Hollands Weekblad. Jaargang 2

[p. 7]

Rozenburg - idee en twistappel - nu in besluitstadium?
E. Damen

Nadat de impasse was bereikt bij de initiatiefnemers voor de vestiging van een hoogovenbedrijf en staalfabriek op het eiland Rozenburg hebben de Kon. Ned. Hoogovens, de Staatsmijnen en de Ned. Kabelfabriek gepubliceerd, dat zij opnieuw zullen gaan bekijken wat er met de Nederlandse staalproduktie moet gaan gebeuren. Moeten bestaande bedrijven worden uitgebreid? Moeten nieuwe bedrijven worden gevestigd? Zo ja, waar en hoe? Even voor deze publikatie verscheen het jaarverslag van de Ned. Kabelfabriek. Daarin werd gezegd, dat men voor zijn bedrijf in Alblasserdam meer staal nodig heeft dan er gemaakt wordt en dat men dus een grote belangstelling had voor de eventuele vestiging van een hoogoven- en staalbedrijf op Rozenburg. Het verslag liet duidelijk uitkomen, dat de Kabelfabriek zelf iets zou gaan ondernemen indien de Rozenburg-zaak niet zou (kunnen) doorgaan. De nieuwe studiegroep der drie grote bedrijven deelde nog mede te zullen gaan samenwerken met prof. Van Berkum uit Tilburg, die al eens eerder iets met staal te maken heeft gehad, namelijk bij het tot standkomen van Breedband, waarvoor Hoogovens indertijd nu niet bepaald zwaar geporteerd waren. Het schijnt, dat prof. Van Berkum te verstaan heeft gegeven, dat alle omstandigheden nu wel bekend zijn, zodat een beslissing op korte termijn verwacht mag worden.

Herinnerd zij daarbij aan enige notities van prof. Ten Doesschate c.s. in ESB van 3 februari 1960. Daaruit bleek het standpunt van Hoogovens: er is geen behoefte aan een tweede grote fabriek voor staal in Nederland, de Hoogovens kunnen binnen tamelijk afzienbare tijd voor alles zorgen. Nadat gepubliceerd was, dat er nieuw onderzoek komt met nu Hoogovens duidelijk erbij, verscheen een eerste artikel in ESB van de hand van drs. W.C. Kroft, die ‘enkele aanvullende economische beschouwingen betreffende het staalproject Europoort’ ten beste gaf en min of meer de Ten Doesschate-handschoen opnam. De rol van de staatsmijnen in deze zaak is - eindelijk - vrij duidelijk. Zij willen kolen, in het bijzonder cokes, verkopen en zijn bereid daarvoor enige investeringen te doen. Zij zijn het ook geweest, die belangrijk hebben bijgedragen tot het elkaar vinden van de Kabelfabriek en Hoogovens, die bepaald niet dol op elkaar waren.

In wezen willen Kabel en Hoogovens hetzelfde: een grotere staalproduktie in Nederland. Het gaat de Kabelfabriek daarbij echter voornamelijk om z.g. ‘platte produkten’, die de draadtrekkende en verwerkende industrie van node heeft. Deze produkten komen bij Hoogovens achteraan, maar ze hebben nooit gezegd er niet aan te willen beginnen. Als Hoogovens investeren en platte produkten gaan maken, alsmede meer ander staal, zonder dat de Kabelfabriek daarvoor moet investeren, bestaat er alle kans, dat het Rozenburg project van de baan gaat. Uit het z.g. particuliere bedrijfsleven is er geen kans, dat voldoende kapitaal bijeenkomt voor de vestiging van een staalfabriek op Rozenburg; de ervaringen van de Staalstudie-Stichting hebben dat bewezen. Of de Kabelfabriek zal slagen een eigen bedrijf te vestigen naast de reeds bestaande eigen produktie, mag worden betwijfeld, vanwege de enorme investeringen, die nodig zijn en die een beroep op de nationale kapitaalmarkt noodzakelijk maken. Dit beroep krijgt aanmerkelijk minder kans indien: a. de regering van mening is, dat de nieuwe fabriek niet groot genoeg is opgezet; b. de Hoogovens bij hun mening persisteren, dat zij het alleen wel aan kunnen.

Volledige overeenstemming bestaat in Nederland over het feit, dat de produktie van staal momenteel laag is ten opzichte van het verbruik. Ook is men het wel eens, dat

[p. 8]

Rozenburg een fraaie vestigingsplaats biedt. Verder reikt de basis der eensgezindheid niet.

De vraag waar tot dusverre maar heel weinig aandacht aan is besteed, is echter: Is het entameren van de bouw van een grote staalfabriek met de noodzakelijke nevenbedrijven onder de huidige omstandigheden geen verspilling van nationale middelen?

De expansie van de nogal conjunctuurgevoelige nationale metaalverwerkende industrie voltrekt zich aanmerkelijk sneller dan de arbeidsmarkt groeit. Zelfs lijkt het er langzamerhand veel op, dat de expansie van de gehele industrie niet wordt geremd door gebrek aan kapitaal, maar door gebrek aan arbeidskrachten. Dat kan dus niet anders betekenen, dan dat bij een verdere (noodzakelijke) expansie van de industrie nog aanzienlijke investeringen gedaan zullen moeten worden met name in arbeidsbesparende produktiemiddelen. Dat moet trouwens niet alleen omdat er geen arbeidskrachten zijn, maar ook omdat de kosten van de arbeid steeds hoger komen te liggen en de totale kostprijzen langzamerhand ongunstig beginnen te beïnvloeden.

De staalprognoses ten aanzien van het verbruik zijn allemaal prachtig, maar de wereldcapaciteit stijgt met sprongen en het specifieke verbruik per hoofd van de bevolking



heeft een neiging tot teruglopen. Als het verbruik in Nederland permanent groter mocht blijken dan de nationale produktie, zullen we dus tot in lengte van dagen staal moeten invoeren, so what? Daarvoor zijn we ingeschakeld in de EEG en in de EGKS. Als we willen doorgaan met verkopen van grote hoeveelheden veredelde landbouwprodukten naar de ons omringende landen, zullen we op den duur beter doen van die landen ook een en ander te kopen. Beter dan veredelde industrieprodukten kunnen we dan basisgrondstoffen kopen; bijvoorbeeld staal.

Afgezien van allerlei vaak gecompliceerde technische en vooral economische redeneringen speelt hierbij ook wel een rol hoe men over Hoogovens denkt. Wat hier en daar in de industrie van Hoogovens gedacht wordt, is niet voor publikatie geschikt. Gezegd moet echter ook worden, dat er evenveel gevallen tegenover staan van ondernemingen in de metaalverwerkende sector, die het met de machtige Hoogovens goed kunnen vinden. Erkend moet eveneens worden, dat er bij Hoogovens onder de huidige directie veel is verbeterd. Of de verheugende ontwikkeling naar groter populariteit afgebroken zou worden als de Hoogovens onbedreigd door binnenlandse concurrentie verder kunnen opereren, kan betwijfeld worden, mede omdat het bedrijf een sterker internationaal accent gaat krijgen. En dan de Kabel? In de verslagen van de Kabelfabriek wordt nog niet eens verteld hoeveel staal ze maken. Nog afgezien van het tantième-incident, maakt de Kabel toch ook niet bepaald de indruk van een wijd-open affaire, die in dienende liefde zichzelf zal wegcijferen, wanneer in dit bedrijf niet eens de aandeelhouders wat te zeggen hebben en het tot een compromis moet worden gedwongen door een Vereniging Effectenbescherming. Wat populariteit betreft, is het dus wel een kwestie van de pot en de ketel. Is het dan niet beter het min of meer zekere voor het tamelijk onzekere te nemen en te streven naar een enorme expansie van Hoogovens, zelfs als bij wijze van spreken Wijk aan Zee daarvoor zou moeten worden verplaatst? Er is door aldus het Rozenburgproject af te wijzen uiteraard een kleine kans, dat men inderdaad nationaal iets mist. Maar men loopt óók de kans van een enorme verspilling en duplicering mis, wat ook wel wat waard is. Daar is niet alleen de nationale kapitaalproduktie, waarmede zuinig moet worden omgesprongen; er is daarnaast ook de kwestie van de mogelijkheid van over-industrialisatie in de Rotterdamse hoek. Daarbij gaat het niet alleen meer om economie of techniek, maar ook om menswaardige woon-, levens- en recreatiemogelijkheden. Als het om Terneuzen ging, zou men daar wellicht nog anders over denken, doch behoefte aan werkgelegenheid is er op Rozenburg niet; als bestaande mijnen in staat zijn huidige en toekomstige behoeften te dekken, bouwen de staatsmijnen óók geen nieuwe mijn in midden-Limburg.

Zo draait momenteel de zaak eigenlijk grotendeels om de situatie bij Hoogovens. Ze zijn stellig wakker geschud en ze hebben laten zien, dat ze het beter willen gaan doen dan ze het vroeger deden. Dat gaat allemaal ook niet ineens.

[p. 9]

De idee van de staalfabriek op Rozenburg was stellig een grote idee. Dat deze idee niet op redelijke termijn te verwezenlijken bleek en zelfs min of meer tot een twistappel werd, was op zichzelf welbeschouwd al het beste bewijs, dat de ruimte voor een tweede staalstaalbedrijf in Nederland niet zo bijzonder groot was. Nu komt er - naar het heet zeer binnenkort - een beslissing.

Tot nog toe hebben overwegend de economisten hun stem laten horen. Het luidst waren de voorstanders van het Rozenburgproject. Misschien zullen bij de nieuwe studie ook eens anderen iets mogen zeggen: technici en sociologen. Wat de technische sector betreft, blijft het een belangrijk punt, dat voor Rozenburg een ander soort staal met een nieuw procédé was voorzien. Daarover is in dit blad vroeger al eens uitvoeriger geschreven. Uitbreiding bij Hoogovens zal uiteraard neerkomen op uitbreiding van de produktie van een kwalitatief hoogstwaardig staal (met ook de grootste winstmarge). Vestiging op Rozenburg zou inhouden, dat er kwaliteitenkeus komt voor een groot deel van de huidige klanten van Hoogovens, want het LD/AC-staal van Rozenburg is voor 80 pet van de afnemers even bruikbaar en daarbij iets goedkoper. Invoeren mag dan nog zo eenvoudig zijn, het kost altijd geld. Al heeft een afnemer nog zulk een variabele kostprijzenstructuur, hij kan toch nooit zeggen: staal is staal. Dat is per saldo wellicht het belangrijkste argument pro-Rozenburg en het lijkt niet waarschijnlijk, dat Hoogovens daar iets op zullen (willen) vinden. Of een fabriek van Thomasstaal op Rozenburg echter zal zeggen: ‘Ik kan nu goedkoop goed staal maken en ga dat fijn goedkoop aan de Nederlandse industrie verkopen en nog een beetje exporteren tegen lage prijzen ook’ dat mag men toch echt ook wel weer betwijfelen. We zullen wel zien.