Hollands Weekblad. Jaargang 2

[p. 10]

Toneelbespreking
Buitenlands toneel in het Holland Festival
H. van den Bergh

Wij moeten begrip hebben voor de directie van het Holland Festival. Begrijpelijkerwijs heeft zij zich tot taak gesteld ieder jaar ook Engels-, Frans- en Duits-sprekend toneel naar ons land te lokken. Even begrijpelijk is het dat zich daar niet telkens de belangrijkste gezelschappen uit die landen voor laten strikken. Zo haalde men vorig jaar een derderangs toneelgroep van een Franse rommelzolder, le Grenier de Toulouse geheten. En ditmaal bestelde men uit een dorpje bij Lyon le Théatre de la Cité de Villeurbanne. Het Wiener Burgtheater zond ons een gladde voorstelling van Schnitzlers Anatol en uit het vriendelijke Ierland kwam Cyril Cusack met Arms and the Man van Shaw. Daarentegen vond men heel wat dichter bij huis een briljante voorstelling van de Vlaamse toneeldirecteur Fred Engelen, die ons bewees dat een goede buur inderdaad heel wat beter kan zijn dan drie verre vrienden.

Misschien heeft de leiding van het Festival nu ook begrepen, dat het Nederlands publiek niet zo naïef is om alles wat uit het buitenland komt zonder meer te adoreren. Het Festival-publiek in Nederland is een te hoog peil van voorstellingen gewend dan dat men, speculerend op hun snobisme, andere dan superieure voorstellingen uit het buitenland zou moeten betrekken.

Daar was dan allereerst de Compagnie Roger Planchon. Deze Planchon gaf niet alleen zijn naam aan het gezelschap, maar bewerkte voorts vrij les Trois Mousquetaires van Dumas, regisseerde het daaruit ontstane brouwsel en speelde er de hoofdrol in. Toch kan men moeilijk van een éénmansprestatie spreken, want in dit overmoedig avontuur van burleske comedianterie sleepte hij nog een dertigtal andere - volkomen onbekende - Franse acteurs mee. Wat we te zien kregen was een ontstellend groot aantal korte scènes, waarin men vagelijk - indien men tenminste, zoals iedere Fransman, het verhaal van Dumas kent - de draad van de oorspronkelijke roman kon herkennen. Vrij willekeurig werden een aantal scènes daaruit gelicht en geparodieerd volgens een vast, geen enkele maal gevariëerd systeem: men neme een of andere beroemde, uit de aard der zaak hyperromantische scène uit het boek, men zette haar vrij realistisch op het toneel, maar vulle haar aan met een huiselijk detail, een hoveling die een appel eet, een kapitein in een onderbroek, een koningin die over een plint struikelt en klaar is komische Kees.

Omdat ik persoonlijk door omstandigheden verondersteld word vrij veel Frans te verstaan, mocht ik constateren dat de tekst voor zover niet uit vrij correcte aanhalingen bestaande, was samengesteld uit niet dan zouteloze banaliteiten. De voorstelling zelf werd weliswaar in een verrassend hoog tempo gebracht maar daarbij was de regie ook weer zo weinig rigoureus, dat er voortdurend kleine ongelukjes gebeurden. Eigenlijk was de hele voorstelling, op een enkele aardige cabaret-achtige vondst na, niet veel meer dan vlotte loltrapperij vol slapstickelementen, hetgeen door geen rechtgeaard kritikus van enige Nederlandse troep geaccepteerd zou zijn.

Uit Dublin zagen we hier de Cyril Cusack Productions met een dubbelvoorstelling van één van Shaw's eerstelingen: Arms and the Man, de volmaakte satire op oorlogsheldendom en slagveldromantiek, gevolgd door een korte eenmansvertoning van Samuel Beckett. Cusack speelde hierin zelf de oude man Krapp, die zit te luisteren naar zijn eigen monoloog over een jeugdliefde, dertig jaar geleden op een taperecorder (die toen nog niet bestond) opgenomen en die zich na al die jaren volkomen doodgelopen en gedesillusioneerd voelt. Ondanks veel experimenteel zinloos gedoe, zoals het zwijgend eten van een aantal bananen in het begin,

[p. 11]

wist deze acteur die ongetwijfeld technisch heel veel vermag, wel iets van de sfeer van diepe levensmoeheid en walging voelbaar te maken. Beckett drukte ons weer eens met de neus in de modder van het bestaan zonder daarmee mijns inziens de zaak van het toneel grote diensten te bewijzen.

Het zoeken naar nieuwe wegen levert niets op zolang men niet met die experimentjes iets kan uitdrukken, dat men voorheen niet zeggen kon. Welke mogelijkheden biedt deze bandrecorder, die wij al niet en veel ongedwongener vonden in de klassieke monoloog? Het blijft zinloos geknutsel met toneelvormen, net als het gespeel met cryptografische woordgrapjes in Becketts titels: En attendant Godot, ontleend aan de Godotfiguur uit Mercadet van Balzac, op wie inderdaad voortdurend in de meest letterlijke zin gewacht wordt, en de huidige titel Krapp's last tape, duidelijk aanleunend tegen de naam van E.C. Bentley's beroemde klassieke detective-roman: Trent's last case. Waarom? Waarvoor?

Shaw's stuk werd, behalve door Cyril Cusack - wederom in de hoofdrol en nu voortreffelijk spelend - gebracht op het niveau van een behoorlijk provincie-gezelschap, maar beslist ook niet beter, kortom ook hier een voorstelling, waarvan de overkomst naar mijn idee weinig festivalabel was.

Van de Anatol-opvoering van Schnitzler hebben wij een veel positiever indruk gekregen omdat wij hier inderdaad kennis maakten met een gave voorstelling van een stuk dat deze Weense spelers na aan het hart moet liggen. Zij speelden het in halftinten en men behoudt aan de voorstelling een aangename, melodieuze herinnering. Het decadente Wenen van de vorige eeuw werd voor ons voelbaar gemaakt, ook al bleven de acteurs Schnitzler's figuren duidelijk spelen, zoals zij zelf ook eigenlijk hun hele leven speelden zonder zich of hun gevoelens helemaal au sérieux te nemen. Zo speelden de spelers mensen die slechts speelden dat ze zich verliefd, bedrogen, jaloers of gekwetst voelden, maar die het hele bestaan als een deels vrolijke, deels weemoedige grap ondergingen.

Schnitzler blijkt ook hier behalve een wat frivool psycholoog een verfijnd en geestig theatervakman, die met geraffineerde effecten iedere toeschouwer het zijne weet te geven. Ondanks de voor het weelderige Wenen wel wat erg sobere decors en het vooral van Robert Lindner (Anatol) wel wat al te ingetogen spel werd zo nu en dan een uiterst fraai toneelbeeld bereikt, waarin de melancholieke sfeer van die verrukkelijk zedeloze tijd soms buiten de woorden om haast tastbaar werd.

Toch meen ik dat alleen de vertoning van de Spiegel der Minnen van Colijn van Rijssele door het Nationaal toneel van België een waardige buitenlandse vertegenwoordiger op ons Festival was. Hier alleen werd een unieke, in Nederland ongekende toneeldaad gesteld. Fred Engelen heeft het klaargespeeld een zo goed als onverteerbaar brok rederijkerij uit het begin van de zestiende eeuw voor ons toegankelijk, ja zelfs genietbaar te maken. Ten eerste heeft hij de zevenduizend verzen tot minder dan de helft teruggebracht en ten tweede een klare, levendige mise en scène ontworpen die de zware tekst zo meesterlijk ondersteunde en waar nodig leven inblies dat de talrijke toch nog onbegrijpelijke details door de handeling verstaanbaar werden. Door het bijna verstikkende struikgewas van zinnebeeldige figuren, retorische wendingen, gallicistische onzuiverheden in de taal, en wonderlijke de handeling remmende rondelen heen, werden wij zo een intrige gewaar die ons nog volkomen kon boeien en konden wij ons inleven in de gedragingen der hoofdfiguren dankzij een aan het licht tredende onvoorstelbaar-moderne psychologische motivering. Vooral Tine Balder heeft de vrouwelijke hoofdrol zo ongeëvenaard knap uitgebeeld, dat zij ons haar personage over vier en een halve eeuw heen volkomen levend voor ogen stelde.

Dat was een theater-ervaring, voor de import waarvan wij het bestuur van het Holland-Festival niet dankbaar genoeg kunnen zijn. Ook dicht bij huis liggen de gaafste edelstenen blijkbaar voor het grijpen, Heer Diamant! Een internationaal niveau wordt niet bereikt door lukraak internationaal te willen zijn.