Hollands Weekblad. Jaargang 2

Gebreken van Hilversum
P. Gros

Opnieuw zal dus een college van drie wijze mannen worden geformeerd om Hilversum, en dit keer de AVRO, door de moeilijkheden heen te loodsen. Drie jaar geleden was het de VPRO die met haar nationale programma op 31 augustus 1957 ‘Dag koninginnedag’, een enorme deining veroorzaakte en zich toen haastte om een commissie van bijstand in het leven te roepen. Die commissie, bestaande uit de heren E.B. Ebels, mr. W.H. Fockema Andreae en prof. mr. G.J. Wiarda, leidde tenslotte tot de oprichting van een programmaraad, die op zijn beurt is samengesteld uit meer dan dertig leden, voor het merendeel professoren en doctores, die zo twee maal per jaar bijeenkomen met koffie en koek. Het bestaan van deze programmaraad heeft de VPRO-televisieprogramma's nauwelijks beïnvloed, noch in gunstige noch in ongunstige zin, maar het gezelschap is prettig en vergaderen bij de VPRO is een uiterst plezierige zaak.

En nu eens zien hoe de wijze mannen van de AVRO de algemene omroep uit de moeilijkheden zullen helpen. Wanneer we de ontevredenheid en de achtergronden die tot de stormachtige jaarvergadering in Assen hebben geleid tot normale proporties terug willen brengen, dan moet worden geconstateerd dat aan beide kanten intelligent beleid en tactvol optreden volkomen hebben ontbroken.

Daar is bijvoorbeeld aan de kant van het actiecomité de verbinding die gelegd wordt met een tweetal AVRO-figuren die op hun terrein zonder twijfel verdiensten hebben voor radio en televisie, maar wier capaciteiten men toch bepaald niet moet overtrekken op de wijze waarop alles in de merkwaardige wereld van radio, televisie en showbedrijf tot onvoorstelbare afmetingen wordt opgeblazen.

Daar is aan de kant van de AVRO-leiding een reeks van beslissingen en uitlatingen die al evenmin de bewondering kunnen wegdragen, zoals de insinuaties aan het adres van de pers die we in het jongste jaarverslag van de AVRO hebben aangetroffen. En wat betreft de aanvallen op de pers zijn de KRO en de VARA bepaald geen haartje beter. Wat schrijven de omroepen namelijk over de activiteiten van de Nederlandse pers? Eigenlijk niets minder dan dat de redacties aan de leiband lopen van de commerciële belangen van hun directies, en dat vooral de bladen die niet afkerig zijn van commerciële televisie geen gelegenheid ongebruikt laten om radio en televisie - en vooral natuurlijk het bestel - te attaqueren. Een volstrekt onheuse bewering, want in diezelfde bladen kan men evenveel en meer lofuitingen tegenkomen aan het adres van de Hilversumse omroepen. Is de kritiek scherp, dan is dit niet om wille van de kritiek zelf, maar louter en alleen om de vreemde manipulaties die de pers in Hilversum signaleert. En nu wordt de verhouding tussen pers en omroep niet in goede banen geleid door het scheppen van een sfeer van wantrouwen.

De functie van een perschef bij de omroep wordt daar niet gezien als een vruchtbare en noodzakelijke liaison tussen directie en publiciteitsmedia, maar als een stootblok tussen deze beide, waarbij de perschef die vervelende journalisten maar zoveel moge-

[p. 4]

lijk uit de buurt van de omroepbestuurders moet houden.

Men kan niet voorbijgaan aan de enorme betekenis van de omroepverenigingen voor de ontwikkeling van de radio in de jaren voor de tweede wereldoorlog, toen er ook inderdaad een wezenlijke belangstelling bestond voor het wel en wee van de eigen vereniging en toen de onderscheiden omroepverenigingen moesten vechten voor hun plaats in de ether. Die strijdlust is grotendeels verdwenen; niet alleen bij de AVRO, maar evenzeer bij de andere zuilen.

Daarvoor is nauwelijks iets anders in de plaats gekomen. De verenigingsstructuur van de omroepen is in wezen democratisch en via de weg van getrapte verkiezingen kunnen de leden invloed uitoefenen op het bestuursbeleid. Maar de leden geloven het wel, zoals de leden van verenigingen het doorgaans wel geloven. Men laat alles graag over aan de besturen, en of dat nu een omroep of een politieke partij is, de werkelijke belangstelling reikt meestal niet verder dan het ontvangen van het verenigingsorgaan en het na herhaalde aanmaningen betalen van de contributie.

De omroepbesturen hebben nooit een poging gewaagd om hun leden opnieuw tot enthousiasme te wekken. Bepaalde verlangens die men hoort (en daarvoor is het beslist niet noodzakelijk om vergaderingen te beleggen), bepaalde nieuwe gedachten die opkomen en ontwikkelingen die zich openbaren worden, ook wanneer deze kunnen rekenen op de steun van de leden, geïgnoreerd. En juist daardoor groeit het gevoel van onbehagen.

Twee voorbeelden ter illustratie: de omroepbladen behoren, ondanks hun miljoenenoplagen en ondanks het feit dat ze een belangrijke culturele en voorlichtende taak behoren te hebben, tot de slechtst geredigeerde en uitgevoerde periodieken die wij in Nederland kennen. Tot een werkelijk familieblad - let eens op Duitse programmabladen als Funk und Familie en Hör zu - zijn de omroepen nooit gekomen, en wanneer een redactie en een uitgever van een onafhankelijk weekblad er in slagen iets nieuws en iets beters te brengen worden geen middelen onbeproefd gelaten nieuwe initiatieven te breken.

Het tweede voorbeeld: wanneer een nieuwe organisatie commerciële televisie nastreeft die gewenst wordt door de kijkers, door het bedrijfsleven en door de regering, zijn de omroepmachten ook weer werkzaam om het bedrijfsleven in de meest afschrikwekkende bewoordingen af te beelden, zodat de argeloze lezer tot de conclusie zou



kunnen komen (ware het niet dat het nuchtere Nederlandse verstand het wint van misleiding en demagogie) dat handel en bedrijf ons volk in sneltreinvaart naar de afgrond leiden. Het bestuursbeleid is geen weerspiegeling van de werkelijke verlangens en opvattingen van de leden, die als cultureel onmondigen worden beschouwd.

De Hilversumse leiding heeft zelden uitgeblonken door haar inspirerende bestuurders. Vergelijkt men de situatie hier met de ontwikkeling elders, dan blijkt steeds weer dat in het buitenland de radio en de televisie in handen liggen van directeuren-generaal, van intendanten en van voorzitters, die reeds op velerlei gebied hun sporen verdiend hebben en die tenslotte worden belast met de supervisie van omroepbedrijven.

De BBC is daar wel weer een klassiek voorbeeld van. De vroegere hoofdredacteur van de Londense Times is destijds directeur-generaal geweest, na de oorlog vond men op die post Sir Ian Jacob, veldmaarschalk en in de oorlog rechterhand van Winston Churchill, en nu is met die functie belast Hugh Carlton Greene, vooraanstaand en invloedrijk journalist, broer van de bekende schrijver Graham Greene. Bij de commerciële televisie is het al net zo. Daar trad eerst de directeur van de National Gallery, Sir Kenneth Clark op als voorzitter van de ITA, en nu Sir Ivon Kirkpatrick, voormalig onderstaatssecretaris van buitenlandse zaken en voordien Brits hoge commissaris in Duitsland.

Gaan we de Nederlandse omroepleiders na, dan treft men sporadisch gezaghebbende commerciële of culturele exponenten aan die met hun gezag het gezicht van hun omroep bepalen. Het gevolg daarvan is, dat wanneer in de leiding geen briljante figuren werken, de ondergeschikte functionarissen al evenmin kunnen en zullen schitteren, behalve dan van zelfingenomenheid en verwaandheid. De meesten hunner zien niet de

[p. 5]

vereniging die hen in dienst heeft als het doel, maar laten geen gelegenheid voorbijgaan om zelf in het nieuws te komen. Radio en televisie worden dikwijls gebruikt ter verheerlijking van het eigen standje. Het is voor bepaalde programma-uitvoerders een hele toer zich te bepalen tot leidinggevende activiteiten waardoor andere, jongere medewerkers voor televisiecamera en microfoon kunnen verschijnen. De eigen populariteit zou eens kunnen verbleken en overgaan naar medewerkers, die meer worden gezien als concurrenten dan als collega's.

Bij de AVRO spreekt de onjuiste taakverdeling weer het meest. Twee medewerkers, de heren S.K. van der Zee en K. Prior, bij hun parochianen beter bekend als Siebe en Karel, zijn diensthoofden en respectievelijk verantwoordelijk voor de televisie-programma's en de gevarieerde radio-programma's. Beiden vertonen zich als het maar even kan voor televisie of radio en zijn niet in de eerste plaats de mannen die vanachter hun bureau coördineren en stimuleren. Ze blijven zelf producers van programma's. Geen gelegenheid wordt onbenut gelaten om er tussen uit te trekken, daardoor de leiding overlatend aan directe medewerkers. Het is in feite een ongehoorde toestand wanneer een sectiehoofd zijn sectie enige weken verlaat om zich te belasten met de leiding van een televisie-equipe, die de Olympische Spelen gaat verslaan. Men zou zich immers ook de ogen uitwrijven als de hoofdredacteur van een dagblad zijn krant in de steek liet om zich naar Rome te begeven als sportverslaggever?

Een leider van de televisie-afdeling van een omroep staat voor een keuze, het een of het ander: thuis blijven en leiding geven, of in de uitvoerende sector werkzaam zijn als reporter of commentator of chef d'équipe. Bij de NCRV en de KRO heeft men op dit punt in elk geval een juister inzicht in de functie van de televisieleider, want noch Dick G. Simons, noch Jan Castelijns zal men ooit in de uitvoerende sector bezig zien. En wat het geval-Prior betreft: de VARA is nimmer op een zo plezierige manier van een medewerker afgekomen die bepaald niet geschikt was om als diensthoofd op te treden als toen de AVRO hem overnam en benoemde tot hoofd van de afdeling gevarieerde programma's. Geen hoofd in de ware zin des woords, geen leider, maar een programmasamensteller en producer, die zelf de belangrijkste programma's voor zijn rekening ging nemen en tot weinig nieuwe briljante ideeën is gekomen. Geen man dus die op zoek ging naar nieuwe medewerkers. Want iedere mogelijke nieuwe veelbelovende kracht werd niet gezien als een welkome aanwinst, maar als een mogelijke concurrent in Prior's buurt die aan diens populariteit zou kunnen gaan knagen.

Aldus ontstond een personeelsopbouw die niet in evenredigheid is met hetgeen van omroepfunctionarissen mag worden verwacht. En het gevolg daarvan is dat verscheidene begaafde jongeren in Hilversum niet aan bod komen omdat men elders in de eerste plaats meer kan verdienen, maar bovendien een waardiger plaats kan veroveren. Zo ontstaan mede die vicieuze cirkel en dat geklaag dat er geen talenten zouden zijn. Maar het een is niet los te zien van het ander, en waar men in de top reeds faalt openbaren zich bij de lagere goden de feilen die voor luisteraars en kijkers tastbaar worden via radiomicrofoon en televisiecamera en door de kritisch ingestelde pers worden gesignaleerd.

NCRV-directeur mr. A.H. van de Veen heeft er zich op de zomerconferentie van de CHU op 20 juli over beklaagd, dat het bestaan van de omroepen afhankelijk wordt gesteld van het domme getal, van het aantal leden-abonnees, en dat daardoor de jacht op leden en ledenwerfpremies in de hand wordt gewerkt. De vraag is of, bij het behoud van de vrije omroeporganisaties, de verenigingsvorm nog wel de ideale is. Of het niet zo is dat de KRO destijds toch de beste constructie heeft gekozen, namelijk die van een stichting, waarbij het bestuur bestaat uit vertegenwoordigers van belangrijke katholieke organisaties als de KVP de KAB, de katholieke journalistenvereniging, de rooms-katholieke universiteit, de vrouwenbeweging, de Sint Adelbertververeniging, de katholieke werkgevers enz., in totaal zestien katholieke organisaties, waardoor het gehele katholieke leven in de KRO tot uitdrukking kan komen.

Zo zouden socialistische organisaties de VARA kunnen vormen, - hoewel moet worden erkend dat de VARA de meest democratische omroep is met de grootste kans van doorstroming van ideeën van onderuit - de NCRV met behulp van christelijke organisaties kunnen bestaan, de VPRO met behulp van vertegenwoordigers uit het vrijzinnig-godsdienstige organisatieleven en de AVRO steunend op algemene maatschappelijke organisaties, hoewel dit voor de AVRO waarschijnlijk heel moeilijk te realiseren zal zijn.

Wie weet, misschien geeft het nieuwe plan van de VPRO, dat nog dit jaar zal worden gepubliceerd, ook in deze richting nieuwe gedachten.