Hollands Weekblad. Jaargang 2

Vals spel van Fellini
N. Scheepmaker

Het zal de ware liefhebbers, die op drie of meer kranten geabonneerd zijn, wel eens zijn opgevallen hoe gelijkluidend de berichten uit Cannes, Berlijn of Venetië zijn, als daar een filmfestival wordt gehouden. Er loopt bijvoorbeeld een dikke man met een snor over de boulevard in Cannes. In de Volkskrant leest men dan de volgende ochtend: ‘Genietend van een koude kwast, liet ik de schuifelende menigte aan mij voorbijtrekken. Daarbij een Franse Nicolaas Kroese met de snor van Eli Asser.’ Een aardig beeld denkt men waarderend, en men ziet de man voor zich. 's Avonds, in Het Parool echter, leest men: ‘Het terrasje was overvol en ik prees mij gelukkig een juist vrijgekomen plaats te kunnen innemen. De mensen, velen uit Cannes, maar ook velen van elders, paradeerden aan mij voorbij en ik verlustigde mij aan welgeschapen meisjes, hoog ter been, en aan een transpirerende man die sterk aan Nicolaas Kroese deed denken, maar met de snor van Eli Asser.’ Als dan ook het Algemeen Handelsblad meent dat ene monsieur Nicolàs Kroese zich vermomd scheen te hebben met de snor van Eli Asser, om niet door de Nederlandse kolonie herkend te worden, dan weten we wel hoe laat het is: de hele troep zat natuurlijk weer samen op het terrasje, om geen Frans te hoeven spreken, en Jan Blokker heeft op een gegeven ogenblik gezegd: ‘Kijk, Nicolaas Kroese met de snor van Eli Asser’.

Zo komen ook de gelijkluidende opinies over de vertoonde films tot stand. Vorig jaar verfoeiden de Nederlandse critici ‘en bloc’ Les Cousins van Chabrol, en dit jaar moest La Dolce Vita het ontgelden. In het begin geloofde ik mijn critici natuurlijk onvoorwaardelijk. La Dolce Vita was mislukt, op een paar prachtige fragmenten na, nou ja! Kunst, op een tijdsduur van drieëneenhalf uur! Toen las ik echter, dat de bekroning van Fellini's film voornamelijk te danken was geweest aan de juryleden Georges Simenon en Henry Miller. Geen filmcritici van formaat, maar wel schrijvers van uitzonderlijk formaat, mensen ook, die het een en ander weten van het leven en de kunstwaarde van iets terdege moeten kunnen bepalen. En laten we eerlijk zijn: wie stonden daar tegenover? Onze Nederlandse filmcritici. En wat zijn in Nederland de filmcritici? Als men, terwille van een formule, de waarheid geweld aan zou willen doen, zou men kunnen zeggen: filmcritici zijn literatoren die nog niet aan de beurt zijn om letterkunderedacteur of toneelcriticus te worden. Voor velen gaat deze formule echter niet op. Jordaan en Bertina bijvoorbeeld, zijn pur sang filmcritici, en Jan Blokker mag dan als schrijver begonnen zijn, hij heeft zich inmiddels als onze beste en leesbaarste filmcriticus ontpopt. Toch valt het voor mensen die dat zouden willen, moeilijk te ontkennen, dat het gros van de filmcritici uit de literaire hoek stamt, en het aantal filmcritici dat, anders dan door veelvuldig te kijken, het filmmétier uit eigen ervaring als handwerk kent, is op de kootjes van één vinger te tellen. Geen literaire criticus, die niet ook zelf boeken of gedichten schrijft, maar hoeveel filmcritici maken zelf films of schrijven, zoals Blokker, scenario's? Door de bank genomen, was de vakkennis van onze filmcritici dus niet zo veel groter dan de afwezige vakkennis van de juryleden Simenon en Miller, maar daar stond tegenover dat deze beide grote schrijvers hun Nederlandse tegenspelers zowel als kunstenaar als als literator in hun zak konden steken. Daar kwam nog bij dat onze filmcritici, - toen zij weer eenmaal thuis zaten en uit hun groepsverband waren gerukt, - bij het herzien van La Dolce Vita tegenstribbelend terugkrabbelden op hun vroegere mening. ‘Bij herzien ... achteraf ... desondanks ... dat toch ...’

Het merkwaardige is nu, dat ik na het zien

[p. 12]

van Fellini's film Simenon en Miller ongelijk moet geven en de Nederlandse critici ‘en bloc’ gelijk. La Dolce Vita is een niet zo beste film met prachtige fragmenten. Het is ook een niet zo heel erg eerlijke film, en dat is nog het meest onvergeeflijke. Eerste voorbeeld. Er wordt ergens gedanst, niet in een besloten ‘Club Perverse’ of zoiets, maar gewoon ergens. En welke paren ziet men dansen? Een heel oude vrouw met een heel jonge jongen. Een helblond meisje met een pikzwarte neger. Een zeer lange vrouw met een opmerkelijk klein mannetje. Nu kan men zeggen: Fellini heeft een bepaalde sfeer willen uitbeelden en geenszins willen zeggen dat heel Italië zo is, maar dan mag van hem als kunstenaar toch verwacht worden dat hij wat subtieler te werk gaat. Tweede voorbeeld: Steiner. De gefrustreerde intellectueel van het gezelschap. Een figuur, die kennelijk au sérieux wordt genomen door Fellini. De hoofdpersoon komt Steiner (alleen de naam al!) tegen in de kerk, en jawel ze gaan even naar het orgel, en jawel Steiner speelt onder het toegeeflijk oog van de pastoor even een stukje jazz, en jawel, dan trekt hij zijn gezicht van: ‘er zijn nog meer dingen op de aarde dan jazz’. Mijn vrouw zei toen: ‘Let op, nu gaat hij Bach spelen, de toccata en fuga in d. gr. t.’ En verdomd, hij deed het. ‘Als een halve intellectueel al eens een stukje klassiek te binnen schiet, is het de toccata en fuga in d. gr. t. van Bach,’ verklaarde mijn vrouw ‘Kijk maar naar “Fantasia”.’ Nu kunnen we dus aannemen, dat Fellini met feilloze trefzekerheid de halfbakken intellectueel in Steiner heeft uitgebeeld, juist door hem dat stuk te laten spelen, maar de vrees is gewettigd dat Fellini zelf een Steiner is en zelf die toccata zo mooi vindt. En dan is er nog iets. Steiner schiet zichzelf en zijn twee kinderen dood. Als Steiner de gewetensmens is zoals Fellini hem uitbeeldt, dan mag Fellini hem wel zeer dankbaar zijn dat hij zichzelf en zijn kinderen doodschiet op een moment dat zijn vrouw niet thuis is. Een vriendendienst, want daardoor levert hij Fellini de mogelijkheid een lekkere scène te maken van de vrolijk thuiskomende vrouw die zich van geen onheil bewust is, maar besprongen wordt door fotografen en politie. Steiner, die zo'n goed huwelijk heeft, zou nooit zichzelf en zijn kinderen van kant maken zonder ook zijn vrouw dood te schieten. Hij zou haar dat nooit aandoen. Op instigatie van Fellini doet hij het toch. Fellini speelt dus vals spel, terwille van een van die prachtige fragmenten die zijn film dan toch nog heeft. Het zij hem niet vergeven.