Hollands Weekblad. Jaargang 2

Reacties van lezers

Nogmaals Prange

Het lijkt mij een aanvechtbaar argument, indien het althans ten voordele van Prange te berde is gebracht, wanneer Van Galen Last van hem zegt dat hij de ‘met de meeste hartstocht gelezen Nederlandse journalist’ is. Zodra in hetzelfde Parool week in week uit een man het woord zou voeren om aan te tonen dat de democratie een verwerpelijke staatsvorm ware en een gematigd fascisme verre te verkiezen zou zijn, mag verondersteld worden dat zo'n man eveneens vele hartstochten zou ontketenen. Zou het de vraag mogen blijven, of dit Het Parool tot aanbeveling en de man in kwestie tot gemoedsrust zou strekken?

Dat Prange een uitzondering vormt op de neiging van de meeste van zijn collega's vooral binnen de perken der instemming met het officiële kunstgebeuren te blijven, is reden tot dankbaarheid jegens Het Parool dat hem tot forum dient. Op die grond valt dan ook geen enkel bezwaar tegen Prange te funderen. Wat hem wel kwalijk te nemen valt, is dat hij door de geborneerde manier waarop hij zijn gezichtspunten motiveert al diegenen compromitteert die trachten - buiten het door Prange ontworpen zwartwit schema om - tot een genuanceerd oordeel over de kunst van nu te komen. Prange is de woordvoerder van een groep lieden die zonder voorbehoud negatief zijn ingesteld jegens de non-figuratieve kunst. Zo'n houding kan ontstaan uit een intelligente waakzaamheid en een scherp inzicht in de actuele verhoudingen in de kunstwereld. Wie echter Picasso tot ‘handelsreiziger der moderne kunst’, die van zijn leven ‘een enorme grap’ heeft gemaakt, verklaart, ondergraaft daarmee de steekhoudendheid van alle argumenten die hij tegen de moderne kunst in het geweer brengt. Wanneer Prange dan bovendien nog een ‘pompier’ als Chapelain-Midi en een onbetekenend Arti-schilder keer op keer als normatieve talenten naar voren brengt, verspeelt hij zijn laatste krediet aan geloofwaardigheid.

Indien een literaire criticus zou aantonen dat het proza van Van Lennep zuiverder en beter is dan dat van James Joyce; dat Joyce zelfs niet in staat is om een goede roman te componeren en überhaupt de wetten van het proza veronachtzaamt, zou zo'n opmerking luid gelach veroorzaken. De criticus - die overigens een irrelevant gelijk heeft - zou zijn biezen kunnen pakken. Maar wanneer Prange volhoudt dat Coba Ritsema een beter schilder is dan Picasso krijgt hij bijval uit de literaire hoek. Hetzelfde Parool leest Van Galen Last om te vernemen dat Ezra Pound ernstig genomen kan worden - ook al dicht hij minder ‘goed’ dan Boutens of Willem de Mérode. Zodra Het Parool Van Galen Last elke week bij ging brengen dat Pound de verskunst niet beheerst en Joyce geen proza kan schrijven, terwijl mevrouw Boudier-Bakker wel nog een waarachtig kunstenares is, zou hij onmiddellijk zijn abonnement opzeggen.

Het is bepaald niet nodig dat - om de vergelijking met het literaire terrein door te trekken - elke nieuwe publikatie van Schierbeek of Vinkenoog als een sacrosancte creatie wordt bestempeld. Maar wie Joyce tot vervaardiger van ‘boerenbedrog’ bestempelt, en in een adem Schierbeek veroordeelt, ontneemt zijn oordeel over Schierbeek elke steekhoudendheid. Bovendien dreigt stilaan elk genuanceerd voorbehoud jegens bepaalde facetten van de kunst van nu meteen te worden ervaren als een wind die uit de Prange-hoek waait. Juist door Prange's van

[p. 9]

dik hout gezaagde planken is er geen onbelemmerd uitzicht meer mogelijk; het terrein staat vol schuttingen, waarop leuzen worden gekalkt met een dilemma, even benepen als destijds ‘Mussert of Moskou’.

Elk rechtgeaard literator heeft een weerzin tegen schilderende jongens. Voorheen placht die afkeer zich te uiten als voorkeur voor Willink c.s.; vandaag treedt daarvoor het toejuichen van Prange in de plaats.

Overigens is dit commentaar op Van Galen Last's betoog geenszins bedoeld als pleidooi tegen de werkzaamheid van Prange; wel echter tegen de overtuiging dat monomanie en geborneerdheid in de kunstkritiek loffelijk zouden zijn.

Ch. Wentinck

Het bovenstaande lijkt minder tegen mijn stuk van de vorige week geschreven dan wel een klacht dat wie, zoals Wentinck, probeert om genuanceerd over moderne kunst te schrijven, soms voor een sous-Prange wordt aangezien. Dat is inderdaad onbillijk, maar tenslotte kan zelfs Prange niet verantwoordelijk worden gesteld voor het gebrek aan onderscheidingsvermogen van zijn tegenstanders.

Dan nog een enkel misverstand: toen Debussy Richard Wagner een componerende klerk noemde ondergroef hij daarmee geenszins de steekhoudendheid van alle argumenten die hij tegen Wagner's muziek in het geweer bracht - het is nu eenmaal niet ongeoorloofd polemisch te zijn; toen in Het Parool W.F. van Leeuwen een uitmuntend, maar bewonderend stuk schreef over een dichter die ik nooit heb kunnen uitstaan, de fascist en anti-semiet Ezra Pound, heb ik mijn abonnement op dat blad niet opgezegd. Overigens vind ik het opzeggen van abonnementen te billijken, niet het bij de werkgever aandringen op het ontslag van een medewerker, zoals sommigen in het geval van Prange hebben gedaan.

H.v.G.L.

De president en de televisie

Het artikel van Leffelaar in het Hollands Weekblad van 29 juni over ‘the manufacture of consent’, met name het kweken van een eenheidsstemming ten gunste van Eisenhower na diens reis naar het Verre Oosten, vraagt om enige annotaties.

Waarom?

Omdat menig Nederlander die nog nooit Amerikaanse televisie heeft gezien en maar sporadisch een Amerikaanse krant in handen krijgt, geneigd zal zijn om te zeggen dat de Amerikanen hoe langer hoe meer de kant opgaan die Orwell ze heeft aangewezen. Gevaarlijk! Onverantwoordelijk! enz.

Ik betwijfel volstrekt niet de waarheidsliefde van Leffelaar, maar ik geloof dat zeker in Amerika ‘the manufacture of consent’ ruimschoots wordt gecompenseerd door de ‘manufacture of dissent’, ook in de programma's van zulke geldverdienende organisaties als NBC.

Vijf maal per week heeft NBC een programma dat Today heet, en dat bedoeld is als een soort ochtend-

De tekeningenserie (‘Enkele reis’) in dit nummer is van Peter Vos

[p. 10]

blad. Er komt allerlei ontspannende informatie in voor, er worden modeshows in gegeven, vreemde handigheidspuzzeltjes of beatniks in gedemonstreerd, maar verder komt ook het zakelijke nieuws erin aan de orde, benevens het commentaar.

De nieuwslezer, een zekere Frank, wiens achternaam ik ben vergeten, is inderdaad een 100 percent red blooded American boy. Als hij voorleest wat Chroesjtsjow heeft gezegd pauseert hij na elke zin om verontwaardigd in de lens te kijken. Vertolkt hij de woorden van de president, dan krijgt zijn gezicht een vertederde uitdrukking, en bij zeer treffende passages maakt deze plaats voor ware hondentrouw.

Er komen echter op Today ook interviews voor met politici die bepaald geen vrienden van de president zijn. Ik zag bijvoorbeeld hoe senator Kennedy op de vroege morgen van Eisenhowers politieke bouwsel geen steen op de andere liet. Ook Stevenson verscheen voor de camera's om op een onnavolgbaar zure toon enige dingen over de president te zeggen, over diens Japanse reis en over de U-2.

In het bijzonder op de televisie wordt Eisenhower dikwijls zeer hardhandig aangepakt, en de radio blijft niet achter. Eric Sevareid van CBS bijvoorbeeld zegt zonder daarvan het minste nadeel te ondervinden dingen die menig Nederlandse journalist onder gelijke omstandigheden alleen maar fluisterend in een achterkamer over de lippen zouden komen. NBC heeft een radioprogramma dat Emphasis heet, en dat door honderden stations over het hele land wordt overgenomen. Het duurt maar drie minuten maar het komt elk uur terug, en het wordt verzorgd door NBC-correspondenten over de hele wereld. Het is niet geniaal, maar het geeft feitelijke achtergronden, over de relletjes in Japan bijvoorbeeld, die verre van slecht zijn. NBC heeft zondags om half zes een programma dat heet Meet the Press. De tegenstanders van Eisenhower die daarin voorkomen doen niet de minste moeite om hun gevoelens te verbergen, en dat is ook de bedoeling niet.

Toegegeven: de meeste nieuwslezers in Amerika geloven niet in de leuze dat de feiten heilig zijn en het commentaar vrij. Ze doen maar wat, trekken gezichten en praten dreigend, verontwaardigd of opgewekt al naar gelang het nieuws dat voorschrijft.

Maar het aardige is dat er behalve de nieuwslezers nog zoveel andere mensen voor radio en televisie het woord komen voeren. Amerikanen zijn aanmerkelijker praatzieker dan Italianen, en tegen de tijd dat wij allang de knop van het toestel zouden hebben omgedraaid gaan zij nog een uur door. Op die manier worden inderdaad de afschuwelijkste en grofste pogingen gedaan om ‘consent’ te kweken, maar ook wat in de richting van het ‘dissent’ wordt gedaan mag niet worden onderschat. In de publiciteit liggen de dieptepunten er veel lager dan hier, maar de hoogtepunten zijn er toppen die bij ons onvoorstelbaar zijn. Wie in onze publiciteit zo'n top zou proberen te bereiken zou het al gauw met een ereraad aan de stok krijgen. Wie het in Amerika doet krijgt er dollars voor.

H.J.A. Hofland