Hollands Weekblad. Jaargang 2

Meningen van lezers

Onbegrip

J.J.P. is in het vorige nummer zo vriendelijk geweest mij model te laten staan voor de nagenoeg ganse principieel onnozele Nederlandse samenleving, en om nu iets terug te doen heb ik besloten hem tot mijn idool te maken van de twee-dingen-door-elkaar-halende volksgroep, ook wel de ‘volksgroep met de lange naam’ genoemd.

Ik had mij afgevraagd ‘hoe die NSB-ers en antisemieten dat nu eigenlijk deden. Kwamen ze daar nu werkelijk rond voor uit dat ze slecht of oliedom waren...?’, en J.J.P. borduurt verder daarop door te stellen dat ik door deze vraag mijn oordeel wens zeker te stellen met onbegrip. Welzeker. De vraag is: onbegrip waarvoor. J.J.P. meent: onbegrip voor het feit dat er mensen NSB-er of antisemiet waren. Hij vergist zich. Zover gaat mijn onbegrip niet. De een is antisemiet omdat zijn baas een jood is, de ander omdat hij allergisch is voor grote neuzen. De een steelt een fiets omdat hij niet van lopen houdt, de ander omdat hij in geldnood zit. Voor beide redenen (vooral voor de eerste, maar dat is persoonlijk) kan ik begrip opbrengen. Het zou mij echter hogelijk verbazen als zo'n dief in de krant schreef: ‘De lijfarts van Eisenhower heeft gezegd dat fietsen zo gezond is, daarom steel ik fietsen’. Dat hij het doet is tot daar aan toe, maar dat hij de pers erbij inschakelt om er kond van te doen, tja, dat verwondert me een beetje.

Het litteraire voorbeeld dat J.J.P. ervoor van stal haalt (‘litteraire voorbeelden zijn beter geschikt dan praktische, omdat een beroep op onbegrip ervoor nog niet tot de goede toon behoort’) doet hier weinig terzake. Natuurlijk zijn wij, lezers van Lolita, geen haar beter dan Humbert Humbert, maar dat wil nog niet zeggen dat wij daardoor niet ‘slecht’ zouden zijn, en het wil helemaal niet zeggen dat het daardoor normaal zou zijn als wij van onze gezindheid blijk gingen geven in dag- en weekbladen.

Als de 98-jarige heer C. v.d. Dool uit Voorburg, inplaats van zijn opmerkelijke ingezonden stukje over de kaffers, het volgende briefje aan de Haagse Post had geschreven: ‘Het is vanouds bekend dat meisjes van twaalf, dertien jaar bijzonder aantrekkelijk zijn voor heren op leeftijd. Zij paren onbedorvenheid aan raffinement en lichamelijke onvolgroeidheid aan grote zinnelijkheid. Daarom valt het toe te juichen en dient het bevorderd te worden dat oudere heren met minderjarige meisjes op stap gaan, temeer omdat deze meisjes toch nog niet op zichzelf kunnen passen’, dan zou ik, ik geef het toe, bijzonder verbaasd zijn. De oude heer zou dan namelijk publiekelijk erkennen bezield te zijn van een laakbare geestesgesteldheid.

Wij weten nu dat Nabokov keurig getrouwd is met een vrouw die al zijn correspondentie voor hem verzorgt, maar stel dat wij wisten dat hij een merkwaardige vrijgezel was die herhaaldelijk met twaalfjarige meisjes in motels gesignaleerd was, dan zouden wij toch verdomd raar opkijken als hij plotseling

[p. 11]

met zijn roman Lolita voor de dag kwam. En dat is dan nog literatuur van de bovenste plank, terwijl de ingezonden stukjes over het rassenvraagstuk in onder meer de Haagse Post met litteratuur niets te maken hebben en onder uit het gootsteenkastje komen. Wij kunnen van de heren v.d. Dool en Nachenius en van de dames W. en M.H. niet vergoelijkend zeggen: ‘Nou ja, ze bedrijven litteratuur’ want dat doen ze niet. Zij schrijven hun (laakbare) mening onverbloemd neer, terwijl zij het niet in hun hoofd zouden halen over hun (naar ik voor alle zekerheid aanneem: niet bestaande) diefstallen en sexuele afwijkingen te berichten. Daar volgt dus uit dat in hun ogen politieke misdaden minder erg zijn dan particuliere misdaden, in tegenstelling tot wat J.J.P. meende te mogen stellen. Mijn verbazing daarover moet hij maar voor lief nemen.

N. Scheepmaker

Een misverstand en een antwoord

‘Twee misverstanden’ signaleerde B.C. in het Hollands Weekblad d.d. 11-5-60. Het lijkt mij dat minstens één daarvan door hem zelf tevoorschijn wordt geroepen!

Hij valt nl. dr Buskes aan op diens artikelen in Vrij Nederland en De Groene over Zuid-Afrika. De teneur van deze artikelen zou, volgens hem, geweest zijn: ‘als er rassendiscriminatie wordt toegepast, heeft het christendom in Afrika geen toekomst’. Als ik Buskes goed begrijp, stelde hij de zaak anders: Verwoerd c.s. noemen zich christenen en verdedigen hun apartheidsbeleid o.a. met het argument dat zij, mèt de belangen van het blanke ras, ook die van het christendom zouden voorstaan. Daartegenover zegt Buskes, m.i. terecht, dat dit een vals argument is, want dat het christendom met een kwade zaak (een ‘onmenselijke en onmogelijke politiek’, aldus B.C. zelf) nimmer gediend kan zijn. Ik vind het best dat B.C. ‘de godsdienst er maar helemaal buiten (wil) houden’, maar met zijn simplistische Dageraadszinnetje ‘uit de bijbel is nu eenmaal alles af te leiden’ doet hij èn zijn lezers èn zichzelf èn Buskes tekort. Als de laatste ‘door een toeval in de Heilige Schrift (zou kunnen) lezen: ‘In Zuid-Afrika moeten de negers verdrukt worden’ zou hij het niet plotseling met Verwoerd eens zijn, maar, voor zover ik hem ken, dit opvatten in de trant van: ‘Duidelijk laat Gods woord hier zien hoe zelfs of misschien juist de “vrome” mens door de zonde verblind kan worden!’ Vervolgens legt B.C. mij een vraag voor. Uit een artikel van mijn hand in De Nieuwe Stem (mei '60) citeert hij dat voor mij de rassendiscriminatie ‘erger is dan de politieke onvrijheid die in bepaalde landen heerst, omdat politiek geweld altijd nog kan voortvloeien uit verschil van op zichzelf discutabele opvattingen etc.’ Mijn bewering vindt hij ‘maar al te duidelijk’, maar ‘het omdat-gedeelte’ allerminst! En hij vraagt of ik mij eens wil uitspreken over de vraag of er misschien ook nog ergens politieke onvrijheid is die uit indiscutabele opvattingen voortvloeit.

Allereerst wil ik B.C. erop wijzen dat ik zeg: rassendiscriminatie is voor mij erger dan de politieke onvrijheid etc. hetgeen inhoudt dat ik ook politieke onvrijheid erg vind, al kan zij discutabel zijn. Zijn vraag kan ik het best met een ‘theoretisch’ voorbeeld beantwoorden. Als ergens ter wereld een maatschappij bestond, waar economische gelijkheid heerste, of zelfs maar oprecht werd nagestreefd, waar dus - om in nederlandse verhoudingen te denken - geen arbeider minder dan twaalf mille en geen leidende funktionaris meer dan twintig mille zou kunnen verdienen, een maatschappij waar geen, al of niet gekamoefleerde ‘standsverschillen’ zouden worden geprolongeerd, waar geen geld werd verknoeid aan oorlogstuig, koloniale expedities en



atavistische vorstenhuizen, waar niet om de winst werd geproduceerd - een maatschappij dus, die ernst maakte met het verwezenlijken van de klasseloze situatie (en waarin de individuele verschillen, begaafdheden en potenties dus pas werkelijk tot hun recht zouden komen) - dan zou ik in zo'n samenleving een zekere politieke onvrijheid (als overgangsmaatregel totdat een opgroeiend geslacht niet slechter zou weten!) niet alleen discutabel, maar zelfs hoogst acceptabel achten, om de heb- en behoudzuchtigen, de egoïsten en reactionairen, de onnozelen en psychopaten, die weer ‘terug’ zouden willen naar ons primitieve kapitalisme of kwasi-socialisme, in hun heilloos streven te belemmeren! Zo goed als ik het toejuich, dat in onze maatschappij kinderverkrachters, dronken automobilisten en vernielzuchtige nozems in hun asociale strevingen worden gehinderd, ofschoon ik echt wel met hen kan meevoelen, en het rot voor hen vind dat ze zijn zoals ze zijn.

Mijn ‘theoretische’ maatschappij bestaat momenteel nergens, maar zij is geen utopie. Zij is zeer goed realiseerbaar en in mijn ogen (maar ik heb immers alleen voor mijzelf gesproken in het door B.C. aangehaalde citaat!) heeft het alleen zin politieke onvrijheid indiscutabel te noemen, als men er op uit is deze maatschappij te verwezenlijken. Wie haar daarentegen hoe dan ook, bewust of onbewust, verhindert ondermijnt de basis van welk (betrekkelijk) vrijheidsbegrip dan ook.

B.C. is tegen de apartheid, ‘omdat Apartheid een onmenselijke en onmogelijke politiek is’. Dit is fraai gezegd, maar het blijft een frase omdat, naar het woord van Brecht dat ik in mijn Nieuwe Stem-artikel citeer, ‘de grote waarheid van onze eeuw is, dat een deel onzer aarde in barbaarsheid verzinkt, omdat de bezitsverhoudingen met geweld in stand gehouden worden - we moeten vaststellen dat er gemarteld wordt omdat de bezitsverhoudingen onaantastbaar zijn!’ Dat Brecht een partij-communist was, doet aan deze waarheid niets af. B.C. kan haar overal vermeld vinden: in de bijbel, als hij die eens zou willen lezen, bij Marx, bij dominee Buskes, en misschien zelfs wel in het boek dat dr J.C. Brandt Corstius jaren geleden over de communistische (maar toch ook wel heel erg ‘individualistische’) dichter Herman Gorter schreef.

A. Marja

Vier misverstanden

Boven het artikel van ds Buskes in V.N. stond: Zwarte kinderen: ‘liever geen God dan zo'n God’. Verwoerd noemt zich christen, Buskes noemt zich christen en er is geen objectieve instantie die een oordeel kan uitspreken. De dageraadszin is inderdaad simplistisch: men kan niet alleen alles uit de bijbel

[p. 12]

afleiden, men doet het ook nog, getuige Verwoerd en Buskes.

Het is jammer dat zulke elementaire dingen steeds weer gezegd moeten worden, maar het blijft kennelijk nodig: Natuurlijk ben ik het niet met de heer Marja eens; politieke onvrijheid is nooit acceptabel om de eenvoudige reden dat de praktijk ons geleerd heeft dat het niet uit te maken is wie er heb- of behoudzuchtig, egoist of reactionnair is. Het gaat hier niet om abstracte theorieën (Marja sprak in de Nieuwe Stem van bepaalde landen) maar om feiten hier en nu. Was Nagy behoudzuchtig en moest hij dus maar neergeschoten? Is Pasternak een egoïst en moet hij dus verboden worden? Ik geef de heer Marja de keus mij tot onnozel of tot psychopaat te verklaren wanneer ik hem zeg dat ik liever mijn drie mille verdien in deze rotte maatschappij dan twaalf mille in zijn Utopia, waar men mij als reactionnair kan elimineren, bij voorbeeld omdat ik niet van Brecht hou. Brechts frase is namelijk onvolledig: er zijn nog veel meer mogelijkheden voor martelingen. Men martelt omdat men tot een beter ‘ras’ denkt te behoren en men martelt - maar dat wist Brecht natuurlijk niet - omdat men de bezitsverhoudingen wil aantasten. Het lukt mij niet de ene marteling erger dan de andere te vinden.

H. Brandt Corstius