Hollands Weekblad. Jaargang 2

In de eigen kudde
A.L. Schneiders

‘Come back, Africa’ is een film over een Zoeloe die, gedwongen door droogte en honger in zijn streek, naar Johannesburg trekt om daar te proberen zichzelf en zijn gezin in stand te houden. Dat lukt hem niet, de man wordt gearresteerd omdat zijn pas is verlopen zonder dat hij nog werk heeft gevonden en terwijl hij in de gevangenis zit wordt zijn vrouw door een zwarte gangster gewurgd. Bijna aldoor zijn wij met de film tussen de negers in de wijk Sophiatown waar zij een jungleleven leiden met stof en steen in plaats van bomen. In het begin zat ik nog met grote blauwe ogen van verbazing en eigenlijk ook nogal wat irritatie naar de hoofdpersoon te kijken die door zijn eigen domheid uit de ene baan na de andere wordt gejaagd. Maar na verloop van tijd moet ik in een zwart vel zijn gekropen want wat een vreemde verschijning is een wit, bijna iedere keer dat wij uit die tierende nachtmerrie in de harde zon naar hem opkijken. Opzichters, politiemannen, de omstanders bij een troep negerjongens, half naakt half vodden, die tegen de voet van een hagelwitte wolkenkrabber zwarte stuipdansen doen voor geld. Ik denk niet dat de film overdreef want enkele blanken behandelden de negers redelijk genoeg, slechts enkelen gedroegen zich als bruten en de rest was zoals wij bijna altijd zijn, gewoon, onverschillig. De omstanders om de dansende jongens, lange bleke gezichten, traag kauwend, lachend en absoluut onbereikbaar, nog dommer schijnen ze dan de negers want dit is hun eindtrap. Zij worden er niet bemoedigender op als wij een paar ginnegapwoorden opvangen in onze eigen soort taal. Die onschuldigen, zij lijken erom te vragen te worden aangevallen, het schijnt wel de enige kans voor een woedende neger om hun aandacht te krijgen, ze in zijn lot te betrekken.

Maar die onverschilligheid moet wel het beste zijn wat wij nog kunnen verwachten. Ik vraag mij af hoeveel van allen die zich hier zo interesseren voor het rassenprobleem, dat ter plaatse ook nog zouden doen. Ik ben bang dat er niet veel van over zouden blijven want het Probleem wordt al gauw een dagelijkse kwestie van winst voor de een en verlies voor de ander. Dat er met de anderen op een hoge uitzondering na nog minder redelijke of zelfs maar interessante conversatie mogelijk is dan met de eigen soortgenoten is niet bevorderlijk voor de belangstelling, en daarbij komt dat het lang niet meevalt eigen kleur af te vallen, zelfs als men het in het geheel niet eens is met de eigen plannen en methoden.

Dat laatste werd mij in Indonesië duidelijk, vooral toen het eind van ons verblijf daar meer en meer in zicht kwam. Mijn bezoeken aan het kamp van gevangen T.N.I.-militairen, waar ik van tijd tot tijd moest controleren of alles in orde was, werden toen ook steeds minder een plezier. Daarvóór had ik nog een zeker genoegen kunnen putten uit een houding van droefgeestige correctheid, maar die had weinig meer te bieden toen zij praktisch al de officiële overwinnaars waren. Hun kamp lag aan de rand van een uitgeputte bauxietmijn zodat als ik het met mijn jeep naderde, ik al van verre kon worden gesignaleerd aan dikke rode stofwolken. Ik had mij tot dusver daarover nooit zorgen gemaakt, maar toen bij mijn laatste bezoek

[p. 12]

vlagen van lachen gemengd met gezang naar mij over kwamen waaien was ik ervan overtuigd dat het om mij ging, hotsende tor voor de laatste maal in aantocht over de rode vlakte. Voor het allereerst verlangde ik er op dat ogenblik een beetje naar om terug te zijn bij mijn eigen soortgenoten, thuis in de mess. Toen ik bij het hek kwam werd er een commando gegeven en met een daverende klap sprongen zij in de houding. Daarvóór hadden zij dat ook altijd gedaan en toen had ik het toegejuicht als teken van hun eensgezindheid, mooi argument ook in de discussies met de anderen in de mess, nu vond ik het ineens eigenlijk een overdreven, uitdagende vertoning. Ik wist mij eigenlijk niet goed raad toen ik tussen de rijen strakke gele en bruine kaken doorwandelde naar mijn tafeltje. Het was de bedoeling dat ik zou informeren naar de plaats waarheen ze vervoerd wilden worden wanneer ze straks, nog een of twee weken, zouden worden vrijgelaten. Eén voor één kwamen ze bij mij langs, sprongen weer in de houding en één voor één beten zij me op mijn vraag het republikeinse parool toe ‘Djogjakarrrta’. ‘Ja maar’, zei ik dan, ‘U komt toch uit Sumatra. U kunt toch niet allemaal naar Djogja gaan? Stelt U zich eens voor wat een rommel het daar zou worden’, voegde ik er zo luchtig mogelijk aan toe om vooral niet de indruk te maken hun symbool aan te willen tasten. Met juichende zwarte ogen keken zij dan over mijn schouder heen en herhaalden stram als de eeuwige grenadier: ‘Djogjakarrrta mijnheer.’ Nogal terneergeslagen over die kinderachtige en vooral onpraktische demonstratie stond ik op, mijn overbodige vragenlijst als een ridicuul wit vlaggetje langs mijn zij. Toen kwam hun oudste naar mij toe, drukte mij krachtig de hand en wenste mij een goede reis terug naar mijn vaderland en een goede toekomst aldaar. Dat was nu toch niet nodig, dacht ik woedend, maar alle anderen gingen op een rij staan om mij ook de hand te komen geven en toen begreep ik dat er niet eens wat achter zat. Dit was voor hen een groot, een historisch moment.

Tenslotte mijn relaties met Islam Salim, tot mijn eigen verbazing en waarschijnlijk ook wel de zijne, ook al bedorven door verkeerde loyaliteiten. Salim, een zoon van Hadji Agus Salim, hun minister van buitenlandse zaken, was kort na de souvereiniteitsoverdracht als T.N.I. majoor met een kleine staf naar ons eiland gestuurd om de commandowisseling te bespreken en zich alvast in te werken. Toen hij in zijn khaki-uniform met voor mij geheel onbekende onderscheidingstekenen, twee gekruiste geweertjes op lichtgroen, mijn werkkamer binnenkwam, officier van een vreemde gloednieuwe constellatie, en wij een paar minuten met elkaar hadden gepraat was ik meer ingenomen met de nieuwe toestand dan ik ooit had verwacht. Niet alleen kwam dat doordat hij zo'n goed begin leek van het nieuwe régime, nog meer geloof ik doordat hij eindelijk levendigheid en intelligentie scheen te beloven op dat eiland van blanke of rossige verveling waar ik nu al ruim een jaar zat. Salim was van mijn leeftijd en kwam uit een oude familie die daar bekend stond voor begaafde hoofden. Hij stelde niet teleur, de eerste keer dat ik hem wat langer ontmoette had ik het gevoel of ikzelf in de eerste plaats bevrijd was en weer eens mijn mond kon opendoen. Hij stelde voor samen naar het zwembad te gaan en zo stapten wij in een auto. Wat een avontuur was het om met hem langs de Europese villa's op de heuveltop te rijden, die witte forten van de middagslaap, daarna langs de Chinezen die voorzover ze nog in hun kramen aan het scharrelen waren, ons nieuwsgierig nakeken. Buiten de plaats gekomen, met het uitzicht op een zee zo glad en stil dat wij erover naar China hadden kunnen glijden, woven wij als toeristen naar de enkele bruine mannetjes die wij tegenkwamen. Dat zal wel weer te hard van stapel lopen zijn geweest, want in het zwembad, toen wij eenmaal naast elkaar aan de kant zaten, waren wij nogal verlegen met onze tenen in het water aan het hengelen. Misschien zaten wij daar teveel als het plaatje ‘blank en bruin’, hoe dan ook ik voelde mij ineens moe en lusteloos. Op mijn verzoek vertelde hij van de periode dat hij met de Siliwangi-divisie van oost naar west-Java was getrokken. Daar kwam het officiersgezin Luytjes aan, mevrouw Luytjes voorop. Zij stak haar hand op om te gaan wuiven maar dat werd het niet helemaal. Zij wendde zich dadelijk tot haar man. Natuurlijk was dat volstrekt onredelijk, maar ik verwachtte van Salim dat hij nu zou ophouden met over zijn T.N.I.-activiteiten te vertellen. Allicht deed hij dat niet. Hij praatte er rustig genoeg over, toch zag ik dat zijn ogen wilder en schever in zijn matte gezicht stonden dan ik had gedacht. De jongen van het Luytjesgezin was een eind in onze richting gelopen maar werd teruggeroepen door zijn moeder. Wij reden nogal zwijgzaam terug. Dezelfde avond werd ik bij de kapitein van onze inlichtingendienst ontboden. Terwijl hij geheimzinnig naar het vloeiblad op zijn bureau keek

[p. 13]

merkte hij op dat hem inlichtingen hadden bereikt die uitwezen dat ik met een T.N.I. officier in het zwembad was geweest. Wij praatten wat heen en weer en nadat ik had uitgelegd geen redenen te zien om mijn gedrag te veranderen haalde hij de schouders op. ‘Je moet het dan zelf maar weten, je zult er niet populairder op worden. Iedereen zal het met mij eens zijn dat een Nederlander samen met een T.N.I. officier een onverkwikkelijk gezicht is in het openbaar. Het is, eh, ongezond.’

Een paar avonden later ben ik op zijn uitnodiging nog op bezoek in hun officiershuis geweest. Ik had het niet moeten doen want ik had kunnen weten dat wij allebei in aanwezigheid van zijn collega's teveel gegeneerd zouden zijn. Hij deed zijn best vrolijk te doen, mij erbij te betrekken en ik deed ook mijn best, maar het bleef kunstmatig als morele herbewapening. Zijn collega's, zoals zij daar onder een schemerlamp op hun terras zaten te praten in rollend Nederlands, deden mij wat denken aan eerste jaars Leidse studenten vlak na de bevrijding. De officieren van de Siliwangi-divisie kwamen merendeels uit betere kringen en uit hun gesprekken begreep ik dat de ene helft in de politiek wilde en de andere helft omhoog als oorlogsvlieger.

Kort daarna werd ik ziek en moest een week of drie in bed blijven. Op een middag drong het door het lezen heen tot mij door dat in de zitkamer plotseling het langzame, zware brommen, lachen en schrapen van mijn messgenoten was opgehouden. In de stilte daarna trad een stem alleen, een veel ijlere die ik nog net kon verstaan. Het was Salim die vroeg of ik thuis was. Het bleef nog even stil, toen kwam het populaire geluid van Smit, onze humorist. ‘Nee, mijnheer, hij is uitgegaan’. Daarna een vraag van Salim, die ik niet kon verstaan. ‘Geen idee van hoor’, antwoordde Smit. ‘Weten nooit waar hij heen gaat.’ Als ik toen had geroepen had Salim mij zeker kunnen horen. In plaats daarvan kwam luid gegiechel en Smit's joelstem: ‘Hé, hier was Sukarno voor je. Zeker wel goed dat we gezegd hebben dat je er niet bent, hè? Hebben zo al genoeg buikpijn aan die jongens.’