Hollands Weekblad. Jaargang 1

[p. 7]

Korte commentaren

Hard nodig

Investeringen geven de onderneming recht op fiscale faciliteiten. De staatssecretaris van financiën heeft nu een beschikking laten publiceren, waaruit blijkt, dat inspecties de faciliteiten ook mogen toekennen aan de - merendeels zeer kleine - ondernemingen, waar de boekhoudingen niet bepaald volgens alle regelen der kunst in elkaar zitten. Als inkomsten, uitgaven en inkomen uit zaken maar redelijk blijken, zal er voortaan voor de ‘kleine zakenmensen’ fiscaal wat te verdienen zijn. Het is een correctie in de geest van gelijke monniken en gelijke kappen; als de man niet goed kan boekhouden, hoeft hij daarom nog niet zijn fiscale tegemoetkoming te missen. Of aan het erkennen van de jan-boerefluitjes-boekhoudingen nu direct de grootste behoefte bestond bij een poging om de fiscale druk wat te verlichten, lijkt een vraag. Ten slotte mag de kleine zakenman de kosten voor het bijhouden van een redelijke boekhouding ook aftrekken. Als hij te beroerd is om het goed te doen, is het zijn eigen schuld als hij een fiscaal voordeeltje mis loopt. Er zouden wel categorieën op te noemen zijn, die meer behoefte hebben aan een aftrek-gebaar van de staatssecretaris. Vide de 5 pct aftrekregeling voor de loontrekkers met het belachelijke maximum van f 600, dat nog uit de tijd van voor de inflatie dateert.

E.D.

Vuile handen wassen

De televisie heeft een culturele taak, maar de cultuur is, naar bekend, niet voor iedereen even geschikt. Jeugdige lezers kan men waarschuwen niet te gaan kijken naar Sartres Vuile handen, dat donderdag 14 april door de Vara op de televisie werd getoond. Voor volwassenen heeft men er iets anders op gevonden; men kan hun in een toelichting verzekeren dat het allemaal niet zo erg is als het lijkt. Dit was althans de opzet van een Kanttekening in de Avrobode. De schrijver stelt eerst waarderend vast dat Kees van Iersel altijd met bijzondere stukken komt. Niettemin, waarschuwt hij, betekent zijn keuze voor de kijker een extra inspanning. Maar die inspanning blijkt ‘niettemin’ al direkt mee te vallen, want: Wanneer één filosoof van zijn theorieën gemeengoed heeft gemaakt, dan is het wel de literator-wijsgeer Jean-Paul, zoals zijn aanhangers hem noemen. Onze Jean-Paul heeft nog meer gemeen met de idolen van de fanclubs: Zelfs de paardestaart en alles wat daarmee samenhing zou men als een uitvloeisel van zijn filosofie kunnen beschouwen. Men kan vrede hebben met dit uitvloeisel, alleen is het jammer dat mét de paardestaart ook alles wat daarmee samenhing tot een voorbije mode hoort. Want de filosofie, die we tussen de beeldlijnen van het scherm door moeten lezen, blijkt een wel heel aanvaardbare boodschap in te houden. Wel is Sartre's levensbeeld er een waarin God's bestaan ontkend wordt, maar hij heeft toch enige Christelijke gevoelens overgehouden, een soort erfzonde, een positieve waardering voor de gemeenschap der onderdrukten. Daarom is het weer jammer dat ‘Vuile Handen’ niet het stuk is waarin Sartre zijn theorieën het sterkste heeft uitgebeeld. In andere stukken is zijn filosofisch wereldbeeld radicaler en ongenuanceerder, minder vernietigend gesteld. Nu lezen we even verder tot onze verbazing dat Kees van Iersel er op gewerkt heeft om juist de kleine nuances, waardoor het stuk van Sartre is, zo pregnant mogelijk op het TV-scherm te brengen. In zoverre krijgt dit stuk dan ook zijn eigen TV-karakter. Daar de schrijver vergeten heeft mee te delen wat het stuk van Sartre is, moeten we dit uit de eerstgenoemde passage afleiden: de nuances waar van Iersel zo op studeert maken het stuk vernietigend.

Dat is heel erg, maar niet zo erg als in Engeland: Dit alles heeft er toe geleid dat men in Engeland, bij de vertoning van ‘Les Mains Sales’ de titel wijzigde in ‘Crime Passionel’, waardoor men alle Sartriaanse problematiek elimineerde. De op sensatie beluste Engelsen houden nu eenmaal meer van lustmoorden dan van solidariteit met de onderdrukten, dat blijkt al uit hun boulevardpers. Maar de schrijver koestert ook geen illusies over de Hollandse bourgeoisie: Uw kanttekenaar haalt dit hier alleen aan om te laten uitkomen, dat ook zonder Sartriaanse achtergrond het stuk ‘genietbaar’ is.

Maar gelukkig, het vraagstuk dat aan de orde wordt gesteld gaat over heel iets anders: wat is meer waard, de mens of het beginsel. Sartre pleit voor de mens. De VVD heeft dus toch gewonnen.

J.P.G.

De tekeningen in dit nummer zijn van Peter Vos

[p. 8]

Sjibboletterkunde

De schrijver van de rubriek Dezer Dagen in de Nieuwe Rotterdamse Courant heeft onlangs een onderwerp aangesneden dat, geloof ik, nog nooit in Nederland, in het openbaar althans, behandeld is, het onderwerp nl. van de sjibbolets die de grenzen tussen de verschillende standen in onze maatschappij aangeven. Naar analogie van de Engelse literatuur over U- en non-U-uitdrukkingen en -gewoonten in Engeland, bepleitte hij het ondernemen van een soortgelijke studie - hij noemde het een verticale taalatlas - in Nederland.

Maar in plaats van enkele voorbeelden te geven van die Nederlandse sjibbolets, ging hij schielijk over op de sociale positie van de Nederlandssprekende in België. Was hij bang dat hij, door enkele van die sjibbolets te noemen, te veel lezers van de NRC zou froisseren? Het is waar: de NRC heeft minder lezers in België dan in Nederland...

Is het Hollands Weekblad ook zo bedeesd? Zo niet, laten we dan, in naam der sociologisch-filologische wetenschap, het eerste schot lossen en een paar uitdrukkingen noemen die in de ‘hogere’ standen taboe zijn en aldaar de gebruiker onmiddellijk klasseren als behorende tot een andere (‘mindere’) stand:

‘Ik lust geen soep’ i.p.v. ‘Ik hou niet van soep’.

‘Doet 't zeer?’ i.p.v. ‘Doet 't pijn?’

‘Ik heb ze nooit ontmoet’ i.p.v. ‘Ik heb haar (heppur) nooit ontmoet’.

‘Doe dit gelijk’ i.p.v. ‘Doe dit meteen’.

‘Hoe is die koffie? Ze is lekker’ i.p.v. ‘Hij is lekker’.

‘Ik ben er 'n maandag geweest’ i.p.v. ‘Ik ben er maandag geweest’.

‘Dag mevrouw Jansen’ i.p.v. ‘Dag mevrouw’.

‘Waar heb je dat gehad?’ i.p.v. ‘Waar heb je dat gekregen?’

Er zullen zeker nog vele andere uitdrukkingen zijn die de gebruiker onmiddellijk etiketteren en bij de nietgebruiker een rood lichtje doen opgaan, een wenkbrauw doen rijzen. Het nader uitzoeken ervan moet aan de researcher en fieldworker overgelaten worden.

Alleen nog dit: het merkwaardige is, dat de mensen die deze uitdrukkingen gebruiken, zich er niet van bewust zijn dat ze zich daarmee klasseren. Anders zouden de meesten hunner het wel laten. (Alleen een uitdrukking als ‘aangenaam’ - bij het kennismaken - is langzamerhand in brede kringen als ‘burgerlijk’ aanvaard en dus verworpen).

Deze onbewustheid ten aanzien van het eigen woordgebruik maakt een eventueel wetenschappelijk onderzoek moeilijk. De onderzoekers zouden hun eigen sociale laag niet kunnen, dus mogen onderzoeken, maar alleen de lagen onder de hunne. Van het woordgebruik in de lagen boven de hunne hebben zij ook geen weet (want anders zouden zij het overgenomen hebben). Wat weten wij van de augurentaal af waaraan de adel zijn soortgenoten herkent? En zijn daar ook weer lagen in? Wie mag er b.v. over de Lyndens spreken in plaats van over de Van Lyndens en over de Van Wee's in plaats van over de Van Weede's?

Kortom: een fascinerend onderwerp. Het nare is echter dat, naarmate de sjibbolets verraden en de codewoorden ontcijferd worden, het onderwerp zijn fascinatie verliest. De sjibbolets en codewoorden zullen dan immers gemeengoed zijn geworden en daarmee hun bestaansreden hebben verloren.

H.R.

Protest tegen cricketers

De Engelse samenleving zit met een probleem dat aan Nederland in de bezettingstijd doet denken. Kan men naar de wedstrijden gaan kijken tegen de Zuidafrikaanse cricketers die de zomer in Engeland komen doorbrengen? Er worden brieven aan de kranten geschreven door mensen die vinden van niet, en een bekende cricketer heeft gezegd dat hij trouwens weigert tegen ze te spelen - maar de MCC, de cricketbond die de tour organiseert, is niet van plan de uitnodiging in te trekken, te minder omdat zij al tien jaar geleden gedaan is.

De gangbare argumenten tegen deze vorm van boycot zijn onvoldoende. ‘Haal de politiek niet in de sport’ - maar het is duidelijk dat de Zuidafrikaanse cricketbond zelf

[p. 9]

begonnen is, door te weigeren negercricketers op te nemen en niet tegen India of West-Indië te willen spelen. ‘Maak het de spelers niet moeilijk, van wie de meeste waarschijnlijk ook de toepassing van de apartheid afkeuren’ - maar inderdaad komen zij hier niet als een toevallige groep spelers, maar als vertegenwoordigers van Zuid-Afrika. ‘Als je tegen de apartheid bent, doe dan iets nuttigs’ - maar het zou wel eens nuttig kunnen zijn om de Zuidafrikanen zelfs op het cricketveld geen gemoedsrust meer te gunnen.

Wie wegblijft, staat vast in zijn schoenen. Hetzelfde kan niet gezegd worden van de demonstranten die zich al gemeld hebben voor de ontvangst op het vliegveld en de eerste wedstrijd in Oxford. Zij overtreden de eenvoudigste regels van de gastvrijheid, die niet verplichten om de gasten van huisgenoten te helpen ontvangen, maar wel verbieden om boven aan de trap te gaan staan schelden. Als zij ergens tegen moesten demonstreren, dan tegen de MCC. Daarbij lijkt het twijfelachtig of zij met hun plakkaten de indruk van de lege plekken op de tribunes kunnen versterken.

Deze problemen van waardering worden opgedrongen aan iedereen die wel naar de Zuidafrikanen zou willen gaan kijken. Het is misschien van minder belang dat zo iemand ze goed oplost dan dat hij er de geringe omvang van blijft zien. De herinnering aan de bezettingstijd is daarom dienstig: zij waarschuwt tegen de morele zelfoverschatting die kan voortkomen uit de beoefening van minuskule deugden wanneer er een politiek motief achter zit.

J.J.P.