Hollands Weekblad. Jaargang 2

[p. 7]

Toneelbespreking
Een avond voorhoede
H. van den Bergh

New Africa Group: A Kakamas Greek Goed, daar hadden we dan weer een Avantgarde voorstelling. Laten we nu eerst eens nuchter bezien wat dat eigenlijk inhoudt: een praktisch geheel door vrijkaarten gevuld Hypokriterion ziet na het moeizaam splijten der gordijnen een met rommelig-beschilderde kisten volgestouwd toneeltje. Een blonde man gehuld in een kleurige deken zit met zijn rug naar de zaal, terwijl het licht een paar maal aan en uit gaat. Dan komt na wat vage muziek een tweede man op, die een pet draagt. Tussen hen beiden ontspint zich dan een urenlang gesprek, dat na de pauze telkenmale onderbroken wordt door een zwijgende, schamel geklede negerfiguur, die zeer vaak opkomt en afgaat en daar tussendoor onbestemd over het toneel heen en weer loopt. Het gesprek is lang niet aldoor makkelijk te volgen, maar naarmate men aan het eigenaardige Engels gewend raakt, kan men zich geleidelijk een betere voorstelling maken van de situatie en de personen. De eerste man blijkt een albinoneger die graag over vogels praat en zijn bezoeker is een halfbloed die voor blanke wenst door te gaan. Er ontstaat een minimaal conflict tussen de mannen, wanneer de albino een paar maal uit onbegrip de pet van het te verbergen kroeshaar af wil grissen, maar over het algemeen leven de mannen dagenlang samen in een poëtische harmonie van onbestuurd langs elkaar heenglijdende gesprekken, waarbij de halfbloed geestelijk duidelijk de meerdere is van zijn gastheer.

Er is geen voedsel en er is geen water, maar daar heeft feitelijk alleen de halfbloed, en dan nog slechts incidenteel, last van. De negerfiguur, die verschijnt, is natuurlijk niet echt, maar een visioen van de mannen, door hen zelf opgeroepen. Want de hele situatie is immers symbolisch bedoeld. Maar symbolisch voor wat?

De summiere toelichting zegt dat ‘de neger het conflikt tussen de twee mannen stilaan opdrijft’ en dat het stuk ‘aantoont wat mensen uit onwetendheid en vrees

[p. 8]

elkaar kunnen aandoen’. Nu is het mogelijk dat een dichterlijker aangelegd mens dan ik tijdens het kijken iets ervaart van deze intenties in het stuk. Maar zelf moet ik bekennen dat de zin van praktisch iedere scène me ontging en dat ik me geen moment betrokken voelde bij dit toneelgebeuren door de vaagheid van de taal, door de ongemotiveerdheid van de onverwachts opvlammende spanningen, door de ondoorzichtigheid van de drukke mise en scène, door het volslagen ontbreken van enig dramatisch conflikt en het wegvallen van elk reëel verband met de nuchtere werkelijkheid, waarin mensen normale dingen tegen elkaar zeggen, elkaar haten of liefhebben, en eten moeten, drinken en slapen.

Zolang voor mij het geheim en de kracht van het dramatisch gebeuren schuilt in het juist wél meegezogen worden in een andere werkelijkheid, die men als vreemd, wat geordend, maar toch bekend ervaart, zolang heeft dit avant-garde toneel mij niets te bieden dat het gemis van die andere, voor mij noodzakelijke toneelervaring goed maakt.

Het is niet zo, dat ik geen ogenblik geboeid was door de nerveuze spanning in de dialogen van David Herbert, maar ik zou ze liever als een lang episch gedicht gelezen hebben om me volledig rekenschap van de inhoud te kunnen geven; evenmin is het zo, dat ik geen grote bewondering had voor de intensiteit en de technische perfectie in het spel van Athol Fugard en auteur David Herbert, die ik voor grote acteurs houd, maar ik had ze liever gezien in een ouderwets stuk dat op menselijk niveau iedere gedachte en elke bedoeling met name noemt.

Na afloop heeft het niet betalende, en dus ingewijde, publiek de prestaties van deze Zuidafrikaanse spelers met een ovatie beloond, maar het lijkt me waarschijnlijk dat naast een wellicht niet overal ontbrekend begrip, ook een behoorlijke dosis snobisme aan de wieg stond van dit enthousiasme. Menige vraag over de achtergrond van het stuk en over details van de handeling die ik tijdens het jassen halen aan geestdriftige medebezoekers stelde, bleef in wezen onbeantwoord of lokte een vaag waarderend gemompel uit dat mij bewees dat, zo ik al als enige onvoldaan was, ik tenminste niét alleen stond in mijn onbegrip.