Hollands Weekblad. Jaargang 2

[p. 1]

Hollands weekblad tijdschrift voor litteratuur en politiek tweede jaargang · nummer 64 · 3 augustus 1960

Zwart en wit - oost en west

De discussie tussen de wereldmachten lijkt soms op een uitwisseling van jij-bakken en opent daardoor mogelijkheden voor een nieuwe synoptische berichtgeving. Zo schreef de NRC van 27 juli kortweg, dat Koeznetsow en Cabot Lodge het betreurden ‘dat respectievelijk het sympathieke en vredelievende Amerikaanse en Russische volk werden geregeerd door agressieve en vijandige leiders’. In dezelfde trant kunnen we constateren, dat volgens de oostelijke en een groot deel van de westelijke pers de topconferentie niet is doorgegaan uitsluitend omdat zij met opzet door de Amerikanen respectievelijk door Chroesjtsjow is getorpedeerd. Logisch gezien, kunnen de beweringen van Koeznetsow en Lodge tegelijk waar zijn, maar die over de topconferentie niet. Waaruit blijkt, dat er eenzijdigheid is in soorten.

Met die mislukte topconferentie is het een lastig geval. Het is waar, dat Chroesjtsjow op 16 mei condities heeft gesteld, waarvan hij wist dat Eisenhower ze niet kon aanvaarden,

en het is ook waar, dat Eisenhower in de voorafgaande dagen een houding had aangenomen, waardoor Chroesjtsjow zulke condities wel stellen moest. Beide partijen hebben elkaar in die weken in posities gemanoeuvreerd, waarin ze praktisch niet anders konden handelen dan ze hebben gedaan. Dat maakt het onmogelijk, één van hen de ‘schuld’ voor de mislukking in de schoenen te schuiven. Dat het hele verloop van zaken zou zijn te herleiden tot een gewiekste berekening van Chroesjtsjow, is een veronderstelling die alleen past in het brein van die anti-communisten wier geobsedeerdheid hen ertoe brengt, aan de heersers in het Kremlin bovenmenselijke eigenschappen toe te dichten.

Nu zijn er publicisten die dit heel goed wisten en die niettemin schreven, dat de topconferentie door ‘sabotage’ van Chroesjtsjow was mislukt. Een staaltje van double-think, waarvoor deze publicisten een honorabel motief kunnen aanvoeren. Zij menen, dat bewuste eenzijdigheid de enig mogelijke

[p. 2]

verdediging is tegen de bewust eenzijdige propaganda van de tegenpartij. Zou men het publiek in het Westen scrupuleus trachten voor te lichten over alle nuances en relativiteiten van de wereldpolitiek, dan zou men het weerloos maken tegen de onscrupuleuze simplistische en centraal geleide agitatie van het oostelijk blok.

Dit klinkt aannemelijk. Bovendien, men kan niet alle eenzijdigheden over één kam scheren. Naast het doen van onjuiste mededelingen staat het geven van een bepaalde selectie van juiste mededelingen. Aan het laatste ontkomt geen enkele voorlichting. Voorlichting is altijd een kwestie van presentatie; uit een veelheid van feiten moet zij het relevante kiezen. Welke presentatie relevant is, hangt o.a. af van het publiek waarvoor men schrijft. Wij kunnen onmogelijk van een publicist verlangen, dat hij altijd alle pro's en contra's van iedere zaak vermeldt. Maar er is ook een selectie van juiste mededelingen, die in effect met het verspreiden van onwaarheden gelijk staat. Dat gebeurt als de voorlichting door het verzwijgen van relevante zaken een onjuist totaalbeeld creëert. Van de bedriegelijke halve waarheden naar de echte onwaarheden is maar één stap. Het is wat te simpel, dit alles af te wijzen met de dooddoener ‘eerlijk duurt het langst’. Oneerlijkheid werkt vaak vlugger en kan een nuttige functie hebben. Alle beleefdheidsformules zijn kleine oneerlijkheden maar zonder die smeerolie kan de maatschappij niet draaien. Het publiek dat van twee kanten met beweringen wordt bestookt, denkt al gauw dat de waarheid in het midden ligt. Waarom zouden wij de overdrijvingen van een tegenpartij niet neutraliseren door overdrijvingen in de andere richting?

Toch geloof ik er niet in, dat bewuste eenzijdigheid de enig mogelijke verdediging is tegen de communistische propaganda. Natuurlijk mogen wij van de voorlichting in het Westen verlangen, dat zij tegenover die monolithische propaganda geen samenstel van twijfels en dubbelzinnigheden plaatst, maar haar publiek houvast biedt door het

tonen van een duidelijke lijn. Natuurlijk kan dat door het schilderen van een zwart-witbeeld, waarin men alles wat in de wereld mis is, toeschrijft aan de machinaties van de tegenpartij voorzover men het niet bagatelliseert of verzwijgt. Maar de methode heeft haar bezwaren.

Het doel wordt door het middel verminkt, wanneer de westelijke voorlichting steeds meer een spiegelbeeld wordt van de communistische propaganda. Bovendien heeft het middel zelf averechtse nevengevolgen. Een scheef wereldbeeld vormt de grondslag voor verkeerde reacties en schadelijke beslissingen van de westelijke politiek. Eenzijdigheid in de westelijke voorlichting is verder een voorname voedingsbodem van het fellow-travellerdom. Indien onze pers zou menen, dat ‘de eenheid van het Westen’ geen berichtgeving kan verdragen over bijv. de interneringskampen en folterkamers in Algerije, zou zij steeds meer lieden naar voorlichtingsbronnen als De Groene drijven. Zijn deze lieden eenmaal begonnen hun vertrouwen in die bronnen te stellen, dan lopen zij gevaar hun weerstand te verliezen tegen de zuigkracht die van de macht in het Oosten uitgaat. Daarom moet ieder die de communistische wereld kent als het rijk van de consequente leugen er op gesteld zijn dat de anti-communistische wereld niet verwordt tot het rijk van de consequente hypocrisie.

Het is ook nergens voor nodig. Wij bezitten nu eenmaal een vrijheid van meningsvorming, die in het Oosten niet bestaat; dat is een prima houvast. Voor het tonen van een duidelijke lijn is het voldoende, dat de westelijke voorlichting zuiverheid stelt tegenover onzuiverheid en demonstreert, dat het in het Westen nog mogelijk is de hand in eigen boezem te steken. Juist zo kan men tegengewicht opbouwen tegen de communistische propaganda, wier gevaarlijkste bestanddelen niet haar leugens maar haar waarheden zijn.

Tot nu toe is de eenzijdigheid waaraan een groot deel van de westelijke voorlichting mank gaat, meer een gevolg van onnozelheid en vooringenomenheid dan van opzet. Veel brave journalisten hebben nooit gelezen over de methoden waarmee onder Leopold II de Kongolese rubber is verzameld en hebben, om dichter bij huis te blijven, nooit gehoord van het gevangenenkamp Noesa Kembangan. Geen Amerikaan die zijn woede lucht over het Chinese optreden in Tibet, herinnert zich, dat de Verenigde Staten in de vorige eeuw een minderhedenprobleem hebben opgelost volgens de slogan ‘The only good Indian is a dead In-

[p. 3]

dian’. Dat is een kwestie van verdringing. Maar pure opzet is het gebruik van de uitdrukking ‘de vrije wereld’ als verzamelnaam voor alle landen onder anti-communistische leiding, ongeacht de politieke, raciale en godsdienstige onderdrukking die in een aantal van die landen aan de orde van de dag is. Dit woordgebruik is bijzonder onwellevend tegenover allen die in ‘de vrije wereld’ onderdrukt worden. In de werkelijk democratische landen vervreemdt het velen die iets over deze onderdrukking weten, van de zaak van het Westen. Bij hen die niets weten, kweekt het een vals optimisme, waardoor onthullingen over de ‘faits et gestes’ van gevallen regimes als die van Batista, Syngman Rhee en Menderes hen in hun vaste overtuigingen kunnen schokken. Tenslotte zaait het wrevel en wantrouwen in de niet-gecommitteerde landen. Men spare ons voor deze eenzijdigheid als systeem. De onvergetelijke kruisridder McCarthy is al ver genoeg op weg geweest met het oplossen van de verschillen tussen Oost en West.

J.H.B.