Hollands Weekblad. Jaargang 2

[p. 15]

Journaal
J.J. Peereboom

Het is soms grappig om iemand bij nacht fluitend door de straat te horen lopen, als hij het niet te goed of te slecht doet. Dezelfde waardering komt niet toe aan zingende voorbijgangers, zoals mij dezer dagen bleek toen ik al in bed lag en uit het stille donker onder het raam hoorde Oh my darling, oh my darling, oh my da-arling Clementine. Het was niet eens een dronkeman; hij liep met ferme passen, en sprak zijn tekst uit op de slordige manier van iemand die zich bewust is dat hij geen nieuws vertelt. Ik kon hem horen tot aan de hoek, en volgde hem daarna in gedachten. Hij liep de overtollige straat door waar ter weerszijden gesloten muren langs staan en alleen achterkanten van huizen op uitzien, en bereikte de King's Road die hij overstak om de straat in te slaan die langs het paradeveld van de territorials voert. Nergens was iemand te zien, en behalve zichzelf hoorde hij alleen, toen hij bij het cricketveld liep tegenover het rusthuis van de oude soldaten, een vogel vluchten uit de bosjes tegen het hek. Hij volgde een eindje de Royal Hospital Road, en nam de smalle straat die verduisterd wordt door de oude bomen, om de rivierkade te bereiken. Aan het water waren de lichten in het amusementspark van Battersea gedoofd, en stroomafwaarts kon hij maar juist het silhouet onderscheiden van het krachtstation, met zijn hoge blinde wanden en daar nog eens vier fabrieksschoorstenen bovenop. Toen hij Battersea Bridge naderde kwam hij waarachtig een taxi tegen, maar hij keek niet opzij en registeerde alleen het lawaai, waaruit zijn vertolking van Clementine zich al gauw weer vrijmaakte. Hij stak de brug over, en verdween in de treurige straatjes van Battersea, waar ik hem uit het oog verloor. Zijn stem had nog aan toon ingeboet, maar er was geen twijfel aan dat hij steeds opnieuw aan zijn refrein begon, terwijl hij voortmarcheerde in zuidwestelijke richting.

Tenslotte moest het toch dag worden, en de doodse huizen zouden bevolkt blijken; maar het was niet zeker dat hij dat nog zou zien, en in geen geval kon het hem iets helpen. Intussen was mijn overbuurman uitgebarsten in een van de wrede nachthoestbuien die hij geregeld heeft. Er was een beetje beroering in zijn huis, en wat licht dat opging, voordat alles weer verstomde. Sommige nachten zijn er treinen te horen, en de slagen van Big Ben, maar dit was er niet zo een. De opgave was om niettemin in slaap te vallen, en later blijkt dan dat het tenslotte gelukt is.

Pas toen mijn bezoek aan een kantoor van de vermaaksindustrie bijna afgelopen was, zag ik boven de deur naar de kamer van de sekretaresse het kartonnen bordje hangen met een uitvoerige tekst, die ik mij niet precies kon inprenten maar waarvan de strekking was: denk er wel om dat de klanten onze gasten zijn - het is niet vriendelijk van ons dat wij hen willen ontvangen - het is vriendelijk van hen dat zij bereid zijn om ons op te zoeken. Ik heb zulke kaartjes wel meer gezien, meestal sappig bedoeld, maar dit was kurkdroog, en het leek mij een slechte taktiek van mijn ‘relatie’, om er zich zo in het openbaar aan te herinneren dat hij zijn manieren niet moest vergeten. Achteraf vermoed ik dat ook de klant geacht wordt zich gesterkt te voelen door de beredeneerde rolverdeling, en dat ik dus de enige niet ben die zich als een marionet gaat voelen bij die toeschietelijke gesprekken tussen klant en koopman. Het is dan tenslotte een soort aanmoediging om te horen dat het niet alleen zo is als het is, maar ook zo hoort. Zeker meneer, nou meneer, dag meneer, dag meneer. Het lijkt allemaal weinig op leven, maar het is tenminste een doordacht ceremonieel. De klant die de muurtekst positief wil zien, kan bovendien bedenken dat er aan hem het recht door wordt toegekend om onhebbelijk te zijn, en dat hij dus diskreet gecomplimenteerd wordt voor zijn gedrag als echte heer.

De gewaarwording alsof men inderdaad met touwtjes overeind gehouden wordt, is goed vertolkt door Alan Harrington in Life in the Crystal Palace, des te suggestiever doordat hij onmachtig is om er met zijn gedachten doorheen te dringen. Hij heeft een jaar of wat gewerkt in een Amerikaans bedrijf van het type dat wij ook in Europa uit advertenties kennen: de jongeman die door ons aangenomen wordt is verzekerd van een interessante werkkring - wij hebben hem

[p. 16]

nodig precies op de afdeling waar hij het liefst werkt - is hij vooral psycholoog, of vooral handelsman, of vooral technicus? - als de ene baan niet helemaal met zijn natuur strookt, zetten wij hem in een andere waar hij volmaakt in zijn element zal zijn. Bij Harrington op kantoor was iedereen in zijn element, en altijd aardig tegen elkaar. Hij liep er tenslotte weg om te gaan schrijven (let wel, ook weer niet zonder dat hij zich eerst van een beurs had verzekerd), maar hij weet nog steeds niet goed wat er eigenlijk principieel tegen ingebracht zou kunnen worden. Het enige wat hij kan doen is voorbeelden bijeenbrengen om zijn weifelende weerzin te illustreren tegen al de onpersoonlijke vriendelijkheid, ploeggeest en positieve aanpak; en dan maar Dostojevski citeren. Zijn boek is goed geschikt om als documentatie te dienen voor een romancier die zijn voorstelling van het kantoorleven moet preciseren. Een van de aardigste voorbeelden vond ik dit: ‘Ik stond eens te praten met een jongeman in de personeelsafdeling toen zijn ogen, die over mijn schouder keken, ineens begonnen te stralen. Ik draaide mij om in de verwachting dat ik het leuke meisje van de receptie zou zien, maar het was een directeur die voorbijkwam en die ons toezwaaide’.

Harrington geeft ook leerzame voorbeelden van gepensioneerden die geen raad meer wisten toen de touwtjes losgemaakt waren. De afkeer die hij van zijn kantoorleven wekt is zo sterk dat ik mij vijandig gestemd voelde tegen een paar mensen van wie hij vertelde dat zij, voor en na hun pensionering, altijd gelukkig en tevreden waren. In de praktijk waren dat waarschijnlijk meestal veel prettiger mensen dan degenen die begrepen dat je in verzet kwam, maar verzekerden dat iedereen zich na een paar jaar aanpaste. De ergsten lijken mij in zulke omstandigheden degenen die een innerlijk leven ernaast kultiveren, en glimlachend zeggen dat dat het enige belangrijke is. Het probleem is er niet een van gevoel en gedachten maar van persoonlijkheid, en ik zou wel eens willen weten hoe Harrington het in zijn nieuwe bestaan oplost - door te schelden op zijn uitgever, misschien.

Een van de vreemdste manieren die ik ken om een halve avond te verdoen is het lezen van de kaart van Londen. Meestal begint het ermee dat ik inderdaad moet weten waar een straat is, maar dan wordt ik verleid door een straat die over de rand heenwijst naar een andere pagina (het is een kaart in boekvorm). Al gauw ben ik in een van de afgelegen suburbs, in Hendon of Woodford of Bromley, en neus daar langs de lanen, de parken en de stations van de ondergrondse. Als het mij na verloop van tijd te onbenullig begint te worden, ga ik terug in de richting van het centrum en doorzoek de City of de omgeving van Regent's Park, maar ik zak vaak nog even ergens naar het zuiden af voordat ik mij eindelijk weet te vermannen.

De charme van dit verzamelen zonder opbergzorgen is dat het zijn beoefenaar in een geurige stemming brengt van verleden, verlies en vergetelheid. Soms wordt die verklaard doordat een straatnaam herinnert aan een afscheid of een onvervulde verwachting, maar meestal richt de aandacht zich op onbekende gebieden, en dan is het verdriet op zijn zuiverst. Al die lanen met huisjes en tuinen: als men weet hoe het er is, wordt het hard werken voordat de verbeelding er nog wat model aan kan geven. Alleen als men er zich niets met zekerheid bij voor kan stellen, spreken de dorre lijntjes dadelijk tot het hart, en waait er een zoele wind over de heuvels van de witte parkvlakken (het is de goedkope editie van het stadsplan, ongekleurd).

Verklaarbaar is dit tenslotte niet, of onnodig ingewikkeld, maar het zou misschien een mooi onderwerp zijn om met een spiritist over te babbelen. Precies zoals zijn doden door de lucht dwalen immers dwaal ik over de kaart; zowel zij als ik zijn altijd een beetje treurig dat wij er niet bij horen - niet meer of nog niet, dat moet in zulke gevallen hetzelfde zijn -. Ik kan mij voorstellen dat iemand al kaartlezende spiritist zou worden, als hij overal een zin aan wil geven en niet volstaan kon met nijdig te worden wanneer een naaste een beroep doet op zijn kostbare tijd.