Hollands Weekblad. Jaargang 2

Bezoek aan Berlijn
J. Pen

Wat treft de bezoeker van Berlijn het meest? De tegenstellingen en de paradoxen? Zij zijn er in ieder geval te over. Het geografische isolement van de westelijke sector en de benauwde politieke omhelzing vinden misschien hun weerslag in het gemoedsleven der Westberlijners, maar het is hen niet aan te zien. Desgevraagd verklaren ze rustig te slapen. Het stadsbeeld maakt overwegend een vriendelijke en geruststellende indruk. Vooral het befaamde Hansaviertel doet aangenaam en luchtig aan; de geweldige flatgebouwen missen ieder spoor van Wuchtigkeit en de nieuwe buurt is een voorbeeld van stedelijk goed wonen. Schone schijn? Misschien.

Nergens springt in het oog dat de economie van dit eilandje precair is en met subsidies en belastingvrijstellingen overeind wordt gehouden. De prijzen zijn niettegenstaande de gecumuleerde transportkosten lager dan in de rest van de bondsrepubliek en het Kaufhaus des Westens aan de Tauentzienstrasse vertoont een ‘affluence’ die niet onderdoet voor die van de Bijenkorf of Macy. Er wordt geweldig geïnvesteerd; het meest indrukwekkende voorbeeld is Siemensstadt, waar een elektronische industrie van reusachtige afmetingen is herbouwd. Als men zich daar al zorgen over de toekomst maakt blijkt het niet uit het bouwprogramma.

De uiterlijke tegenstellingen tussen west en oost worden door beide partijen, naar het schijnt, zoveel mogelijk verscherpt. De Westberlijnse Freie Universität is met haar prachtige gebouwen en levendige atmosfeer een voorpost van westelijke beschaving, waarbij de oostelijke Von Humboldt Universität afsteekt als een loodzware, zij het vlijtige mierenhoop. Het stadsbeeld in Oost- Berlijn lijkt wel opzettelijk akelig gehouden; ruïnes, pompeuze lelijkheid die voor mooi moet doorgaan en armoede wisselen elkaar af. De politieke propaganda is onesthetisch en de uniformen zien er uiterst verdacht uit. De bewakers van de oostzone overdrijven hun rol van grimmige cerberi door langgerekt administratief gemier (inbegrepen het meenemen van paspoorten - zij kijken waarschijnlijk in het Fahndungsnachweis). De Volkspolizisten inspecteren meegebrachte geschriften op hun politieke toelaatbaarheid en nemen af en toe een Oostberlijner zijn

[p. 7]

pasgekochte schoenen af. Om iets terug te doen hebben de Westberliners de grote toegangsweg tot de oostelijke sector bij de Brandenburger Tor ‘Strasse des 17 Juni’ gedoopt - het zegt de meeste bezoekers niet veel, maar de inboorlingen wel: de dag waarop in 1953 de bewoners van de ‘Zone’ (geen Westduitser spreekt over de DDR) in opstand kwamen en met behulp van Russische tanks werden gecorrigeerd.

De paradox die mij het meest trof was de ambivalente houding van de Westberlijner ten opzichte van de armoede en de narigheid in de oostelijke sector. Zij betreuren dit, natuurlijk. De getroffenen zijn niet alleen stadgenoten, maar ook vaak neven, nichten, schoolkameraden; en men kan hen door het betrekkelijk vrije verkeer tussen de sectoren voortdurend ontmoeten. Maar de Westberlijner ziet in de opzichtige treurigheid van zijn stadgenoten toch ook en vooral een bevredigend teken van de inferioriteit van het communisme. De kennelijke en geruststellende conclusie is, dat het systeem economisch niets presteert. In zijn hart weet men wel beter - de werkelijke reden van de armoede ligt bij het economische kolonialisme waaraan de zone ten prooi is en aan de politieke dwang, die niet bevorderlijk is voor de arbeidsproduktiviteit. Maar dat wordt graag vergeten. Stelt men de Westberlijner voor de hypothetische keus: wat zou je liever zien, toenemende welvaart in de oostelijke sector of bestendiging van de huidige armoede, dan aarzelt hij. Hij weet het niet en is soms door de vraag onaangenaam getroffen. Op zijn gezicht staat te lezen: liever het laatste. Het is een symptoom van de uitzichtloze moeilijkheden waarin deze hoogst vreemde stad zich bevindt.