Hollands Weekblad. Jaargang 2

[p. 1]

Hollands weekblad tijdschrift voor litteratuur en politiek tweede jaargang · nummer 61 · 13 juli 1960

De democratische candidaat

Tegen het einde van deze week weten we wie de Democratische candidaat voor het Amerikaanse presidentschap is. Dat is interessanter dan het bij de twee vorige gelegenheden is geweest, ten eerste omdat de Democraten nog steeds ondubbelzinnig een meerderheidspartij vormen, en ten tweede omdat hun candidaat deze keer niet het gevaar loopt, een vaderfiguur tegenover zich te vinden. Nixon heeft niets van die vage, beschermende houding en die positieve glimlach waarvoor de miljoenen politieke weeskinderen van Amerika zo gevoelig zijn. Hij is geen generaal, geen nationale held maar een gewone sterveling die zich populair probeert te maken, en daarbij bij menig medeburger een gezonde hoeveelheid wantrouwen opwekt.

Het geheim van Eisenhowers overwinningen was, dat hij op een of andere wijze miljoenen mensen naar de stembus wist te drijven, die bij een ‘normale’ verkiezing

zouden zijn thuisgebleven. In het algemeen neemt minder dan de helft van het aantal Amerikaanse kiesgerechtigden de moeite naar de stembus te komen. Maar Eisenhower glimlachte, stak zijn armen omhoog en won. Joseph Alsop zei indertijd van de redevoeringen van de generaal dat die weliswaar waren opgebouwd uit gemeenplaatsen, maar dat als Eisenhower die gemeenplaatsen gebruikte een en ander zo onvergelijkelijk veel vertrouwen wekte dat men er gemakkelijk een brok van in de keel kon krijgen. In 1948 kreeg Dewey als Republikeinse candidaat nog 22 miljoen stemmen tegen Truman 24 miljoen. Vier jaar later kreeg Stevenson 27.3 miljoen stemmen, hetgeen hem een comfortabele meerderheid zou hebben opgeleverd als hij geen nationale held tegenover zich had gehad. Maar Eisenhower wist bijna 12 miljoen kiezers meer naar de stembus te krijgen dan Dewey, want hij kreeg 33.8 miljoen stemmen. Misschien is de oplossing dat

[p. 2]

Eisenhower bij het Amerikaanse publiek emoties wist op te wekken waarvan het Nederlandse equivalent het ‘Wilhelmusgevoel’ wordt genoemd. Hoe dit ook zij, Nixon en Rockefeller zullen het hem niet nadoen.

Men kan nu beweren dat het heel goed mogelijk is dat er weer een Republikeinse president met een Democratische meerderheid in het Congres zal komen, omdat dit nu immers ook het geval is. Men kan zeggen dat presidentsverkiezingen in de Ver. Staten hoe langer hoe meer ‘popularity contests’, of ‘personality contests’ zijn geworden, die met programma's en politieke principes weinig meer te maken hebben. Maar uit het geval-Eisenhower valt niets te bewijzen, het is een uitzonderingsgeval, en in het algemeen is de loyaliteit jegens de partijen in Amerika bijzonder sterk. (Men zie hiervoor de onderzoekingen van de Universiteit van Michigan, waarvan de resultaten zijn neergelegd in The American Voter door Angus Campbell, e.a., Wiley, 1960).

De cijfers wijzen er dus op dat de kansen voor de Democratische candidaat in november niet zo slecht zijn. Ook zijn tegenstander zal hem niet bij voorbaat behoeven te ontmoedigen. De vraag die we ons bij deze vooruitzichten dus moeten stellen is, of wij, aan deze kant van de Oceaan, ons bij een Democratische Amerikaanse regering beter zullen voelen; en als dat zo is: bij welke president het best. Het is namelijk een feit dat de meeste daden van de Amerikaanse regering ons aangaan, dat elke blunder in Washington ook onze blunder is, en dat we evenveel reden hebben om verheugd te zijn over een Amerikaans winstpunt als iemand in Amarillo, Texas. Het beste zou het zijn als we aan de Amerikaanse verkiezingen mochten meedoen.

In de grond van de zaak zijn de doelstellingen van alle na-oorlogse Amerikaanse regeringen natuurlijk gelijk: consolidatie van de ‘vrije wereld’ en het vestigen en beschermen van een soort gemeenschap van staten met een zodanige welvaart en stabiliteit

dat het communisme er geen vat op zal hebben. Daarnaast verzwakking van de communistische wereld door middel van een politiek die, na alle doctrines en andere mislukte recepten van de laatste jaren, geen serieus staatsman nog durft te formuleren.

In ieder geval gaat het niet over de doelstellingen van de buitenlandse politiek van de Ver. Staten, maar over de manier waarop de regering die wil verwerkelijken. En het is duidelijk dat de regering die januari a.s. het veld gaat ruimen die manier niet kende. De ruïnes waarvoor Eisenhower de grondslag heeft gelegd zijn niet geringer dan die waarvan wijlen minister Dulles de architect was. Voor de wrakke pacten van Dulles heeft Eisenhower ondoordachte goodwill-reizen in de plaats gesteld, en alle anti-communisme van Dulles kon niet verhoeden dat de koning van Irak werd vermoord, evenmin als de magische charme van de president hem kon helpen om Japan binnen te komen.

Beide nederlagen zijn het gevolg geweest van, althans beslissend bevorderd door een wisselvallige, halve politiek, die niet alleen Amerika maar het hele Westen benadeeld heeft.

Wie zou dergelijke gebeurtenissen kunnen vermijden? Welke Democratische president zou een zodanige coördinatie in zijn regering tot stand kunnen brengen dat hij en zijn minister van buitenlandse zaken elkaar niet behoeven tegen te spreken? Wie kan op zijn persconferenties zinnen zeggen waarvan de inhoud duidelijk valt te bepalen? Wie kan een doelmatig gebruik maken van zijn staf van deskundigen, en wie kan überhaupt een goede staf samenstellen en inspireren?

In plaats van een portretje te schrijven van alle Democratische candidaten geef ik liever meteen het antwoord: Kennedy.

[p. 3]

Een paar maanden geleden zag en hoorde ik Kennedy op de vergadering van Amerikaanse hoofdredacteuren in Washington. Aanvankelijk zou hij spreken over de hulp aan onderontwikkelde gebieden (waarover hij welomschreven denkbeelden heeft), maar onder druk van de zgn. religious issue die in de voorverkiezing in West Virginia een grote rol zou spelen (zo dacht men), besloot hij een rede over de godsdienst en politiek te houden. Zijn gehoor bestond uit 400 sceptische hoofdredacteuren, de meesten protestant en republikein, en broeiend op kwaadaardige vragen. Kennedy sprak ongeveer een half uur. Hij sprak scherp en polemisch, zonder de obligate, intellectuele ironie van Stevenson, zonder de demagogie van Humphrey, zonder de volkse allure van Nixon, zonder het middle-of-the-roaders air van Johnson, en bovenal: zonder die ongrijpbare vaagheden van Eisenhower.

Toen hij klaar was was het een ogenblik doodstil, waarna er een daverend applaus opging. Vervolgens kon men vragen stellen, en de voorzitter nodigde de hoofdredacteuren dringend uit van die gelegenheid gebruik te maken. Na vijf minuten aandringen moest hij het opgeven want Kennedy had ze allemaal de mond gesnoerd.

Kennedy is niet alleen een hoogst bekwaam redenaar die precies weet wat hij zegt. Hij vertegenwoordigt een sfeer en een mentaliteit. Uit de campagne die hij als voorbereiding tot Los Angeles heeft gevoerd blijkt dat hij een bekwaam politiek strateeg is, en als hij wordt verslagen is het niet zijn schuld maar komt dat op rekening van zijn ‘natuurlijke’ handicaps, - zijn katholicisme en zijn betrekkelijke jeugd. Zijn ideeënarsenaal wordt voor een belangrijk deel gevormd door Harvard en het Massachusetts Institute of Technology. Mensen van het kaliber van Arthur Schlesinger jr. en W.W. Rostow horen op het ogenblik tot de Kennedy-entourage. En er is geen oord in Amerika dat in intellectueel opzicht zo vitaal is als M.I.T.

Het Amerikaanse presidentschap is, in tegenstelling tot de indruk die de laatste jaren is gewekt, geen éénmansbedrijf. De Amerikanen die in november hun nieuwe president kiezen, kiezen een collectief. En niet alleen is Kennedy als individu een hoogst competent man, maar ook het denkend, scheppend en organiserend deel van zijn omgeving wekt vertrouwen. Een nuchter en efficient ‘collectief leiderschap’ in Washington, met ideeën in plaats van glimlachen: dat zou een flinke opluchting voor ons kunnen zijn, en in ieder geval iets nieuws.

H.J.A. Hofland