Hollands Weekblad. Jaargang 2

[p. 4]

De voetbaltoto
als karikatuur en als compromis
A.F. Luyendijk

Van de honderdduizenden totoliefhebbers in Nederland, die maandenlang met een broeiende spanning op het debat in de Tweede Kamer hebben zitten wachten, zal waarschijnlijk slechts een klein gedeelte iets van de techniek van het debat hebben begrepen. En nog veel minder van de politiek, die bedreven is, van het politieke compromis, dat bereikt werd. Die totoliefhebbers zullen zich er vermoedelijk ook niet in verdiepen. Zij zullen slechts hartgrondig vloeken en vervloeken, omdat zij niet meer dan f 50.000 kunnen verdienen met de kruisjes op het poolformulier. Het is allemaal niet zo verschrikkelijk erg. Behalve misschien voor de sportfinanciën is er geen vitaal belang mee gemoeid. Ik vind het begrijpelijk en aanvaardbaar dat de regeringsverwanten - in dit geval vooral de liberalen - geen kabinetscrisis hebben willen riskeren. Een kabinetscrisis in Nederland is altijd een politiek drama met onaangename consequenties. Zo een crisis was de voetbaltoto niet waard. Een politieke fractie, die dat risico zou nemen, zou geen enkel gevoel van verantwoordelijkheid bezitten. Oud, wie men ten aanzien van de toto verwijten maakt, heeft op de algemene vergadering van de VVD al duidelijk gezegd dat hij de toto geen kabinetscrisis waard achtte. Hij werd toen door de vergadering onder vuur genomen over de toto, omdat men bang was voor een compromis. Oud hoopte dat de regering zich zou neerleggen bij het oordeel van de meerderheid van de Kamer. Dat zou volgens hem de beste oplossing zijn van het totoprobleem.

De regering heeft zich niet neergelegd bij het verlangen van een meerderheid, dat vóór de stemming over de amendementen kenbaar was gemaakt. De politieke meerderheid heeft het ten slotte moeten afleggen tegen de politieke minderheid van de protestants-christelijken.

De protestants-christelijke minderheid heeft altijd een sterke positie ingenomen in de Nederlandse politiek. Met haar politieke tussenpositie, vaak gepaard aan bekwaamheid, heeft zij altijd veel meer invloed kunnen uitoefenen dan haar getalssterkte rechtvaardigde. Er gaat van de protestanten, met hun strenge, vooral uiterlijk zedelijke normen en hun intolerantie op dit gebied, in de politiek dezelfde dwang uit als in het dagelijkse leven. Intolerantie: in zekere mate op het gebied van de geestelijke vrijheid, veel meer op het gebied van de zedelijke vrijheid. De tussenpositie tussen al te vooruitstrevend en al te conservatief, vooral sociaal-economisch, heeft hen in de coalities vrijwel altijd onmisbaar gemaakt, in de vooroorlogse coalities en in de naoorlogse coalities. De tussenpositie hebben zij dikwijls versterkt met goede ministers, vooral in een kabinet als dit, dat op een basis van antisocialisme tot stand is gekomen - beter gezegd, dat bepaalde wijzigingen in de maatschappelijke structuur nastreeft, die samenwerking met de socialisten voorlopig onmogelijk maakt. Bijna de gehele sociaal-economische sector van het kabinet wordt gedomineerd door protestants-christelijken, die gezamenlijk de krachtige kern vormen van de regering. Een conflict met de protestants-christelijken zou de politieke situatie in ons land onzeker maken. Een crisis zou het project-De Quay voor de sociaal-economische liberalisering in gevaar brengen en misschien wel onmogelijk maken. En dat alleen wegens een voetbaltoto? Er was natuurlijk geen verantwoordelijk regeringsverwant politicus, die dat in zijn hoofd haalde.

Zij, die dat wel als mogelijkheid hebben gezien, zijn politieke onnozelen, die de politiek en de parlementaire gedachtenwisseling, misschien wel toepasselijk maar niet erg juist, als een voetbalmatch beschouwen. En deze a-politieke mensen hebben bij al het vóórparlementaire gedebatteer over de toto flink van zich doen horen, ook in de dag- en weekbladen. De geïnterviewde sportvrouwen en sportmannen, de bondsbestuurders en officials, zij hebben er - niet eens altijd bewust, vaak argeloos - flink toe bijgedragen dat de toto werd opgeblazen tot een nationaal belang van zo formidabele afmetingen, dat zij een karikatuur werd. Men

[p. 5]

kan het hun niet kwalijk nemen, dat zij politiek zo weinig gedifferentieerd zijn. Hun volstrekt oprechte onnozelheid is beminnelijker dan de christelijke deugdzaamheid, die de ‘gokzonde’ zo verderfelijk vindt.

De christelijke minderheid heeft van haar kant ook concessies gedaan door de toto überhaupt toe te staan en zelfs tot f 50.000. Maar dat vind ik geen concessie, omdat er in ons land al een feitelijke situatie bestond, waarin een onbeperkte toto functioneerde. Alle verminderingen zijn concessies aan de protestanten geweest. Van een concessie hunnerzijds was geen sprake. Wie in dit opzicht nog welwillend is, maakt zich schuldig aan een sofistische redenering.

Het compromis hoort bij het wezen van de parlementaire democratie. Zij, die zich over compromissen zo vreselijk opwinden en die erdoor geïrriteerd worden, begrijpen dat wezen niet of hebben er geen gevoel voor. Tal van wetsontwerpen zijn compromissen, maar dat beseft men niet. Natuurlijk heeft het compromis zijn grenzen, het mag geen argument worden voor beginselloosheid. De crematiewet bijvoorbeeld, waarbij de socialisten vrijzinnige beginselen overboord gooiden voor een compromis met hun confessionele regeringsgenoten (ook zij vonden de verwezenlijking van hun sociaal-economische doeleinden belangrijker) vind ik bedenkelijker dan de voetbaltoto. Zo heb ik het jaren geleden ook ontstellend gevonden dat de toenmalige minister van sociale zaken, Joekes (nog wel een oud-vrijzinnig-democraat) niet het ‘onaanvaardbaar’ uitsprak tegen het infame amendement van de KVP'er Hooij, waardoor het natuurlijke kind een vernederende aparte regeling kreeg voor de kinderbijslag. Door dergelijke compromissen werd een stuk levensbeschouwing verloochend ter wille van de samenwerking met rooms-katholieken en protestants-christelijken. Toen werden de grenzen van het compromis overschreden.

Dat is bij de voetbaltoto niet gebeurd, al lijkt het aan de buitenkant zo, doordat de zaak werd opgeblazen, alsof de grondvrijheden van het Nederlandse volk ermee gemoeid waren. Het politieke hart van Oud had niet eens hoeven te bloeden bij het stemmen tegen het belangrijkste amendement. Wanneer men domweg geen bezwaar heeft

De tekeningenserie (‘Album op de maan gevonden’) in dit nummer is van Peter Vos

tegen gokken, is er nog geen sprake van een hoog beginsel. Wanneer men er, zoals de protestants-christelijken, wèl bezwaar tegen heeft op grond van zijn subjectief zeer hoog geschatte religieuze denkbeelden, is er duidelijk sprake van een beginsel.

Degenen, die geen compromis konden slikken, hebben het ook niet geslikt; de anderen, voor wie het geen principiële kwestie was, maar een zakelijke aangelegenheid, hebben het compromis aanvaard.

Compromissen zijn dubbel noodzakelijk in de Nederlandse partijverhoudingen, die grotendeels uit de 19de eeuw stammen. De compromissen zullen hier onvermijdelijk uitlopen ten gunste van de kerkelijke groepen. Wij zijn in Nederland niet in staat een politieke meerderheid op te brengen van mensen, die echt liberaal zijn, niet in de politieke, maar in de menselijke zin van het woord. In de Partij van de Arbeid zit veel geestelijk liberalisme, daar is geen twijfel aan, maar het is een betrekkelijk kleine minderheid. Voor de arbeiders, waarop men steunt, hebben geestelijke beginselen geen bijzondere betekenis, zij zijn maatschappelijk gepreocupeerd en de vrijheid, waarover zij denken, is allereerst een sociaal-economische vrijheid. Dat is nu eenmaal hun geschiedenis, waarvan zij zich nog lang niet hebben losgemaakt.

In de VVD zitten ook veel innerlijk oprechte liberalen, maar de meerderheid van de aanhang is door de opkomst van het socialisme en de welvaartsstaat ook sociaal-economisch gepreoccupeerd, in een andere richting dan de arbeiders. Het sociaal-economische zal liberalen en socialisten nog wel heel lange tijd gescheiden houden.

De vrijzinnigheid is in Nederland te weinig een ideaal, waarvoor men zich politiek inzet, met offers als het moet, materiele offers. Het Kamerlidmaatschap heeft niet meer de maatschappelijke glans van vroeger, men moet er andere materiële verworvenheden voor opgeven. Zo zal men in ons land geregeld compromissen moeten sluiten ten gunste van de confessionelen. Men heeft beperkte macht, daarvan kan kan men de verantwoordelijke politici geen verwijt maken. Tenzij die politici komen tot een volledige overgave aan de beginselen van de christelijk-sociale staat, want dat zou betekenen dat men de macht, die men bezit, niet eens gebruikt.

Verleden week bij de voetbaltoto is dat laatste niet gebeurd, al zullen velen zich teleurgesteld voelen. Verder maar afwachten en goed opletten wat de nabije toekomst brengt.