Hollands Weekblad. Jaargang 2

Journaal
J.J. Peereboom

‘Als jij een zoon had, zou je het dan niet erg vinden als hij balletdanser werd?’ vroeg M. mij, voor zich uit naar de wand kijkend op de manier waarmee ouders en opvoeders mij in mijn schooltijd de verwachting bijbrachten dat er meer in het leven stak dan ik zien kon. Intussen heb ik geleerd waar hij waarschijnlijk aan denkt: een onzekere carrière, twijfelachtige seksuele zeden, en in het algemeen een niet echt-mannelijk beroep. Het antwoord moet niettemin nee zijn, maar ook met een blik naar de wand, omdat de ware opheldering te moeilijk zou worden. Een dansende zoon zou een sterk ondervonden tekort van mij goedmaken. Het onhandige lichaam heeft altijd in de weg gezeten. Lopen is lastig, met benen die alle richtingen uitzwaaien; zitten vervelend, met een romp die een scheve stand verkiest; liggen tot daar aan toe, maar als gedwongen standaardhouding op den duur demoraliserend. Het zou een onbetaalbare vreugde zijn om een zoon te zien bij wie alles ritmisch aaneensloot. Teveel ontmoetingen die gracieus hadden moeten worden, zijn voor mij bedorven door een dwalende loop en een zit als een zoutzak. Ik herinner mij lange zinnen vol van beperkende tussenzinnen, geconstrueerd met niet minder dan een grammaticale jongleerkunst, waarvan de betekenis toch nauwelijks groter was dan die van een enkel tussenwerpsel. Allemaal uitleggingen, wie zou zich daarvoor interesseren? Een danser heeft zulke middelen niet nodig. Zijn voeten staan licht op de grond, zijn lichaam beweegt zich in welzijn; hij strekt soepel zijn arm uit, en dan komen er twee of drie korte woorden, ‘Denk ik’, of ‘Ga mee weg’, die spotten met het begrip opheldering. Soms lijkt het mij eenvoudig zielig, dat iemand het moeizame opschrijven van woorden nodig heeft om iets van een ritme in het bestaan te suggereren.

Beter voor M. geschikt was een toelichting met hulp van het alternatief. Wat moet die zoon anders? Op kantoor? Dat is het waarschijnlijkst, en des te erger voor de samenleving als de mannelijkheid daarvan verkieslijk is. Ik zie van tijd tot tijd de jonge werkers weer staan op de perrons in de ochtendzon. Niet lang geleden waren zij nog scholieren, maar nu zijn zij op kantoor, en dragen een kwaliteitsregenjas, het eerste kledingstuk dat zij ooit van hun eigen geld gekocht hebben. Zij kijken vierkant voor zich uit, nog niet helemaal in staat om in eigen woorden te zeggen dat het leven geen grap is.

Denk dan bovendien aan de vruchten van hun inspanning, archiefkaarten, correspondentiemappen - de hele papieren onderbouw van de beschaving, die de beschaafden tot boven de oren stijgt. Bij die gedachte lijkt het menselijk bestaan mij moeilijk te onderscheiden van dat van de mol, die zich een nauwe levensgang graaft door de donkere aarde, en dan maar weer nieuwe molletjes maakt die zijn voorbeeld kunnen volgen. Wie er over doordenkt, zal vermoedelijk tot de conclusie moeten komen dat niet alleen het kantoorwerkerslot verwant is met dat van de mol, maar de vraag is juist wat wij meer weten te doen dan alleen ons schikken

[p. 16]

naar die voorwaarden waaronder wij werken, voortplanten en oud worden. Die zoon dwars zitten als hij wil dansen, en proberen hem in een baan tussen de kaartsystemen te dwingen, lijkt mij zo goed als immoreel, maar M. vond het niet, en keek opnieuw naar de wand, een beetje vereenzaamd tussen de onuitsprekelijke waarden van salarisverhogingen, familieberichten en studieverzekeringen.

Jean Reverzy, onlangs jong gestorven, volgens de inleiding van Maurice Nadeau in overeenstemming met zijn intuïtieve verwachting, heeft ons onder de titel Le Silence de Cambridge de twee meest troosteloze verhalen nagelaten die ik ken. Dufourt, in La Vraie Vie, is stervende aan kanker: men moet zich geen zorgen maken, zegt Reverzy, want pas als men van de mensen afgezonderd is in zijn ziekte ontdekt men het ware leven, dat niet het eeuwige is maar precies dat kortstondige van het sterfbed. Waarom ook niet, want dan zijn inderdaad alle illusies overwonnen en teleurstellingen voortaan uitgesloten. Bij het lezen moest ik toegeven dat ik er ‘intuïtief’ iets in zag, maar niet genoeg om opgelucht adem te halen. De moeilijkheid was om mijzelf te overtuigen dat ik niet vooral uit bangelijkheid zijn ontdekking verwierp, en mij beriep op inderhaast tevoorschijn gehaalde gelegenheidswaarden; tegelijkertijd was het duidelijk dat Reverzy eigenlijk niet meedeed aan onze inspanning om het leven en de dood te verzoenen, bij gebrek aan liefde, affectie of plezier tegenover wat dan ook. Dat gebrek werd hem in ieder geval niet door mijn vooroordeel opgedrongen, want ik vond het breeduit bevestigd in de omringende teksten, van een jonge schrijver die hem goed gekend heeft en van Nadeau. Het gevolg ervan is dat men zijn werk tenslotte leest zonder instemming of medeleven. Het is fataal voor de sympathie als een ander nergens van blijkt te houden, zelfs niet van de regen of van zijn postzegelverzameling; maar het blijkt minder makkelijk om dat te constateren in het verhaal over Dufourt, waar de dood zich manifesteert in de vorm van symptomen, doktersbezoek en operatietafel, dan in het titelverhaal, waar alles netjes van een afstand beschreven wordt. De hoofdpersoon sterft daar niet aan ziekte maar aan misnoegen over de samenleving, wat vaak een hartverwarmende gemoedsstaat is - maar niet bij Reverzy, die niet eens een ijzig ideaal heeft om de formules van zijn veroordeling leven te geven.

Afscheid nemen lijkt op den duur steeds makkelijker te worden, zelfs na een tamelijk lange en vertrouwelijke gedeelde ervaring. Het is een kwestie van een beetje wuiven als de trein wegrijdt, en dan welgemoed het station verlaten, met de gedachte dat het misschien niet vrolijk was, maar in ieder geval beter dan levenslang samen in een zelfde hoekje wonen. Zelfs de voorwerpen die thuis in kasten en op schoorsteenmantels aan de vertrokkene herinneren zien er zo rustig uit als tevoren, en wekken niet de verwachte emotie met behoefte aan tranen. Het evenwicht lijkt bereikt te zijn; nu de sentimentaliteit overwonnen is nadert misschien de tijd waarin het mogelijk zal zijn om sommige gevoelens ongecorrigeerd tot uitdrukking te brengen. Of zou deze triomf toch juist aan repressies te danken zijn? Gereprimeerd is er zeker, om geen vat te geven aan de altijd onbewogen buitenstaanders, temeer toen bleek dat hun verdriet toch ook mijn onbewogenheid niet noemenswaard kon verstoren. Het hart laat zich overal voor gebruiken; de vestiging van een zekere discipline moet voorlopig met reserve bekeken worden.

Intussen zijn de lasten van het afscheid onverhoeds in de nacht gekomen, in halve uren slapeloosheid: dan staat hij eenzaam op het netvlies afgebeeld, bedaard voor zich uit kijkend alsof hij niets bijzonders verwacht. Zij staat op een afstand die niet groot is, maar die zij toch niet hoeft te vergroten om altijd van mij verwijderd te blijven. Er is geen teken dat iemand de ander onrecht heeft aangedaan; er is niets anders uit op te maken dan dat het de tijd is die voortaan bij buien de gedaante van Y. zal blijven aannemen.