Hollands Weekblad. Jaargang 2

[p. 3]

Waarom zo miskend?
De liquidatie van het Europese kolonialisme
H. van Galen Last

Eén van de stevigste botjes die de historici van de toekomst wordt toegeworpen lijkt mij een vergelijkende studie van het einde van de koloniale stelsels en hun verhouding tot de nieuwe staten. Waaraan zijn de verschillen toe te schrijven die ons nu opvallen in de verhouding tussen de verschillende ex-koloniale gebieden en hun vroegere meesters? In hoeverre hebben de jonge staten de invloed ondergaan van het koloniserende bewind?

Misschien zullen zulke vragen vooral ons in Nederland nog lang dwars blijven zitten. Lang heeft hier de overtuiging geleefd dat ons koloniale bestuur in economisch, technisch en hygiënisch opzicht van niemand iets had te leren, dat wij veel minder hard waren dan Belgen, Fransen en Portugezen, dat wij niet, of niet zozeer, leden aan de rassenwaan en het algemene gebrek aan inheemse talenkennis van de Engelsen.

En wat hebben wij nagelaten? Een land dat in staatkundig opzicht ook Aziaten aan het lachen brengt, dat niets maakt van de economische mogelijkheden waarover het beschikt, en waarmee wij in veel opzichten op slechter voet staan dan met sommige landen achter het ijzeren gordijn. Hoe zwaar lijken wij gestraft.

Dat de Engelsen het zoveel beter hadden kwam ons achteraf niet helemaal onbillijk voor. Wij erkenden in het algemeen de morele en politieke superioriteit van de Engelsen toen zij in één groot gebaar, en zonder marchanderen, India en Pakistan loslieten, daarmee de toekomstige onafhankelijkheid van hun overige koloniën zelf aankondigend.

Ons minder wijs voelend dan de Engelsen, keken wij na 1950 toch wel vanuit de hoogte neer op de zuidelijke volkjes die zich, zoals de Fransen, vastbeten in hopeloze oorlogen in Indo-China en later in Noord-Afrika, of die het bestaan van een koloniaal probleem eenvoudig probeerden te ontkennen, zoals Belgen en Portugezen. In Frankrijk en België wonende Nederlanders kon men na 1950 horen zeggen dat deze landen in dit opzicht minstens een halve eeuw bij ons achter leken. Wat een rekening zou straks in Parijs en Brussel worden gepresenteerd!

Het akelige voor ons is dat het er vooralsnog anders uitziet. Frankrijk is sinds lang uit Indo-China verdreven, maar de betrekkingen met de nieuwe niet-communistische Indo-Chinese staten zijn normaal; Franse ministers bezoeken die landen en worden er goed ontvangen; de koning van Cambodja, leden van de koninklijke familie van Laos, ministers van die regeringen brengen vacanties in Frankrijk door zonder dat dit blijkbaar aanstoot geeft aan de locale nationalismen; in al deze landen zijn de Franse scholen overvol, maar worden daarom door de overheid niet gehinderd, zoals de Nederlandse in Indonesië, integendeel wordt er sterk aangedrongen op de komst van meer Franse leraren.

Wie nu Nieuw-Guinea noemt als de onoverkomelijke sta-in-de-weg waarmee wij onszelf hebben opgescheept, maakt er zich vermoedelijk toch te gemakkelijk vanaf. Zonder het Nieuw-Guinea beleid van onze regeringen te verdedigen, is het nu eenmaal zo dat ieder ex-koloniaal gebied zijn Nieuw-Guinea heeft, als het maar wil. Marokko maakt al sinds jaren aanspraken op Mauretanië, aanspraken waarop de Fransen al even ‘oost-indisch doof’ zijn gebleven als onze regeringen ten opzichte van Irian, maar dat heeft de Frans-Marokkaanse betrekkingen tot nu toe nauwelijks kwaad gedaan. India en Pakistan zouden Engeland kunnen verwijten de kwestie-Kashmir als een tijdbom te hebben achtergelaten, sommige Paks en Indiërs hebben dat ook inderdaad wel gedaan, maar toch laat de verstandhouding tussen Engeland en deze landen nauwelijks iets te wensen over. Ondanks de oorlog in Algerië verkozen alle Frans-Afrikaanse gebieden, behalve Guinee, nog in 1958 auto-

[p. 4]

nomie binnen de Franse gemeenschap boven de onafhankelijkheid. In Nederland was men er een beetje onthutst over en binnenskamers dacht men dat er met die verkiezingen wel frans zou zijn omgesprongen: 96% tegen de onafhankelijkheid in Ivoor-kust, 98 en zelfs 99% in sommige andere streken, dat leek verdacht! Maar men zat een beetje met die 99% vóór de onafhankelijkheid die de eveneens Franse telmachines in Guinee hadden geregistreerd. De werkelijkheid is natuurlijk dat deze verkiezingen, evenmin als andere Afrikaanse verkiezingen, werkelijk vrij zijn geweest: nagenoeg alle Afrikaanse staten zijn op het ogenblik partijdictaturen en zullen dat nog wel een tijd blijven. Het merkwaardige van de verkiezingen van 1958 is geweest dat alleen in Guinee de overheersende partij gebruik maakte van de gelegenheid om de onafhankelijkheid te kiezen. Nu zijn de resultaten van die verkiezingen inmiddels weer teniet gedaan, zoals men weet, maar geen enkel land heeft, ondanks de pro-Algerijnse stemming van vooral de Moslims in die staten, Algerië aangegrepen als middel om openlijk druk op de Fransen uit te oefenen.

En nu dan Congo. Wat hier tot nu toe eigenlijk vooral heeft verrast, is het gedrag van de kolonisatoren. Dat Congo het Indonesië van Afrika gaat worden lijkt niet onwaarschijnlijk, maar de Belgen hebben er geen slepende zaak van gemaakt, zoals algemeen werd verwacht. Zij zijn, na enig geaarzel, plotseling met een verrassende kordaatheid opgetreden.

Wij kunnen de Belgen er mee gelukwensen dat zij een beslissing hebben kunnen nemen waartoe wij nooit in staat waren: het accoord van 1950 met Indonesië hebben wij tenslotte pas gesloten nadat de Verenigde Naties ons bevolen hadden de weg te verlaten die wij zèlf hadden gekozen, de verovering van de republiek van Djokja. Maar die gelukwens voorbij, zijn er toch omstandigheden die de Belgische wijsheid althans enigszins kunnen verklaren.

Het is mogelijk dat de angst voor een tweede Algerië de Belgen heeft beïnvloed, maar Algeriës kunnen evengoed degenen die er mee bedreigd worden, juist tot onverzettelijkheid aanzetten, met het gevoel dat het ‘plichtsbesef’ gebiedt niet te wijken voor zo'n ‘chantage’. En ander feit lijkt mij van groter betekenis in dit verband: de autonomie, sinds 1958, van de aan Congo grenzende vroegere Franse koloniën, vooral van de republiek van Pater Fulbert Youlou. De Belgische politiek om Congo zoveel mogelijk af te sluiten voor ongewenste invloeden van buiten, een politiek die kon worden volgehouden zolang ook de omringende gebieden koloniaal bestuurd bleven, werd hiermee onmogelijk gemaakt. De isolatieband was op enkele fatale plaatsen gescheurd: tegenover Leopoldstad, op de andere oever van de rivier, lag nu de hoofdstad van een nieuwe staat, Brazzaville.

Er is veel kritiek geoefend op het Belgische streven om de Congolese activiteiten zoveel mogelijk te richten op materiële welvaart in plaats van op politieke mondigheid, maar in één opzicht heeft deze politiek misschien toch ook een voordeel betekend. Inderdaad heeft het moderne Congolese vrijheidsverlangen zich pas laat ingezet, later bijvoorbeeld dan in de naburige, minder welvarende Engelse en Franse gebieden, en het is niet ondenkbaar dat het deze adempauze is geweest die de Belgische beslissing heeft vergemakkelijkt. Het valt lichter, behalve blijkbaar voor Portugese dictators, om van zijn koloniën afstand te doen als iedereen dat al gedaan heeft dan wanneer gevraagd wordt één van de eersten te zijn. De Duitse bezetting, die ons gedurende de oorlogsjaren afsloot, ook van de snelle ontwikkelingen in die tijd in Azië, is er één van de voornaamste oorzaken van geweest waarom men hier volledig het hoofd kwijt raakte toen men achter de rook van Hiroshima plotseling voor het feit werd gesteld dat enkele Indonesische schrijvers, studenten en kunstenaars, Soekarno en Hatta hadden gedwongen tot het uitroepen van de Indonesische republiek.

Engeland, dat in de oorlogsjaren het contact met zijn koloniën behield, kreeg juist toen de gelegenheid om zich voor te bereiden op de onafwendbaarheid van India's onafhankelijkheid. Het had ook eerder dan een ander land te maken gehad met een goed georganiseerde, talrijke inheemse zelfstandigheidsbeweging, een beweging die bovendien zijn doel niet zocht te bereiken door middel van geweld en terreur, en die werd geleid door mensen van zulk uitzonderlijk formaat als Gandhi en Nehru.

Op de grote verdienste van Engeland van de eerste Europese mogendheid te zijn geweest die zijn ‘gekleurde’ koloniën losliet, wordt hiermee niet afgedongen, maar wij hoeven nog geen tranen van zelfbeklag in de ogen te krijgen als wij constateren dat wij de omstandigheden minder mee hebben gehad dan zij. Minder ook dan de Belgen die, in plaats van tot de eersten te moeten behoren, de tijd hebben gehad om te wennen aan de grote Europese ontdekking van deze eeuw, de ontdekking dat koloniën geen onbeperkt houdbare waar zijn.

[p. 5]

Hoe de verhouding tussen Belgen en Congolezen zich zal ontwikkelen valt niet te zeggen, maar al lijken de Belgen een politiek even instabiel land te hebben achtergelaten als wij, met de mogelijkheid dus van allerlei onaangename verrassingen morgen al - het ziet er voorlopig niet naar uit dat die verhouding zó slecht zal worden als tussen Indonesië en Nederland. Toch zijn wij, in het geheel genomen, niet ruwer met onze klantjes omgesprongen dan de Belgen, het tegendeel lijkt waar, er is een tijd geweest, zo'n vijftig jaar geleden, dat de Belgen zelfs in Europa werden nagewezen om hun behandeling van mensen die zwart geboren waren. En hebben gedeeltes van Indonesië niet driehonderd jaar de tijd gehad om aan ons te wennen? Misschien ligt hier juist één van de sleutels van de Indonesische antipathie. Het moet een groot verschil maken voor een volk om te erkennen dat men drie eeuwen of maar een paar decenniën de overheersing heeft aanvaard van een handjevol aanmatigende vreemdelingen.