeizaam geschraagd door de ambtenaren, kon niet meer opbrengen dan deze steriele understatements, kenmerkend voor de sfeer van departementale openbaarmaking van onze officiële buitenlandse politiek.

Of minister Luns nu bijvoorbeeld voor de televisie bijzonder agressieve of bijzonder verzoenende woorden zou hebben gesproken, doet er voor mij op dit ogenblik weinig toe, het zou in elk geval honderdmaal beter zijn geweest dan deze doffe zucht van ambtelijke tegenzin om aan het Nederlandse volk iets concreets kenbaar te maken. Er is natuurlijk binnen vier muren nog wel meer verteld aan Nederlandse journalisten, doch die voorlichting in vertraagd tempo (met vele off-the-records) pleegt heel kryptisch te voorschijn te komen.

Maar laten wij nog even wachten, misschien krijgen wij meer te horen, als minister Luns van zijn vakantiereisje is teruggekeerd. Het is al lang geleden dat hij de laatste keer voor de televisie optrad!

A.F.L.