Hollands Weekblad. Jaargang 1

[p. 15]

Journaal
J.J. Peereboom

De roman van Geneviève Dormann (La Fanfaronne), waar ik goeds over gehoord had, bleek alleen een liefdesgeschiedenis te bevatten. Ik las hem haastig door, met gedecimeerde verwachtingen, zodra ik dat merkte.

Inderdaad, daar stond het allemaal weer: de vrouw die, overmand door de liefde, in een hotelkamertje gaat wonen; de man die beurtelings dondert en snikt; de minnaar die het eerst van zijn opwinding terugkomt, en zijn toevlucht neemt tot de beproefde woorden: ‘Als ik je vervelend vond, zat ik hier niet met je’. Misschien is de liefde wel doodgepraat, dacht ik onder het bladeren. Het lijkt er dan werkelijk op, want alle lust vergaat als ik mij voorstel dat ik die oude figuren nadans en die oude formules opzeg. In deze termen is de liefde alleen nog uitvoerbaar met aanhalingstekens, in het gesprek te suggereren door kleine adempauzes: ik ‘houd van’ je, ik ‘kan’ niet buiten je, wat ben je ‘mooi’ gewelfd.

Doodgepraat is de liefde toch niet; daar is zij te hardnekkig voor. Alleen de vaste termen ervoor zijn doodgepraat, en misschien zijn zij dat wel altijd - al heb ik ook de illusie dat een beschaving mogelijk is waarin erover gepraat kan worden zonder dat het is om bij in slaap te vallen. De moeilijkheid voor ons is deels dat Venus in de rol gekomen is van de godin die faalde. De gay twenties hebben ons de notie nagelaten dat de liefde mooi en zuiver zal worden als wij de roep van de natuur volgen; het is een opvatting die op zichzelf al onnozel is, omdat er in negen-tiende van de gevallen bezwaren van praktische of gevoelsmatige orde zijn, en die nog minder bruikbaar wordt doordat wij haar niet eens consequent durven toe te passen. Als het allemaal heel gewoon is met het geslachtsleven, waarom worden dan altijd weer de gordijnen voor onze neus dichtgetrokken wanneer de gelieven van onze lectuur in bed gaan liggen? Soms kunnen wij een beetje door een kier kijken, maar waarom mogen wij er niet rustig bij komen zitten? De gedachten en het gebabbel van de hoofdpersonen zijn daar misschien niet meer waard dan aan het tafeltje in het eethuisje, maar er is geen reden om bij voorbaat te zeggen dat zij minder waard moeten zijn; en zij kunnen even goed gestileerd worden zodat wij ze met enige belangstelling lezen, in een komische of realistische of bittere trant.

Zulke boeken zijn verboden bij de wet, kan men zeggen; maar er wordt geen druk van betekenis uitgeoefend op de wetgevende macht om er iets aan te veranderen. Beschrijvingen van het geslachtsleven in actie gelden nog steeds als obsceen, en er zijn geen tekenen van een wens om het anders te doen opvatten. De litteratuur over de liefde is even nauw aan conventies gebonden als tevoren, en in zekere zin valser dan zij was nu de grenzen niet meer door een overtuiging of een theorie gesanctionneerd worden: wij zijn alleen uit gewoonte huiverig om er overheen te lopen.

Ik zal niet beweren dat er betere romans zouden verschijnen als de grenzen overschreden werden. Wie iets mee te delen heeft, redt zich meestal toch wel; dat is de algemene regel, die mij in dit verband onlangs nog bewezen leek door Christiane Rochefort met Le Repos du Guerrier. Het is alleen de moeite waard uit te zoeken waar de indruk van valsheid vandaan komt, en waarom de vorige eeuw er soms eerlijker uitziet, toen het voorspel van de liefde beschreven werd in plaats van zogenaamd de liefde zelf.

Als ik terugdenk aan de reis van een paar dagen die wij gemaakt hebben door het westen van Engeland, komt telkens als eerste de herinnering opzetten aan de jongetjes die cricket speelden in een tuin boven Stroud in Gloucestershire. De weg leidt uit het stadje omhoog, een minuut of tien rijden zowat; dan ben je aan de rand

[p. 16]

van een hoogvlakte, met bomen hier en daar, maar grotendeels kaal met gras. Er staan twee hotels, en huizen die naar de zijkant uitzien over dorpjes in een dal waar aan de overkant de grote weg naar Bristol loopt. Het was juist zacht weer geworden, met een beetje scherp licht van de zon door het wit van de wolken heen. Wij maakten een treuzelende wandeling, in een grote cirkel om de huizen heen, en gaven weer eens toe dat het prettig moet zijn om er goed van te leven. Teruggekeerd bij de weg zagen wij dat geïllustreerd door een meneer die juist een spinnende blauw-met-grijze auto tot stilstand bracht bij zijn tuinhek. Een monteur sprong eruit om het hek open te zetten, maar zij zijn blijkbaar niet naar binnen gereden, of maar eventjes, want toen wij later in het hotel koffie zaten te drinken zagen wij hen telkens opnieuw voorbij komen; de eigenaar had die auto zeker pas gekocht. Iets verderop waren dan die jongetjes aan het cricketen, achter een driekwart hoge tuinmuur: niet laag genoeg om op te leunen, niet hoog genoeg om het zicht te benemen. Het cricketbat en de bal waren niet te zien, alleen hoofden en schouders, maar je hoorde het plok als er een slag gedaan werd. Dan was er weer een hele tijd niets. Het jongetje dat bowlde deed alles langzaam, zoals het hoort bij dat spel, en vooral bij het oefenen ervoor: hij sjokte achter de bal aan, en sjokte dan weer terug om hem opnieuw te gaan bowlen.

Ik kan er overeenkomstige scènes van vroeger bij halen, de monteur Gerard die meekwam van de garage om de auto terug te rijden (hij vertelde verhalen over andere auto's, die wij later te horen kregen), en de cricketoefeningen die wij deden op het tuinpad; maar het komt niet van terugverlangen naar de kindertijd, dat de nieuwe scènes zich zo opdringen. Het zal eerder zijn dat de oude ervaringen voorgoed het juiste tempo voor het leven hebben opgegeven, en zelfs een juiste toon(‘plok’) en een juiste entourage (gras om op te spelen, bloemperken om te ontzien). Zulke dingen kunnen niet rechtstreeks nagestreefd worden; de manier om het goede leven te benaderen, is zijdelings. Er is een lelijke kans dat het zo nooit bereikt zal worden, maar het is bijna een zekerheid dat het dom, grof en saai zal zijn in de handen van wie er zich op geconcentreerd heeft. Waarschijnlijk was het al slecht gesteld met het goede leven dat mij indertijd zijn ritme en vormen oplegde; een sterk vermoeden in die richting belet mij ook alweer de techniek van de zijdelingse benadering met de ware toewijding uit te voeren. Wat men het best kan doen, en trouwens niet kan nalaten, is de rest van de wereld vergelijken met gras en plok en trage passen. Een ander kan het moeilijk opmerken, dat er in deze zin gestreefd en gestreden wordt; maar zelf wordt men er ook niet vaak aan herinnerd. De variaties op het thema zijn onherkenbaar, door de andere thema's die verwerkt worden en door bijkomstige motieven. Alleen als de oorspronkelijke tonen nog eens door anderen worden aangeslagen, weet men weer even precies wat ze waren.

Objectief gezien is het dominerende element van zo'n reis het schaap. Wij hebben duizenden schapen gezien, op de hellingen van west-Engeland en Wales; de meeste hadden een lam bij hun achterpoot. Ik had tevoren weinig met schapen te maken gehad en heb nu pas gemerkt, bij het wandelen over de weiden waar zij stonden te grazen, dat het woord schaapachtig niet goed gebruikt is in zijn gangbare toepassing op jonge meisjes wanneer zij blijk geven van een onbewuste domheid. Groepsgewijs maken schapen een domme indruk, dat is waar; zij blaten maar wat voor zich uit wanneer zij schrikken van voorbijgangers, zonder te kijken of het gevaar intussen ernstige vormen aanneemt of wijkende is. De maat van hun intelligentie zal daar wel mee aangegeven zijn, maar bij individuële ontmoetingen blijkt dat zij uit hun ogen kijken op een manier die niet in de gewone zin schaapachtig verdient te heten. Bij verscheidene gelegenheden heb ik, oog in oog staand met een schaap, de indruk gekregen dat het dier met zijn geringe middelen worstelde om begrip. Er was zelfs een enkel schaap dat een eindje naderbij draafde, stilstond, nog eens draafde en stilstond, en mij telkens onderzoekend opnam; tenslotte draaide het zich dan om en liep weg, met de allure van een puzzelaar die zijn denksport weggeschoven heeft om zich met de dagelijkse beslommeringen bezig te gaan houden. Ik neem dadelijk aan dat de schijn bedriegt, maar dat doet verder niet ter zake; het gaat hier juist om het schaapachtige voorkomen. Als dat aan mensen toegeschreven moet worden, dan aan vrouwen die roerloos vooroverleunend luisteren naar de gesprekken van hun mannen en vrienden, misschien voornemens om na enige tijd ook iets goeds te gaan zeggen, en anders vastbesloten om in ieder geval zoveel mogelijk op te steken; of aan jonge eerzuchtige employé's die zich door hun directeuren laten beleren, en met zoveel zorg hun aandachtigste gezicht zetten dat zij niet meer kunnen begrijpen wat hun gezegd wordt, en bijna vergeten te lachen als er een grapje in voorkomt.