Hollands Weekblad. Jaargang 2

Brief uit Parijs
J.S. Cramer

Overschrijven is gemakkelijk: ‘Februari 1933. - Sinds ik met Jane in Meudon woon, heeft Parijs voor mij het karakter aangenomen van het stationsplein waar trams en autobussen rekening schijnen te houden met onze stappen, omdat wij er niet meer als vreemdelingen komen. Het lelijke station Montparnasse, met zijn platte gevel, zijn winkels onderin, zijn twee ingangen links en rechts van de trap die men van twee kanten kan oplopen en zijn onwaarschijnlijk ruime liftkooi met een oorlogsverminkte erin, is ongemerkt voor ons geworden tot een vertrouwd huis: het voorportaal waar wij de stad al achter ons laten, zodat het kwartier boven de wielen niet meer telt’.

Het zijn de eerste regels van Het land van herkomst, die ik sedert kort op enkele (maar niet alle) namen na tot de mijne zou kunnen maken: een emancipatie. Kort geleden heb ik het boek overgelezen, bij verandering meer lettende op de Parijse hoofdstukken dan op de Indische, en dat heeft een slag toegebracht aan mijn nostalgie naar een tijd, die ik juist niet meer gekend heb, en aan mijn geloof dat de ware volwassenheid alleen bereikbaar zou zijn voor wie zo omstreeks 1930 juist mondig waren, met een marge van vijf of tien jaren aan weerszijden. De personen uit die tijd vertonen, achteraf natuurlijk, een vaster schakering van goed en slecht, met alle nuances van domme goedwillenden tot eerlijke rotzakken daartussen, dan het huidige tableau de la troupe; en de gebeurtenissen, onomstotelijk en legendarisch, hadden voor mij lang een groter realiteitsgehalte dan wat er tegenwoordig gebeurt. En nòg verbaast het mij als de incidenten, die de kranten beschrijven, na een tijdje bevestigd worden en werkelijk, onherroepelijk gebeurd blijken te zijn: op het eerste gezicht neem ik ze niet zo ernstig, en beschouw ze eerder als armzalige schijngebeurtenissen, die het tegen de Spaanse burgeroorlog slecht zouden kunnen opnemen.

Deze opvatting is natuurlijk een kwestie van leeftijd, en ik begin haar te verliezen nu ik 32 ben, dat is waarschijnlijk een paar jaar later dan gewoon is. Het eenvoudigste tegenbewijs is de ontdekking, dat mijn eigen generatie ook al een brok snel verouderende geschiedenis met zich mee sleept, voor mij toevallig het gemakkelijkst te meten aan weer een ander boek, L'âge de raison, dat ik vijftien jaar geleden las en begreep,

[p. 11]

en nu eigenlijk drakerig en onnozel vond.

Wat dat betreft geven de Parijse hoofdstukken van Het land van herkomst niet veel toe. Een voornaam deel bestaat uit gesprekken met Malraux-Héverlé, die zich er zorgen over maakt dat Du Perron zijn huwelijk niet vrij genoeg opvat. Dat wekt bij Du Perron een zeker ongeduld, geloof ik, maar hij schrijft de gesprekken toch op, al eindigt hij een zo'n verslag met: ‘... voor iemand, die over tien jaar deze bladzijden lezen zou, zijn zij wellicht niets dan de notulen van een gesprek tussen intellectuelen, te Parijs omstreeks 1930’. Héverlé-Malraux is nu natuurlijk Minister van Cultuur, en ik vind zijn gezicht, wat opgezet, nog steeds mooi verweerd en met een revolutionnaire herinnering in de haarlok, op dezelfde plaats waar zeven-en-twintig jaar geleden de tronie van Cornelius Codreanu Du Perron's ‘gestolde ergernis zacht prikkelde’: in de krant, op het station gekocht om in de trein naar huis te lezen.

Een verwijt wil ik hier niet van maken. Niemand kan ons zeggen of wij volwassener worden of verburgerlijken, het is hetzelfde proces.

Toen ik een week of drie geleden 's ochtends de radio aanzette om te horen of er weer staking zou zijn, of dat ik gewoon met de trein naar mijn werk zou kunnen gaan, kwam de stem van De Gaulle er uit. Aangezien daarvan over de stakingen geen opheldering viel te verwachten maakte ik er snel een eind aan; één zin van zijn peroratie kon het Staatshoofd echter juist in mijn bewustzijn binnenwerpen. ‘La vie internationale’, zo zei hij, ‘comme la vie tout court, est un combat’. Op het ogenblik zelf, mijn handen vol met koffiekop en scheerapparaat, maakte het niet veel indruk, maar sindsdien laat deze uitspraak van le grand Charles me niet met rust. Is het waar of is het niet waar? Zo mijn eigen leven een strijd is, dan wordt die toch op een laag niveau gestreden: tegenzin om op te staan, liever niet naar de tandarts, parkeren op een moeilijke plaats met onwelwillende toeschouwers, weeerbarstige tegensprekers aan de telefoon, en ja, toch ook, hoezeer het me spijt het te bekennen: rekeningen - het zijn vijanden van laag allooi, die ik met broeder publiek deel. Een leven dat niets bizonders heeft, en dat alleen maar een strijd is vanwege het gewone gesakker van iedere dag, zo zal De Gaulle het wel niet bedoeld hebben; maar dat ik in mijn eigen bestaan geen verhevener interpretatie aan zijn woorden kan geven, ik ben er dankbaar voor, het is mijn grootste trots.