Hollands Weekblad. Jaargang 1

Brief uit Londen
De Britse Conservatieven: De gevaren van het succes
Bernard Crick

De Britse Conservatieven hebben enige reden om zich te beklagen over de vervulling van hun wensen. In oktober vorig jaar hoopten zij vurig op een grote meerderheid; nu moeten zij wel eens denken dat zij beter af geweest waren met een kleinere. Een partij met een kleine meerderheid is saamhorig. In het vorige parlement hadden de Conservatieven er een van negen-en-vijftig zetels, en zij bleven elkaar trouw zelfs in de bittere dagen van Suez, zelfs toen Lord Salisbury zijn ontslag nam om de ‘terugtocht’ uit Cyprus, en opnieuw toen het rapport van de commissie-Devlin de incompetentie en oneerlijkheid van de regeringspolitiek in Nyasaland aan het licht bracht. Dat een regering drie zulke klippen omzeilt, is een bewijs van bewonderenswaardige partijdiscipline.

Maar nu, terwijl de klippen veel minder gevaarlijk zijn en de oppositie vermoeid en verdeeld is, maken de Conservatieven hevige ruzie onder elkaar. Zij kunnen het zich veroorloven, dat is het misschien, nu zij een meerderheid hebben van iets over de honderd. Twee weken geleden werden zij onthaald op het schouwspel van Labourleden in vinnig debat met elkaar over de defensie-politiek; maar vorige week, bij de debatten over het jaarlijkse budget, had Labour de gelegenheid om toe te kijken terwijl de Conservatieven elkaar uitmaakten voor ‘geen haar beter dan socialisten’. De Kanselier van de Schatkist besloot zijn rede onder doodse stilte van zijn eigen fractie en luide ironische toejuichingen van de Labour-banken. Het budget was anders heel tam, met een paar economische restricties. Er kwam een beetje belasting bij op bedrijfswinsten; er ging iets af van de successierechten; er kwamen twee pennies op de prijs van sigaretten, en er ging iets af van de sherry en de port. Saaiheid en voorzichtigheid waren de meest opvallende zwakten

[p. 10]

van dit budget; maar het zette een beetje kwaad bloed met voorstellen om twee soorten belastingontduiking te beletten - en met de aanduiding ervan als ‘ernstige problemen’ - waarvan de Conservatieven tot nog toe gezegd hadden dat deze geen betekenis hadden behalve in de socialistische propaganda. De zogenaamde ‘golden handshake’ (een zeer aanzienlijke envelop met inhoud voor een zeer aanzienlijke directeur als hij aftreedt) wordt nu belast - een lelijke klap voor de vele Conservatieve parlementsleden die aanzienlijke directeuren zijn. En het is voortaan niet meer mogelijk om een boerderij te kopen en er dan opzettelijk verlies mee te maken (dat dan toch ‘betaald’ wordt door de zwaarbelaste winsten uit andere werkzaamheden) - een lelijke klap voor de Conservatieve zakenman die landeigenaar wil worden om zichzelf de status te verlenen van een echte heer.

De onenigheid over financiën heeft op een merkwaardige manier laten zien dat de Conservatieve partij niet minder dan Labour een coalitie is. Aan de ene kant heeft het nieuwe budget degenen naar voren gebracht die in de grond zakenlieden zijn, de geestverwanten van Adenauer's Duitsland en van de Republikeinen in de V.S. Zij zijn bereid om belastingverlaging te riskeren in het vertrouwen dat de industriële expansie dan genoeg versneld zal worden om een verscherping van de inflatie te voorkomen. Zij zijn niet bepaald principieel gekant tegen de Welfare State en de sociale voorzieningen - die door opeenvolgende Conservatieve regeringen, zo niet uitgebreid, dan toch gehandhaafd zijn -, maar zij vinden dat de regeringsuitgaven een te groot deel van het nationale inkomen opeisen. Het was op grond van een soortgelijke overweging dat Thorneycroft in 1958 is afgetreden als Kanselier van de Schatkist. Hij heeft toen gezworen dat hij nooit tegen de regering zou stemmen in het Lagerhuis, maar hij is in de commissies nog steeds een geduchte criticus van de leiders van de partij. Een onderminister van de schatkist die destijds tegelijk met hem is afgetreden, Enoch Powell, is onlangs benoemd tot voorzitter van de financiële commissie van de Conservatieve fractie. De leiders van de partij wilden eerst een tegenkandidaat stellen, maar toen het hun duidelijk werd dat hij toch zou winnen hebben zij daar liever van afgezien. Powell is een van de intelligentste en meest ambitieuze mannen in de Engelse politiek. MacMillan heeft hem een ministersbenoeming aangeboden in de huidige regering - hetzij om van zijn capaciteiten te profiteren of, waarschijnlijk



meer, om hem rustig te houden - maar hij heeft die geweigerd, en zich daarmee het hoge prestige verworven van hen die zeker lijken te zijn dat hun in de toekomst nog grotere banen te wachten staan. Powell en Thorneycroft zijn nu de leiders geworden van de zakenlieden- en ondernemersgroep in de partij.

Aan de andere kant heeft het budget de oudere paternalistische traditie in de partij duidelijker doen uitkomen, in de personen van Amery, de Kanselier, en Butler. Deze richting kenmerkt zich door een aristocratische minachting voor ekonomische beginselen, socialistisch of liberaal. De aanhangers ervan zijn volmaakt bereid om socialistische technieken toe te passen als het hun uitkomt. De vraag is voor hen niet of er krachtig geregeerd wordt, maar wie er regeert, en zij vinden dat dat de mensen moeten zijn die het altijd gedaan hebben: de oud-leerlingen van Eton en Harrow (die samen nog altijd tweederde van de Conservatieve fractie uitmaken!), die gemaakt zijn om te heersen en die elkaar kennen, sinds hun geboorte al bijna. Ideologieën kunnen hun minder schelen dan vriendschappen. Mensen die elkaar kennen en vertrouwen hoeven niet gebonden te worden door strenge regels, constituties en economische beginselen. Er is veel waars in zo'n opvatting: de ellende van de Labourpartij, die zijn leiders betrekt van zoveel verschillende kanten en maatschappelijke groepen, is altijd die behoefte geweest aan een tamelijk straffe partijconstitutie. Maar

[p. 11]

voor de informele, oligarchische, paternalistische soort van regeren is het dan ook nodig dat het vertrouwen van de vriendschap niet verstoord wordt.

Zo'n verstoring is nu juist wat er optreedt bij de meningsverschillen over de financiële politiek. Het ontbreekt niet aan Conservatieve parlementsleden die vinden dat hun partij een te aristocratische houding aanneemt, nog steeds afkerig is van ‘vulgaire’ zakenlieden, en in verkiezingstijd wel voor de ondernemersvrijheid opkomt maar daarna voortgaat met de socialistische Welfare State te administreren, alleen omdat de voornaamste elementen daarvan, zoals de gezondheidsdienst en de ouderdomsverzekering, nogal populair zijn. Voor velen van hen horen economische beginselen in acht genomen te worden lang voordat populariteitsoverwegingen gaan gelden.

Dan is er ook nog een ander twistpunt, van groter belang. Er zijn Conservatieven die zeggen dat zij de Labour-partij nooit zouden hebben toegestaan de mate van macht aan de Afrikanen in Kenya te geven die zij nu van de minister van koloniën gekregen hebben, om moeilijkheden te voorkomen; anderzijds zijn er, vooral bij de jongeren, leden die Macleod's politiek tot een beginsel willen verheffen. Er zijn zelfs voorstanders bij van een Britse interventie in Zuid-Afrika. De jonge Conservatieve intellektuelen van de Bow Group zijn in koloniale zaken niet meer te onderscheiden van de Labour-partij.

Deze Bow Group opent misschien de beste vooruitzichten voor de Conservatieve partij. Het is soms moeilijk te zeggen in welke zin de leden ervan ‘conservatief’ zijn. Blijkens hun pamfletten geloven zij in een sterke Welfare State en zij willen de zakenlieden redden, let wel, niet uit de klauwen van pseudo-socialistische kanseliers, maar uit de tradities verbonden aan de public school-das. Zij zijn anti-public-school mannen van de public schools, een type dat in de jaren dertig in grote getale de fractie van Labour is komen versterken. Misschien kunnen zij het best aangeduid worden als liberalen uit conservatieve kringen, die de Conservatieve partij als werkterrein hebben gekozen. Maar al zouden zij alleen in naam Conservatief zijn, zij zullen de partij misschien nog redden voor het gevaar dat de ouderen bedreigt als zij over teveel macht beschikken tegenover een zwakke oppositie: de splitsing tussen de heren en de zakenlieden. Te lang aan de macht zijn is bijna even gevaarlijk voor een partij als te lang oppositie voeren.

Vert. J.J. Peereboom