Hollands Weekblad. Jaargang 2

[p. 6]

Brief uit Bonn
Over Adenauer en de zomer
O. Montagne

De journalisten, de fotografen, maar vooral de mensen van het Fernsehen stonden er wat bedremmeld bij: elf uur 's morgens en dan al champagne met de kanselier. Adenauer had zojuist een handtekening gezet onder een notariële akte en dat papier betekende niets anders dan de oprichting van een nieuwe firma, die men eigenlijk niet anders kon noemen dan ‘televisiebedrijf Adenauer-Schäffer’. En Schäffer, West-Duitslands minister van justitie, zat er misschien nog bedrukter bij dan de genoemde categorieën nieuwsvergaarders en -verspreiders. Want Fritz Schäffer was zojuist uit zijn vakantieoord in Beieren door Adenauer teruggeroepen om even een handtekening te zetten: als zaakwaarnemer voor de ministers-presidenten van de landen, die eigenlijk de overeenkomst tot oprichting van de Deutschland Fernsehen GmbH hadden moeten bekrachtigen. Want per slot valt de tv onder hun Kultur Hoheit. Niet dat zij van die hoogheid de laatste zeven jaar voor veel anders gebruik hebben gemaakt dan om te proberen een tweede televisie-programma uit te stellen.

Daarom zat daar nu Schäffer te zaakwaarnemen, zonder dat de waargenomenen er ook maar iets van wisten; wat, ook volgens het Westduitse recht, niet in overeenstemming is te brengen met de functie van de zaakwaarnemer. Want ja, Adenauer had weliswaar een brief laten uitgaan naar de ministers-presidenten waarin zij tot ondertekening werden uitgenodigd, maar die brief was niet aangekomen. Minister Schröder zei ervan: ‘Ik kan er toch niets aan doen dat de post zo slecht functioneert?’ En dat terwijl Postminister Stücklen er zoet lachend bij zat; want Stücklen had ook nog een functie in dit tv-spel: hij beschikt over de licentie die het uitzenden van een tweede programma pas mogelijk maakt.

Nu was het Deutschland Fernsehen er dus en dat Fersehen gaat nu opdracht geven aan een ander Fernsehen, het Freie, dat ook weer niet heel Frei is, maar toch commercieel en onder toezicht.

De enige die ronduit lachte, met plezier in de kleine listige ogen, was de geestelijke vader van dit alles, dat van de federale opbouw van de Westduitse Bondsrepubliek een karikatuur maakte. Of duidelijk wat die federatie steeds is geweest, misschien.

De 84-jarige lacher genoot, en als oude politieke vos geniet hij hardop, wat in zijn geval wil zeggen met Keulse tongval. En zo kwam het dat onze kanselier sprak tot de bedremmelde feestdrankdrinkers, die het gevoel maar niet konden kwijt raken dat er iets echt niet in de haak was: ‘Sind Se etwa dajejen, meine Herren? Haben Se denn nicht gehört wat wa da alles reinjeschrieben haben, dat de Familje nicht anjetasted werden darf und die Würde des Menschen jeachtet werden muss? Schreiben Se was Se wollen, meine Herren, wenn Se nur am Schlusz schreiben, Se hätten Verständnis dafür, dass es der Bundeskanzler jetzt satt hatte’.

En we hadden er Verständnis voor, maar we konden maar niet vergeten dat van 1 januari 1961 dat tweede tv-programma nu voor een flink stuk onder de Kultur Hoheit van de Bond gaat fernsehen: Freies Fernsehen, met na elf maanden ervaring een grootse reportage van de uitslag der algemene verkiezingen in november.

Niet veel dagen later stonden we daar weer bedremmeld. Want de minister van landbouw, Schwartz, had zojuist meegedeeld dat de Bondsrepubliek er niet aan dacht mee te doen aan het Mansholt-plan van de Europese Economische Gemeenschap, en al evenmin wenste mee te gaan met het denkbeeld dat de hoogste graanprijzen in West-Europa, namelijk die van de Bondsrepubliek

[p. 7]

matig omlaag moesten. ‘Ik heb de bondskanselier ervan op de hoogte gesteld, dat ik niet kan garanderen dat de boeren hun gemoedsrust bewaren indien blijkt dat zij het slachtoffer zouden worden van de versnelde uitvoering van de EEG’.

Nu sprak de heer Schwartz weliswaar luid en scherp, maar op de achtergrond hoorde men voortdurend het aandraaien van de duimschroeven door de Duitse boerenbond die, evenals alle andere boerenbonden ter wereld de minister van landbouw voortdurend in de duimschroeven spant. Maar we hoorden meer: we hoorden de kalme stem van een zekere Konrad Adenauer minister Schwartz de opdracht geven in Brussel een veto te stellen tegenover de Europese plannen voor een gemeenschappelijke landbouwpolitiek. Waardoor deze politiek nog dubieuzer werd dan voorheen. Het merkwaardige was, dat Schwartz in Brussel heel wat minder hardhandig te werk ging dan hij in Bonn een dag



later deed voorkomen. Dat is ook niet zo vreemd, want hier op eigen bodem werkte hij voor de eigen consumptie, ook al zijn het dan uiteindelijk de consumenten die de hoge graanprijs van hun boeren betalen. In Brussel sprak hij per slot voor de Europese consumptie en dus zachter: uiteindelijk is hij de vertegenwoordiger van de grote promotor van Europa: Konrad Adenauer, die het nu nog weer beter kan vinden met die andere grote promotor van Europa, De Gaulle.

Maar wij konden niet helpen te denken aan de fameuze woorden van de veto-opdracht-gever bij een andere gelegenheid: ‘Schreiben Se was Se wollen meine Herren, wenn Se nur am Schlusz schrieben, Se hatten Verständnis dafür, dass es der Bundeskanzler jetzt satt hatte’.

Natuurlijk had hij nu iets heel anders zat: de morrende boerenbonden, en opnieuw hoorden we in de verte de leden van die bonden zich juichend storten op de christen-democratische stembussen. De kalender ‘schreef’ november 1961.

Op de tribune van de Bondsdag zat voor mij de correspondent van ‘een van de grootste kranten’ van de Verenigde Staten - if you know what I mean - en hij schreef op een papiertje een retorische vraag, aan zichzelf gericht: ‘Has he a political future?’

‘He’, een man van 39 jaar met het uiterlijk van een gardeofficier, ijskoud, christendemocraat en een voortreffelijk spreker; en hij sprak daar tijdens het grote debat over de buitenlandse politiek, dat zojuist een politieke dodensprong met volledige richtingsverandering van de socialisten te zien had gegeven.

Dat was 30 juni 1960: het was de tweede maal dat deze jonge man überhaupt in de Bondsdag zijn mond open deed voor de CDU. Voor de tweede maal, maar als voornaamste spreker van de regeringspartij.

De eerste maal was hij als optisch en akoestisch hoogtepunt in de Bondsdag opgetreden op 5 november 1959 tijdens het debat over de buitenlandse politiek, toen de socialisten hun genoemde salto nog niet hadden gemaakt. ‘He’ sprak toen tot de SPD: ‘Was sie an Ulbricht stört, das ist der Terror und damit die Methode, nicht die Sache. Deutschlands Freiheit so wie Sie sie wünschen, das ist die Zone ohne Ulbricht, das ist die Bundesrepublik mit den sozialistischen Errungenschaften’. Het sprak van-

[p. 8]

zelf dat daarop een geweldig spektakel losbrak: in de SPD-hoek schreeuwde de juridische specialist van de socialisten, Arndt, ‘Unerhörte Scharfmacher’ en vervolgens ‘So ein Schafskopf’. Maar de aldus toegesproken schaapskop ging nog een uur lang door, in vaak demagogische verpakking, de SPD om hun domme Duitsland-plan een politiek pak slaag te geven.

Des schaapskops terminologie vroeg om een socialistisch wederwoord door een man met een geslepen tong. Zulk een man bestaat, het is de afgevaardigde Helmut Schmidt, die ter onderscheiding van andere Schmidt's zeer toepasselijk ‘Schmidt-Schnauze’ wordt genoemd.

Schnauze - ijskoud, ongeveer 39 jaar - riep in één zin, tegen de schaapskop gericht, een wereld van lang vergeten klassenstrijd op: ‘Es fällt schwer, meine Damen und Herren, bei der Polemik des Herren Baron Von Guttenberg nicht zu beklagen, dass die Deutschen niemals eine Revolution zustande gebracht haben, die dieser Art von Grossgrundbesitzeren die materielle Grundlage entzogen hätte’.

Daarmee hebben we dus de naam van de man onthuld die ongetwijfeld ‘political future’ heeft in de Bondsrepubliek: Karl Theodor Reichsfreiherr von und zu Guttenberg, grootgrondbezitter, exberoepsofficier, socialistenvreter, ridder van de Orde van het Heilige Graf, kleine snor, stem die gewend is bevelen te geven, gehuwd met een prinses Arenberg, groot jager, vader van vier kinderen. En - laten we het niet vergeten - van 1957 tot juni 1960 in twee politieke speeches groot geworden in de grote CDU-politiek, zonder enige protectie, in de eigen partij zelfs met enige schrik beschouwd, met enige angst ook om de koele distantie, de geweldige ambitie, de slagvaardigheid, het harde werken, de scherpte.

Waarom is deze man in de grote politiek? Hij heeft zijn eigen wijnbergen, is veelvoudig miljonair. Zijn eigen antwoord is: buitenlandse politiek is mijn hobby.

Ja, zeggen wij tot onze Amerikaanse collega: hij heeft political future. Hij kijkt nu al met een haast verveelde blik, die de ambitie verbergt naar de zetel van de minister van buitenlandse zaken.

Rechenschaftsbericht der Leipziger Bezirksleitung der Socialistischen Einheitspartei... ‘So ging ein Künstler in den Tagebau und suchte sich einen Arbeiter mit einem markanten Gesicht zur Anfertigung eines Bildnisses aus. Als er fertig war, kam ein Brigade-leiter und fragte: ‘Warum hast du gerade den faulsten Hund gemalt?’ Darauf der Künstler: ‘Er hat ein markantes Gesicht, das für das bildnerische Schaffen von Bedeutung ist’. Als ihm der beste Arbeiter vorgestellt wurde sagte er: ‘Dem sieht man das gar nicht an!’ Darauf antworteten die Arbeiter: ‘Ja, du musst ihn in der Produktion und im Leben kennenlernen. Erst dan gewinnst du ein richtiges Bild vom neuen Menschen’. Een specifiek voorbeeld van Künstler-pech dus.

Het zou ons geenszins verbazen als de Bondsrepubliek het Europese land was dat het allermeest te lijden heeft van de zomerfestivalkoorts. Wie over Nederlands oostelijke grenzen woont en daar het amusante gedoe rond het zoete lieve Holland Festival waarneemt, wie kranten heel serieus ziet discussiëren over de vraag of het Holland Festival er voor de Hollanders is of voor de buitenlanders - en wat kan men er aan doen, vragen ze dan altijd - zulk een Bondsrepubliekbewoner moet hartelijk, maar gedempt lachen.

Want wij kennen hier 250 festivals deze zomer!

Dat is eigenlijk nog bijzonder weinig. Want u moet wel weten dat we hier 10.000 burchten hebben en vele daarvan zijn toneel- of opera- of dans- of religierijp: uiterst fotogeen ook, zelfs tv-rijp. En juist zulke gedenkwaardige plaatsen roepen hier een onweerstaanbare drang op naar Jedermann, of Wagner, of Goethe, of Kleist, of de Heilige Schrift, of zelfs Shakespeare. Er is nauwelijks een kloostergang, een brok oude kerk, een brok nog oudere muur met daarvoor een grote plas water of welk ander archeologisch wonder dan ook gesignaleerd, of de vreemdelingenverkeersdeskundigen reizen al af: brengen rapporten uit, geven aanwijzingen; er wordt een intendant benoemd, toneelspelers, muzikanten, zangers genoeg in de zomermaanden: en dan kan het los gehen met de cultuur. De autobussen der reisgezelschappen, van overzee vooral, komen aangerold en dan krijgt ieder zijn onvergetelijke herinnering aan ‘good old Europe’, ook al verstaan zij er dan geen woord van. Hier hebben we iedere pretentie opgeheven iets echt cultureels te doen waar je over discussiëren kunt en, zoals die belachelijke Hollanders, serieus!

Reëel moet men er tegenover staan: die festival-epidemie is eenvoudig een bestrijdingsmiddel tegen de onweerstaanbare vakantieverveling, zoals de kampeerders een insecticidebom meenemen tegen hun muggen en vliegen. Het geeft ook een iets dikkere Hauch van het Hogere dan het alleen maar vervaardigen van kleurendia's.