Hollands Weekblad. Jaargang 2

[p. 4]

Conjuncturen van land tot land
E. Damen
Een overzicht van de stand van zaken

In het zojuist verschenen derde jaarverslag van de commissie der Europese economische gemeenschap (EEG) wordt gezegd, dat in de landen van de gemeenschap moet worden gestreefd naar een jaarlijkse stijging van het bruto nationaalprodukt - met andere woorden van de welvaart - van vier tot vijf procent. Om dit doel te bereiken moeten in de zes landen van de EEG de overheid en de ondernemingen hun plannen niet opstellen in een zuiver nationaal kader, maar in het kader van de nieuwe economische eenheid der Europese gemeenschap.

Dat is natuurlijk een zeer mooie norm, hoewel een wat vage. De moeilijkheid is, dat het per land al niet gemakkelijk is overheid en ondernemingen goed te laten samenspelen om een zo groot mogelijke, want zo harmonisch mogelijke stijging van de nationale welvaart te krijgen. En een tweede moeilijkheid is, dat men er nog helemaal niet is wanneer bereikt zou zijn wat de commissie gaarne zag. De harmonie heerst dan namelijk wel in de zes belangrijke Europese industrielanden, maar elders opereert men verder op zijn eigen houtje. Hoezeer er dan verschillen kunnen ontstaan valt op het ogenblik te zien aan het verdeelde beeld van de wereldconjunctuur, waarbij toch de verschillende conjuncturen van invloed op elkaar zijn.

In West-Duitsland is zeer onlangs het officiële wisseldisconto verhoogd. Dat was een maatregel van de centrale bank, die erop is gericht door het krediet duurder te maken het verlenen daarvan te remmen. Door minder krediet beschikbaar te stellen kunnen de handelsbanken op hun beurt een te sterke expansie van het bedrijfsleven remmen. De economische politiek van de Deutsche Bundesbank is duidelijk gericht op het tegengaan van een te snelle en te grote expansie van de conjunctuur in dit belangrijkste continentale industrieland. Een aanwijzing van de reden daartoe geeft de arbeidsmarkt, waarop geen reserve meer is. Door het importeren van arbeidskrachten uit Italië en zelfs uit Pakistan trachten verscheidene bedrijven zich te redden, maar veel baat vindt men daarbij niet. Voor elke werkzoekende zijn er ruim drie vacatures, maar omdat niet alle werkzoekenden werkelijke arbeidskrachten zijn wordt de industriële expansie tot stilstand gebracht door het tekort aan arbeidskrachten, terwijl aan de andere kant door de meer dan volledige werkgelegenheid de vraag en het verbruik stijgen.

In Nederland wijkt het beeld niet veel af van het Westduitse. Ook hier is de arbeidsreserve praktisch tot het nulpunt gedaald, al zijn er enkele streken met regionale werkloosheid die, naar nu wel begint te blijken, vrijwel niet door industrialisering is tegen te gaan. Toch loopt in Nederland de kredietverlening aan het bedrijfsleven lang niet zo hard van stapel als in Duitsland, zodat er uit dien hoofde weinig aanleiding voor de Nederlandsche Bank was om tot verhoging van het disconto over te gaan. Bovendien zijn andere methoden in de maak, analoog aan de situatie in Engeland, om geldschepping door de banken zoveel mogelijk tegen te gaan. Er zijn op de Nederlandse kapitaalmarkt echter wel aanwijzingen voor dat in ons land, evenals in Duitsland, het investeren weer vrij sterk begint toe te nemen.

Het is in dit verband wel interessant om even melding te maken van een opmerking die de vorige week in Aken werd gemaakt op de jaarlijkse Westduitse ingenieursdag. Als in Nederland is in West-Duitsland de ingenieur beslist geen economist en zelden ‘kostprijs-minded’. Door de grote nadruk

[p. 5]

op de industrialisering bij de economisten de laatste vijftien jaar hebben de ingenieurs een belangrijke vinger in de pap gekregen en velen hunner - zo zei men in Aken - krijgen niet genoeg van nieuwe, grotere en betere machines.

Het is een soort reactie op de toestand van voor 1940, waarin een machine moest draaien totdat zij uit elkaar viel. Het aanwijsbare gevolg is thans, dat er kostbare en capabele machines worden opgesteld die te groot of te moeilijk zijn voor de bedrijven waarin ze dienst moeten doen. Niet alleen is er dan leegloop, maar bovendien beantwoorden de geproduceerde hoeveelheden vaak niet aan de grote capaciteit die bij de aanschaffing hoge kosten heeft meegebracht. Een onrendabele toestand ontstaat, die vaak ook nog tot gevolg heeft dat men meer mensen aan de machines gaat zetten, wat weer een druk op de arbeidsmarkt geeft.

De leus van de inleiders in Aken was dan ook - er waren ook nogal wat Nederlanders - ‘geef ons kostprijsbewuste ingenieurs’. De reactie van de overgrote meerderheid? ‘Dáár zijn de kooplieden voor, of de economisten.’ De discussies waren een onbewust pleidooi voor meer samenspel tussen ingenieur en economist, waarbij waardering voor elkaar noodzakelijk is en wederzijds begrip op de voorgrond moet staan.

Het investeren neemt ook in Engeland ongekend grote afmetingen aan en ook daar is de arbeidsmarkt krap. Toen in West- Duitsland echter om wat te remmen het disconto werd verhoogd gebeurde dat in Engeland niet (waardoor - incidenteel - in beide landen het disconto met vijf procent even hoog is, iets wat zelden is voorgekomen). In Engeland wordt wel flink gewerkt met kredietbeperkingen, maar door de nog altijd grotere industriële export dan de gehele Britse invoer is het bedrijfsleven er goed liquide en is daar de behoefte aan krediet niet groot; in tegenstelling tot de consumptie, die voor een belangrijk deel op krediet drijft waar het de aanschaf van duurzame consumptiegoederen betreft.

Tegenover de drie genoemde Europese landen met een hoogconjunctuur die een zekere mate van remmen noodzakelijk maakt staan drie andere die daaraan niet zo'n behoefte hebben: Frankrijk, Italië en België. Toch is in deze landen, alsook in Scandinavië, Oostenrijk en Zwitserland, de economische toestand bepaald niet ongunstig.

Overspringend naar Amerika wordt men geconfronteerd met een heel ander beeld. Op vrijwel hetzelfde moment dat men in Duitsland ging remmen door middel van een discontoverhoging



en enkele additionele maatregelen in de monetaire sfeer, begon men in Amerika te stimuleren door discontoverlaging (van 4 naar 3,5 procent).

Het effect was in één sector verrassend: op de New-Yorkse beurs. De afgelopen week is de beste beursweek geweest die New-York sinds Kerstmis heeft gekend. In januari zijn in Amerika de beurskoersen begonnen achteruit te lopen. Een erg goede graadmeter heeft men daarvoor eigenlijk niet, omdat de beursstatistieken der zogenaamde Dow Jones gemiddelden de zaak scheef trekken door de grote hoeveelheid zeer actieve fondsen waarop die gemiddelden worden becijferd. Maar toch was er een duidelijke achteruitgang te zien, en in de afgelopen week is daarvan nu meer dan de helft in enkele dagen tijd ongedaan gemaakt.

Op zichzelf is het een begrijpelijke zaak dat er aandelen worden gekocht als het disconto wordt verlaagd. Discontoverlaging betekent namelijk ook een reële daling van de rente. In verhouding tot de rentevoet stijgt dan het feitelijke rendement op aandelen. Er kwam in Amerika voor de beurshausse nog bij, dat verwacht werd dat het kopen van aandelen met geleend geld minder moeilijk gemaakt zou worden.

In het bedrijfsleven was echter geen enkele grond te vinden voor de plotselinge beurshausse. Het gaat er de autohandel niet voor de wind, al is de directe verkoop nog wel bevredigend doordat iedereen er blijkbaar ineens een kleiner type auto wil hebben (‘compact-car’). In de staalindustrie wordt echter slechts op ruim zestig procent van de capaciteit gewerkt, wat eigenlijk een recessiesituatie is. (In Engeland, Duitsland en Nederland is de capaciteitsuitbreiding bij

[p. 6]

staal honderd procent.) In de ondernemingen is in het eerste kwartaal van 1960 precies geïnvesteerd wat in de officiële schattingen was verwacht, zijnde veertien procent meer dan een jaar geleden, terwijl voor een echte hoogconjunctuur een grotere investeringsactiviteit nodig wordt geacht.

De gewone consumptie heeft in Amerika op het ogenblik een tamelijk stationair karakter en daaraan zijn ook al geen hausseelementen te ontlenen. Alles bijeen was een discontoverlaging zoals die de vorige week bij vrijwel alle banken van het Federal Reserve System is doorgevoerd niet meer dan een goede psychologische stimulans voor de conjunctuur, die deze best kon gebruiken.

Is er dus een duidelijk verschil in conjunctuurniveau tussen Amerika en Europa, één ding was overal hetzelfde: het volslagen afwezig zijn van enig effect van de mislukte topconferentie. Even is er enige beursspeculatie geweest (hier en ginds) in zogenaamde ‘defensie-aandelen’, maar dat duurde slechts heel kort. In Amerika noch in Europa was verder de grote overproduktie op de energiemarkt van invloed op de conjuncturele ontwikkeling der laatste maanden, en hetzelfde geldt voor het overschot aan scheepsruimte.

De overspannen arbeidsmarkt in Europa en de stijgende vraag door de stijgende lonen kunnen van invloed zijn op de Amerikaanse economie, maar dan slechts in beperkte mate. Eén van de gevolgen van een Europese hoogconjunctuur is, zoals de laatste jaren telkens is gebleken, een sterke stijging van de invoer. Voorzover deze invoer industrieprodukten uit Amerika betreft is een hausse gunstig voor Amerika. Het verschil in industriecapaciteit speelt daarbij echter een rol. Een stijging van de Europese invoeren uit Amerika met tien procent is voor de Amerikaanse industrie niet veel meer dan een druppel op een gloeiende plaat. Een druppel evenwel die net als een discontoverlaging psychologisch van betekenis kan zijn, en voor psychologische effecten moet men wel in Amerika zijn. Vandaar dat er in Amerika nu al stemmen opgaan die zeggen dat tegen het najaar de Amerikaanse economie uit de lichte lethargie van thans gewekt zal zijn en een krachtige hausse zal laten zien. Dan is Europa vermoedelijk alweer over het hoogtepunt heen, en zo blijven de golven rollen.

De tekeningen in dit nummer zijn van Peter Vos