Hollands Weekblad. Jaargang 2

Brief uit Londen
De Zes en de Zeven
Bernard Crick

Wanneer dingen helemaal in de war lopen wordt er in de Engelse spreektaal van gezegd dat zij ‘at sixes and sevens’ zijn. Dit overblijfsel van een vergeten spel is ironisch toepasselijk op de Brits-Europese verhoudingen van het ogenblik - de zes landen van de gemeenschappelijke markt tegenover de naarstig gevormde groep van zeven in de Vrijhandelszone.

De ironie ervan is, dat juist nu de opvattingen in Engelse regeringskringen zich gewijzigd hebben ten gunste van een veel nauwere economische binding aan de gemeenschappelijke markt, Britse zakenlieden en politici eindelijk ook het politieke aspect ervan beginnen te onderscheiden. Zij worden gewaar dat zij niet de enigen zijn die de exclusiviteit kunnen beoefenen nu zij merken hoe zwaar de Zes aangetast zijn door de ‘klein-Europese’ gedachte - sterker gezegd, door de visies van de oude christenheid die herleefd zijn met het Frans-Duitse bondgenootschap. Nu Groot-Brittannië tekenen gaat vertonen van een bereidheid om mee te doen, geven de leden tekenen dat zij daar niet veel prijs op stellen.

In ieder geval zijn de Britse opvattingen opmerkelijk aan het veranderen. Wie nog maar vijf jaar geleden aan een willekeurige politicus vroeg: ‘Zou het goed zijn als wij

[p. 10]

nauwere economische banden hadden met de rest van Europa?’, kreeg onvermijdelijk ten antwoord ‘Maar het Gemenebest...’, waarbij dan de verzwegen gedachte aangevuld moest worden dat het probleem juist gesteld werd met de onschuldig uitziende woorden ‘de rest van’. Europa was Europa; Groot-Brittannië was iets anders. De eilandbewoners hebben zich nooit helemaal Europeanen gevoeld: ‘Europa’ was in het ergste geval een lastige maar onverbrekelijke relatie (twee keer per eeuw troepen naar Vlaanderen sturen om het ‘machtsevenwicht’ te handhaven), en in het gunstigste een exotisch gebied, al halverwege op weg naar de Levant. De laatste vijf jaar is er het een en ander gebeurd. Het Gemenebest roept nog steeds



krachtige sentimenten op, maar er is meer realisme over zijn politieke en economische samenhang, die ieder jaar zwakker wordt: India een republiek, Zuid-Afrika een debetpost, Canada steeds meer geïntegreerd met de Verenigde Staten. Het fiasco van Suez heeft niet alleen de Britse pretenties gematigd, het heeft ook de krachtsverhouding in de conservatieve partij gewijzigd: de nuchtere zakenlieden zullen nooit meer de zin doen van de romantische, imperialistische vleugel met zijn aristocratische herinneringen. In plaats van bang om door Europa verzwolgen te worden, is men nu bang om alleen achter te blijven.

Zulke vrezen zijn natuurlijk niet zonder grond. Een oude traditie op het vasteland associeert inspanningen om Europa te verenigen met pogingen om de Britse invloed weg te houden. Door een besluit om vijf jaar geleden mee te doen had de Britse regering die traditie kunnen doorbreken; door van deelneming af te zien speelde zij in de kaart van hen die zich een Europese unie nooit anders hadden kunnen voorstellen dan inhoudende dat het leven voortaan zonder Britse interventie zou verlopen. Het voorstel voor een vrijhandelszone was berekend op de economische kanten van de plannen tot samenwerking, maar getuigde van een oprecht en rampzalig gebrek aan begrip voor de politieke bedoelingen van althans de voornaamste leden van de Zes. In politieke termen leek het voorstel alleen bestemd om de eenheid van de Zes te verbreken. Londen begreep niet dat de nieuwe unie in de eerste plaats gericht was niet op expansie, maar op een versterkte afzonderlijkheid en onafhankelijkheid, des te meer toen het vreemde Amerikaanse enthousiasme voor alles wat unie was gemengd werd met een toenemende vrees in Amerika, dat een te grote unie een gevaarlijke zakelijke concurrent zou worden. De Britten zijn dan ook bepaald verbaasd door de argwaan en het verzet die zij ontmoeten wanneer hun land politiek ‘terugvalt’ op het vasteland of cultureel ‘Europa’ gaat ontdekken. Het publiek lijkt zich nog steeds niet te kunnen voorstellen dat een Engelsman ooit iets anders dan liefde en vertrouwen zal ondervinden; maar de politici, die een strijd moeten voeren met de nationale parochiegeest om tenminste duidelijk te maken dat nauwere betrekkingen met Europa bijna onvermijdelijk zijn, merken dat zij daar van Europa niet veel lof voor krijgen. Ongeveer zoals de wereld nooit weet of de Verenigde Staten beschuldigd moeten worden van interventie of van isolationisme, lijkt het de Britten of zij door de Zes tegelijkertijd over bemoeizucht en afzijdigheid worden lastig gevallen.

De aanspraken van generaal De Gaulle op het diplomatieke leiderschap in Europa maken de pil nog bitterder voor de Britten. De traditie van de Entente Cordiale doet zich nog gelden in Londen, al hebben de gewijzigde omstandigheden Frankrijk onafhankelijk gemaakt van de Britse steun. Bij de verdragen van Parijs in 1954, die volgden op de mislukking van de EDG, verlangden de Fransen nog dat er Britse troepen in Duitsland zouden blijven als herverzekering tegen een herstel van de Duitse macht. De Engelse politici hebben het moeilijk kunnen slikken dat zij, na tien jaar proberen om de Franse argwaan tegen Duitsland te kalmeren, zelf het doelwit zijn geworden, in zekere mate samen met de Amerikanen, voor de nieuwe Franse zelfbevestiging, en de Duitsers helemaal niet. Politici verwachten altijd een dankbaarheid die de geschiedenis hun nooit geeft.

[p. 11]

De verandering van gedachten in Engeland is er des te opmerkelijker om. Er bestaat geen verschil van mening tussen de twee grote partijen over de noodzaak van een sterkere economische band met de Zes - met of zonder de Zeven. De Times, die lang tegen alle stappen in die richting gekant was (grotendeels op gronden die in andere landen ‘nationalistisch’ genoemd zouden worden), beveelt nu allerlei tussenoplossingen aan: deelneming aan Euratom, of aan de KSG, of aan beide. Dat is nuttig ter bepaling van de gedachten, maar er is geen politiek mee gegeven. De keuze is tussen volledige deelneming en doelbewuste vervreemding. In het laatste geval zijn er grote inspanningen te voorzien om de Britse handelsbetrekkingen met het Gemenebest en Amerika te versterken (de enorme Britse tentoonstelling in New York zou daar een voorloper van kunnen blijken). In het eerste geval is het te voorzien dat er van het Gemenebest niet veel anders zal overblijven dan eenheid van historisch sentiment. Beide wegen staan open voor de Britse regering nu de openbare mening zonder voorkeur voor de ene of de andere gereed lijkt te zijn. En als Engeland bij Europa komt, als de Zes en de Zeven er Dertien worden (een getal dat zeker een mystieke betekenis heeft voor de Amerikanen, bij de gedachte aan de oorspronkelijke dertien koloniën), zullen de recente veranderingen in de toelatingseisen voor de universiteit van Oxford alles veel makkelijker maken. De kandidaten kunnen nu aankomen met een moderne taal in plaats van Latijn: misschien zouden Engelsen nog eens in staat zijn om zich met Europeanen te onderhouden in een taal die meer op zijn plaats was en sterker aansprak dan de Amerikaanse lingua franca. In Engeland zijn zulke kleinigheden de voorhoeden van grote veranderingen.

(vertaling J.J. Peereboom)