Hollands Weekblad. Jaargang 1

[p. 3]

De Nederlandse journalistiek
Vaders grote jongen
J.C.J. Lammers

In de nummers van 24 februari en 2 maart hebben mr J.L. Heldring, J.J. Peereboom en Th.H. Joekes geschreven over de Nederlandse journalistiek. Het onderwerp lijkt ons van voldoende belang, ook voor de niet-journalist, om het nog eens vanuit twee andere gezichtspunten - die van J.C.J. Lammers en B.J. Fris - ter sprake te brengen.

Begin maart vond een groot aantal Nederlandse journalisten zomaar een aflevering van Hollands Weekblad op de deurmat. De toezending van dit proefnummer - zo althans interpreteerde ik het op het eerste gezicht - was goed georganiseerd. Er stonden in ieder geval twee bijdragen in, die een journalist met een beetje belangstelling voor zijn vak niet ongelezen kon laten: de stukken van J.J. Peereboom en Th.H. Joekes over de Nederlandse journalistiek.

Bij het doornemen van de werkstukken van deze scribenten kreeg ik allengs het gevoel dat ik hier niet zozeer te doen had met een proefnummer, dan wel met een listig toegediende reprimande, die de ganse menigte van Nederlandse dagbladschrijvers zich aan moest trekken.

J.J. Peereboom, die onthulde dat hij een vriend heeft die vroeger in sigaretten ‘deed’, stelde vast dat ‘een beweging wel het minste (is) wat er nodig is om de Nederlandse journalistiek boven kleine middelmaat uit te wringen’. Verder: ‘de eerbied van de journalist tegenover alles wat zich als aanzienlijk voordoet, is de wortel van het kwaad’. Nog verder: ‘het lijkt mij dat de gebreken van de kritische en van de populaire pers in Nederland een gemeenschappelijke oorsprong hebben in de schrik voor alles wat persoonlijk en privé is’.

Dat zijn uitspraken, die er niet om liegen. Men hunkert bij het lezen van zulke woorden naar concretisering van het standpunt, naar nadere motivering, naar het puntje op de i.

Aan dit verlangen komt J.J. Peereboom niet tegemoet. Anders is het gesteld met Joekes' ‘Krant en bedrijf’. Hij somt een aantal voorbeelden op van weinig begerenswaardige verhoudingen tussen commercie en redactie. Het is iedere journalist bekend dat zulke situaties voorkomen. Maar wat Joekes signaleert is eigenlijk niet meer dan een hinderlijk randverschijnsel, dat geenszins representatief kan worden geacht voor de bij de krantemakers heersende mentaliteit - tenzij men het per se voortdurend over het Zierikzeese Suffertje wil hebben.

Als Joekes betwijfelt of het in de praktijk zal voorkomen dat in een speciaal bijvoegsel, gewijd aan b.v. een nieuw schip, redactionele artikelen verschijnen, waarin kritiek op dit schip wordt uitgeoefend, terwijl in datzelfde bijvoegsel advertenties van belanghebbenden prijken, dan heeft hij ongelijk. Om concreet te zijn: In een goed volgeadverteerd bijvoegsel van een Rotterdams dagblad gewijd aan de nieuwe ‘Rotterdam’ kwam een kritische beschouwing voor over de binnenhuisarchitectuur van het schip onder de kop: ‘Buiten beter dan binnen’.

Maar goed, met de algemene strekking van Joekes' stuk, mits voorzichtig gehanteerd, kan men het eens zijn. Als Joekes het dan maar met mij eens is dat de lering, die uit het telefoongesprek tussen commissaris en journalist (‘maar dit gaat niet over een advertentie, dit gaat over een artikel’ - ‘och, dat is voor jullie toch allemaal één pot nat’ - einde van het gesprek) te trekken valt, voor alles deze is: de journalist in kwestie is een slecht journalist - ik hoop waarachtig niet dat Joekes met zijn beschrijving van het telefoongesprek een autobiografische notitie heeft gepleegd. Welk zinnig mens laat zich met een dergelijke bejegening afschepen? Dan moet hij wel één van die lieden zijn, waarover J.J. Peereboom het heeft als hij schrijft: ‘de eerbied van de journalist tegenover alles wat zich als aanzienlijk voordoet, is de wortel van het kwaad’.

Ik ben weer bij Peereboom aangeland, en dat was ook de bedoeling. Want terwijl Joekes met zijn opmerkingen hout snijdt,

[p. 4]

doet Peereboom met zijn betoog ‘In het voetspoor van tante’ vrijwel het tegenovergestelde. Daar is b.v. zijn onderscheiding tussen kritische en populaire pers. Waar houdt, in de voorstelling van Peereboom, in Nederland de één op, en begint de andere? Wil hij zeggen dat de kritische pers de enige is die zich bezighoudt met een kritische benadering van de zaken van alledag? Is de populaire pers daardoor kenbaar dat ze geen ‘Kritische Commentaar’ produceert? Zit het hem in de opmaak, in de keuze uit het ‘kleine’ nieuws, in de toon? Het is allemaal niet duidelijk. J.J. Peereboom onderscheidt zonder aan te tonen. Trouwens, hij neemt het praktisch effect van zijn indeling zelf ook niet zo ernstig. Hij stelt vast dat men in de Nederlandse populaire pers (nogmaals, waar hangt die uit?) vaak dezelfde serieuze taal aantreft als in de kritische, en roept bijna radeloos uit: ‘Wanneer wij met moede ogen over de lange kolommen van de serieuze pers heen staren, weten wij dat nergens een toevlucht is’. Die toevlucht, zou men zo zeggen, moet er dan gauw komen, want J.J. Peereboom mag niet verkommeren. Maar als er dan op het ogenblik geen toevlucht te vinden is, hoe zit het dan met Peerebooms uitspraak (tot eigen vertroosting misschien?) dat de populaire pers bij betere salariëring van de journalisten pas goed vulgair zal worden - m.a.w., ze is al wel vulgair, maar nog niet goed.

Dit echter, concludeert Peereboom, moeten wij op de koop toe nemen Want: ‘de eerbiedige fatsoenlijkheid van de Nederlandse pers kan niet doorbroken worden zonder de gevolgen die in regententermen misschien het best aangeduid zijn als minder verkwikkelijk’.

Die eerbiedige fatsoenlijkheid van de Nederlandse pers bestaat, daarover zal ik, al hond ik mij verre van zijn generaliseren, met J.J. Peereboom niet twisten. En dat die eerbiedige fatsoenlijkheid soms hoogst betreurenswaardige situaties creëert, dat ben ik ook al met hem eens. Maar dat een opheffen daarvan vrijwel noodzakelijkerwijs de vulgariteit in zijn zog zou meevoeren, zie ik niet in. Grotere openhartigheid, ja!

Peereboom maakt zich hier schuldig aan een constructie, die men maar al te vaak verneemt van mensen, die de pers liefst zo braaf en zoet mogelijk houden. Daarmee motiveren zij hun (on)gelijk. Het had me niets verbaasd, wanneer deze voorstelling van zaken het product was geweest van de één of andere huurling op het erf van een commerciële of gouvernementele heer. Dan had ik het bij een schouder-ophalen gelaten. Maar nu een journalist (J.J. Peereboom) hem hanteert, moet er, dunkt me, geprotesteerd worden. Peereboom weet toch wel dat de vulgariteit, waarmee de Nederlandse pers op het ogenblik ook al behept is, niet schuilt in het z.g. populaire karakter van een krant, (als dat dan neerkomt op taille- en bustematen) maar veeleer in de wijze waarop ter redactie met de integriteit van de berichtgeving en het commentaar wordt omgesprongen?

Keren wij terug tot de eerbiedige fatsoenlijkheid van de Nederlandse pers. Die zal er aan moeten, maar een betere salariëring alleen zal daartoe nauwelijks bijdragen. Er zou al veel gewonnen zijn als niet de Nederlandse journalist wordt geleerd dat het niet tot zijn taak behoort om een beetje mee te regeren, om waar het kan het spel der hovelingen te spelen. Dààr schuilt een groot kwaad: de journalist wil o, zo graag door de



vooraanstaanden over wier gedragingen hij bericht als vaders grote jongen worden behandeld. Die zucht tot zelfhandhaving, tot ‘verheffing van de stand’, werkt de serviliteit in de hand.

Als Peereboom er zijn Nederlandse kranten zorgvuldig op na zou lezen, zou hij zien dat vooral de vakgenoten, die zich met één of ander gouvetnementeel beleid bezig houden, met die mentaliteit behept zijn. Dat zich een duidelijk onderscheid markeert tussen de verzorger van het ‘Haagse nieuws’ (‘Den Haag’ is hier meer dan een geografische bepaling van de regerings - èn hofstad) en de beschrijver van het alledaagse ‘nieuwtje’.

Als men over de euvelen van de Nederlandse pers in brede kring wil reppen, best, maar laat men het dan wel over de oorzaak, en niet uitsluitend over de bijverschijnselen hebben. Als de Nederlandse journalist zijn gewichtige, maar slechtzittende costuum van mede-regent, van betuttelaar van zijn lezers, aflegt, is er al een heleboel gewonnen. Dan komt er ook wel een eind aan de ‘eer-

[p. 5]

biedige fatsoenlijkheid’, waarover J.J. Peereboom terecht zo de dampen in heeft. We moeten natuurlijk buiten het regeneratieproces diegenen sluiten, die van nature serviel zijn. Aan een dergelijke karaktertrek valt met veel geld en goede woorden niet veel te doen.

Mocht tenslotte Peereboom behoefte blijven gevoelen aan een grotere brok vulgariteit in de zin van geboezemde juffrouwen en uitgesponnen slaapkamerverhalen - ik kan hem wat dat betreft in Nederland geen rosse toekomst voorspellen - hij stelle zich tevreden met de produkten van de Engelse vakgenoten. De oplage daarvan is zo groot, dat er altijd wel een exemplaar voor J.J. Peereboom zal overschieten.