Hollands Weekblad. Jaargang 2

Korte commentaren

Twijfel

Hoe komt het? vroeg een Amerikaan zich laatst af, dat de verhouding tussen Nederlanders en Indonesiërs zo bar slecht is? Dat de Japanners zo onvriendelijk tegen ons doen, dat het tussen Belgen en Congolezen ook al de verkeerde kant lijkt op te gaan? In Zuid-Amerika demonstreert men ook tegen onze president en bespuugt men Nixon, maar De Gaulle kan alle Franse gebieden bezoeken en hij wordt overal toegejuicht, met Guinee dan als enige uitzondering. Zelfs in een land als Madagaskar, dat hij sinds 1958 tweemaal bezocht en dat toch wel heel goed moet weten wat het Franse kolonialisme betekende, kan hij temidden van honderden mensen rustig uit zijn auto stappen en handen geven. Waarom waren de Indonesische leiders zo gebelgd op Drees en waarom willen de koning van Marokko en Bourguiba nauwelijks kwaad van De Gaulle horen?

De Amerikaan had De Gaulle's mémoires gelezen, waaruit hem duidelijk was gebleken dat de generaal niets van het communisme wist, en het zelfs niet belangrijk scheen te vinden dat te weten; dat hij de economie als een tweederangs-aangelegenheid beschouwde - en toch, ‘somehow’, leek zo iemand te weten hoe men zich in een wereld met communisten en minder ontwikkelde gebieden heeft te gedragen. Kroonprins Moulay Hassan van Marokko verklaarde ongeveer een jaar geleden, tijdens een verblijf in Tunis: ‘Als mijn vader, Mohammed V, koning van Marokko, en De Gaulle niet bestonden, moesten zij gemaakt worden.’ De Amerikaan merkte op dat, gelukkig voor de kroonprins, vier mensen in Frankrijk en Marokko al zo'n zeventig jaar geleden op dat idee waren gekomen, maar overigens vond hij de opmerking toch ook typerend voor het respect en het vertrouwen in De Gaulle dat in vele Afrikaanse en Aziatische kringen valt waar te nemen.

Wie Amerikaanse bladen leest en Amerikanen spreekt, krijgt vaak de indruk dat zij zich voelen als een reus zonder hoofd: zij zijn groter, krachtiger, gezonder, rijker, royaler, grootmoediger, goedbedoelender dan wie ter wereld ook en toch zitten zij in de hoek waar de slagen vallen. Sportief als zij zijn drukken zij hun verwondering over deze gang van zaken dan uit door te zeggen

[p. 10]

dat het hun ‘puzzles’. Het is niet mijn bedoeling de Amerikanen hiermee voor te stellen als een bot volkje, integendeel, zij hebben zo'n scherp gevoel voor wat er schort dat zij opmerkelijk veel minder dan Europeanen in de simplificatie vervallen van Eisenhower en de uitvinding van het golfspel voor alles verantwoordelijk te houden. Maar zij weten niet goed raad met de internationale situatie en zij weten dat au fond de democraten, Roosevelt en Truman - hoeveel meer energie en gezag zij als staatsman ook mochten hebben dan Eisenhower - het ook niet wisten. Om dezelfde reden staan verstandige Amerikanen veelal zo veel sceptischer tegenover Stevenson dan hun gelijkgezinde vrienden in Europa.

Het is vanuit deze gemoedstoestand, geloof ik, dat vele Amerikanen er toe komen om de Fransen in bepaalde opzichten hun president te benijden. Dat gevoel kreeg ik tenminste sterk toen ik mijn Amerikaanse vriend hoorde praten over het mislukte gesprek van de Grote Vier te Parijs. Het werd immers duidelijk dat hij De Gaulle zag als de bekwaamste president die ooit op een internationale conferentie een Amerikaanse delegatie had aangevoerd.

H.v.G.L.

Ontelbaar

De zo uitermate belangrijke volkstelling, waar Nederland kortgeleden aan onderworpen is geweest, ging gepaard met een overweldigende publiciteit. Alle kranten bezwoeren dat er niet door belastingambtenaren gespiekt zou worden, en over de televisie kregen de tellers op eenvoudige wijze voorgedaan hoe alles in zijn werk moest gaan. Een grootse onderneming dus, die naar ik vrees haar doel echter voorbijgeschoten is. Sinds het einde van de telling namelijk, heb ik (welgeteld en ongelogen) dertien mensen ontmoet die in het geheel niet geteld zijn! Als men nu weet dat ik een weinig uithuizig mens ben en dus niet veel mensen ontmoet, kan men dus rustig aannemen dat iedere Amsterdammer dertien mensen heeft ontmoet die ongeteld zijn gebleven. (Ik laat de niet-Amsterdammers hier even buiten beschouwing, omdat deze statistiek op een Amsterdammer is opgebouwd.) Nemen we nu op grond van de voorgaande telling (nou ja!) aan, dat er ruim 800.000 Amsterdammers zijn, dan hebben al deze Amsterdammers dus ruim 13 × 800.000, oftewel 10.400.000 stadgenoten ontmoet die buiten de telmachine zijn gebleven. Een ongeteld aantal! Aan de hand van de mij ter beschikking staande cijfers mag dus geconcludeerd worden dat er dit jaar in Nederland in het geheel geen volkstelling heeft plaatsgevonden, tenzij men aanneemt dat ik sinds die volkstelling méér dan dertien personen ontmoet heb. In dat geval echter, zal ik pas aan de betrouwbaarheid van de verzamelde gegevens geloven als zal blijken, dat Nederland in 1960 welgeteld 7.402.011 inwoners telde.

N.S.

Literatuur buiten het boek

De Bezige Bij en Querido geven tegenwoordig grammofoonplaten uit met stemmen van schrijvers. Op die van De Bezige Bij zijn de stemmen een beetje versierd; Harry Mulisch leest met ‘fanfares en elektronies geluid’, Hugo Claus met medewerking van het trio Pim Jacobs, Bert Schierbeek met medewerking van Hans van Zutphen, piano, en Ferdi Posthuma de Boer, drums. ‘Literaire grammofoonplaten’ heten het, maar in de plaat van Mulisch, aan de kant waar hij uit het stenen bruidsbed leest, zit zoveel elektronica dat men in dit geval misschien beter van een literonische plaat had kunnen spreken. Dit is niet bedoeld als kritiek op het resultaat; het fragment - de zang uit de bommenwerper boven Dresden - komt veel beter tot zijn recht nu Mulisch' woordenstroom een bedding heeft gevonden in minder streng materiaal dan papier, in zijn eigen gedempte ooggetuigestem tussen de fatale zoem- en fluitgeluiden in, om en onder de machine. Het effect is adembenemend, maar was dat misschien ook geweest met andere woorden.

In de overige gevallen doen de stemmen, en zeker als zij door muziekinstrumenten worden begeleid, eerder aan het resultaat af dan toe. Ik mis de botsing van mijn eigen stem met vreemde zinnen en, vooral bij gedichten, de vormen, de stilte van het wit tussen het gedrukt geraamte. Ik kan mij dan ook niet goed voorstellen dat men, na de eerste nieuwsgierigheid te hebben bevredigd, die platen zal blijven kopen, verhalen of hele romans op langpraat zal gaan horen. Maar dat zal ook wel niet de bedoeling zijn; het zal meer gaan om de kennismaking tussen publiek en schrijver. Inderdaad is het wel aardig zijn verwachtingen met de werkelijkheid te kunnen vergelijken. Van het Reve's voordracht, primitiever dan de anderen dacht ik, was nogal aandoenlijk, als een jongen die zijn opstel moet voorlezen voor een klasse die toch niet begrijpt wat er allemaal in zit, alleen al aan werk, precisiewerk. Remco Campert klonk een beetje als een gevoelig biddende, progressieve dominee van netten huize, die tot zijn verwondering hoort dat zijn stem toch de vrijheid heeft gekozen. Hugo Claus is Vlaamser en geölie-

[p. 11]

der dan hij helemaal schijnt te kunnen verdragen, maar Adriaan van der Veen daarentegen is keurig op maat gesneden en daarop gepoetst en geglansd. De stem van Adriaan Morriën lijkt wel te oud en eenzelvig voor draaitafel en luidspreken. Tenslotte dringt Bert Schierbeek ons zijn harde, grauwe stenen niet minder galmend op dan de Calvinist die het wel echt is; Schierbeek is volgens de omslag nu bezig met het Zenbuddhisme. Alleen Carmiggelt geeft aan zijn verhaaltje nog iets meer beweeglijkheid mee dan mijn eigen stem er in had weten te vangen.

A.L.S.