Hollands Weekblad. Jaargang 2

Op de rand van de grond
J.P. Guépin

C. Winkler, Tussen twee oorlogen,
De Boekvink, Arbeiderspers, 1960

De moderne poëzie speelt met de gedachte dat een nieuwe combinatie van woorden een nieuwe wereld opbouwt. Dat is natuurlijk wat onzinnig, maar respectabele filosofen schijnen het ook te denken, dus waarom niet. De consequenties zijn niet gering: als woord en wat het aanduidt zo vast met elkaar verbonden zijn, hoe kan het zijn dan worden? Vraag het de antieke filosofen, of Winkler:

Dit wordt niets maar is

dat niets is maar wordt

Hij heeft er echter zijn eigen oplossing voor:

maar de philosofie zelf

is een filosofische elf

(Dit en dat)

De dingen kunnen dus veranderen als we de woorden veranderen: zelf is elf en elf wordt muze. Omgekeerd, als de realiteit verandert wordt het woord ook anders. Na de atoombom wordt de lagune van Ewinetok 1952 een lacune:

Een paddestoel hangt aan kobaltblauwe luchten

de witte lacune na palmen die kusten

De paddestoelwolk komt uit de blauwe lucht, maar ook uit het kobalt van de kobalt-bom, het napalmen wordt na palmen, daarvoor kusten de exotische palmen de kusten. Die laatste woordspeling is wat gewrongen, en het is niet de enige, ook dat heeft deze poëzie gemeen met de experimentele.

Er is wel een verschil; ik geloof dat die geheimzinnige band van woord en realiteit, waardoor ook tussen de verschillende betekenissen van homoniemen een reële relatie gevoeld wordt (de achtergrond van elke woordspeling), Winkler ernst is.

Een heel curieus voorbeeld geeft de eerste regel van Samen:

Zo werd het zijn ons interieur

Het gedicht is verder duidelijk: de dichter is de meubels van zijn geliefde gaan halen en zij wonen nu samen. Deze eerste regel is daar de filosofische uitdrukking van: het

De tekeningen in dit nummer, behalve die op pag. 6 van Hans Jonges, zijn van Peter Vos

[p. 15]

loutere zijn werd het intieme samenzijn, het zijn in een eigen wereld. Maar de moeilijkheid is, hoe kan dat. Nu blijkt uit Sonatine dat deze geliefde Hetty heet, zodat de regel te lezen is als: Het interieur (het interieur van Hetty) en Zijn interieur (van Winkler) werd ons interieur. Het filosofisch probleem is dus opgelost dank zij een als diepere zin ervaren dubbele betekenis van de woorden.

Dit heeft alles met poëzie te maken, maar niet noodzakelijk met goede. Te vaak moet de inscape (Hopkins), de epiphany (Joyce), het plotseling oplichten van de werkelijke relaties, van de woorden, met teveel zorg gereconstrueerd worden. Een plotselinge schok kreeg ik wel toen ik las:

het mensdom terug in de ruimte

(Hausse)

De ruimtevaart verbonden met metempsychotische theorieën over onze astrale afkomst!

De schijnbaar simpele verzen vind ik voorlopig de beste:

Waar mijn spoorlijn je
murmelbedding overbrugt
prevel ik de Semois tot aan zee
en terug

(Semois)

Hier is de magiër die de rivier naar zee en terug kan laten stromen - ripis mirantibus amnes/in fontes rediere suos - geëxcuseerd; het gaat om het oproepen van een kinderherinnering, vandaar ook mijn spoorlijn, wat even aan die modieuze vorm van vergelijking doet denken: waar ik als een spoorlijn.

Deze met de woorden onverbiddelijk verbonden



realiteit maakt het hem mogelijk over een derde wereldoorlog na te denken:

Ik die oorlog onvermijdelijk zie
kan slechts kiezen uit drie
met de winnaar collaboreren
met de verliezer collaboreren
met mezelf collaboreren

(Anti-totalitair)

maar verschrikkelijker is het anti-zelfmoord-gedicht Niet:

Vaak op de rand van de grond
bedenk ik over de sprong
het straaltje bloed uit de mond
het barstend gevoel in de long

Wanneer ik de kloof overbrug
is er geen weg meer terug
terwijl ik drein en stuit
weet ik: Eens glijdt iedereen uit

Ik mis verschrikkelijk veel moed
een trouwe hyena die jankt
dit vers dat zijn misselijke groet
als aas aan de overkant hangt

Niet alleen op de rand van de afgrond, maar ook: al bijna bij de grond van de afgrond; en de grond, de bodem is een afgrond. Niet alleen bedenk ik mij, of denk ik na over de sprong, maar ook: ik bedenk, schep, het straaltje bloed. Ik verlang naar de overkant na de dood, maar als een laffe hyena, en dit verlangen verlaat mij nooit. Tegelijk is de hyena mij voor, al aan de overkant, waar hij voor zijn vriend het (lok)aas ophangt; dit aas is misselijk (makend), ook omdat ik de moed mis, en een schampere groet, als van een misselijke kwajongen.