Hollands Weekblad. Jaargang 1

[p. 6]

Onbevredigende confrontatie
E. Damen

Voor de 25e keer is de jaarlijkse confrontatie met cultuurfenomeen Het Boek weer achter de rug. Wiskundig bezien is 25 een van de meest waardeloze getallen. Net als 49 is het 't kwadraat van een priemgetal, maar terwijl 49 een getal is dat overvloeit van romantiek barst 25 letterlijk van ijskoud cynisme, het zilveren getal zonder geest en zonder ziel, even vervelend, overschat en onbenullig als het zilvermetaal. Technologisch betekent zilver natuurwetenschappelijk gepruts en leven op een laag pitje. Het zilveren lepeltje in de bak met doodgekookte weekdieren is een triest symbool van waakzaamheid over de levenslengte der mosselcarnivoren, opdat die met praal en zelfgenoegzaamheid zilveren dienstjubileum en zilveren bruiloft kunnen vieren zonder buikpijn.

De vooravond van deze 25e boekenweek begon met een uitspraak van de Hoge Raad volgens welke de boekverkopers geen ‘closed shop’ mogen voeren. De NRC had er prompt een moralistisch hoofdartikel over, vanwege de vrijheid van drukpers. Dat tot de aspecten van de vrijheid ook behoren de economische onafhankelijkheid en althans een zekere mate van welvaart speelt bij de Hoge Raad noch bij de NRC een rol. De drukpers is vrij, staat in de grondwet, behoudens ieders verantwoordelijkheid voor de wet. Toen de staatssecretaris destijds de kruideniers uit de markt probeerde te houden, zoals hij ook de kappers verbiedt margarine te verkopen, vanwege de redelijke orde in staat en samenleving, werd er over die vrijheid van drukpers al geredetwist voordat de vestigingsbeschikking het ministerie van economische zaken uit was. Het wezen van de ‘wet’ aan wie ieder verantwoordelijk was had met de vrijheid van drukpers niets te maken, maar wel met een redelijke mate van economische ordening, waar ge vóór of tegen kunt zijn, die ge flauwe kul kunt vinden of prachtig, maar die binnen het kader van een democratisch bestel verwezenlijkbaar was geweest.

Een boekverkoperij die niet weet wat haar economisch nog boven het hoofd hangt en een uitgeverij die straks aan niemand meer een korting voor wederverkopers mag weigeren vierden dus de vorige week de zilveren bruiloft met het lezende Nederlandse publiek, waarvan een deel net uitgestaakt was, dankzij een ander briljant juridisch krachtstukje. Het accent moest zo wel op de omzet komen te liggen. Huis aan huis zijn de folders over de pockets verspreid. De winkels leken wel bollenvelden met al die kleurigheid uit de drukkerijen van Spectrum, Querido en Elsevier. Toch waren er wel subtiele standsverschillen; bij twee Elseviers had ge het geschenk al te pakken. Aan Querido's moest ge er drie inslaan, waarna het Spectrum (f 1,25) tot vier ging.

Over het geschenk heb ik een en ander gelezen dat mij niet veel zei. Hoewel ik als consument spreek vond ik het een prima geschenk. Het was een interessant verhaal, dat vlot werd verteld. De intrige van de tragedie van de collectiviteit die het individuele drama volledig overspoelde was niet alleen goed gevonden, maar tevens een confrontatie met een mensheidontwikkeling die ons op den duur van de mens afhelpt. Het ‘mens ken u zelf’ dat hier aan de orde werd gesteld blijkt toch geen kreet te zijn van een wat vage afgesloten groep, die meestal niet zonder arrogantie en vaak zonder voldoende sociaal realisme is. Ook het extra geschenk In 26 letters - in dit blad op 23 maart al besproken - was van grotere dan incidentele waarde en bepaald gespeend van elke kruideniersmentaliteit. Organisatorisch en cultureel ging de boekenweek bepaald goed van start.

Voordat ik nu begin te kankeren even een momentopname uit een Amsterdamse boekhandel op een ‘goede stand’ met een goede chef en aardige verkoopsters. Een dame kocht een pocket en honderd postzegels van vier cent; samen per kassa meer dan vijf gulden. ‘Wat’, zei ze, ‘geen geschenk? Mij zie je hier nooit meer’... Blijft de boekverkoper dus voortaan met zijn postzegels zitten.

Even later onderzocht een heer in een leren jas met een mooie verloofde aan de arm gekleefd de Zwarte Beertjes. Hij kreeg een Simenon te pakken, vertaald door

[p. 7]

Dubois. ‘Moet u horen’, zegt de mooie verloofde, ‘is dat die Dubois van de Ceintuurbaan?’ (Die Dubois is een bekend restaurant, niet ver van de onderhavige boekhandel). ‘Be-je belazerd meid’, zegt de heer in de leren jas, ‘dat heb die goser niet nodig, franse boekies te vertalen’. Niettemin kocht de heer in de lederen jas het Zwarte Beertje, twee Kuifjesboeken, een paar boeken die ik niet kon herkennen, de 26 letters en het geschenk, samen voor f 26,90. Ik had graag een paar woorden met hem gewisseld, maar het liep tegen vijven en hij moest naar de t.v.

Tussen de dame met de honderd postzegels van vier centen en de heer in de leren jas vroeg een koper of ze Polak's ‘Joods receptenboek’ hadden. Ze hadden het en het kostte f 2,90. Te weinig voor het geschenk. De man zag er uit alsof het geschenk wel aan hem besteed was, maar hij kon het geld kennelijk niet goed missen. Hoewel joodse recepten - naar ik kan weten - meestal meer smakelijk dan goedkoop zijn.

Om deze momentopname af te ronden vermeld ik hier wat ik een paar jaar geleden in een boekhandel op het Rokin in Amsterdam meemaakte. In de nogal sterk academisch georiënteerde zaak kwam een dame binnen die om een potje lijm vroeg. De verkoper holde naar achteren en kwam even later terug met een flinke pot gluton. ‘Wat kost dat?’ vroeg de dame argwanend. ‘Niets mevrouw, dat krijgt u cadeau. Wij verkopen alleen maar boeken’. ‘Wat gek’, zei de dame. Met de gluton in haar tas ging ze hoofdschuddend de zaak uit. U ziet het, een vestigingsbeschikking kan er echt niet af; de hemel weet wat ze nog meer gaan weggeven.

Evengoed wordt het nu toch tijd dat ze het in de volgende jaren eens anders gaan doen. In de eerste plaats moet door een kundig hanteren van de reclame het publiek aan het verstand worden gebracht dat, geheel los van de pockets, het Nederlandse boek bezig is het goedkoopste boek van de wereld te worden, ook het betere boek. Dat is een kwestie van werken met getallen op een reclametechnisch juiste wijze.

Als ge Vestdijk's Ivoren Wachters voor zegge en schrijve f3,95 prima gedrukt en gebonden kunt kopen is dat letterlijk een koopje. De grote populair-wetenschappelijke uitgaven van Elsevier, die ettelijke jaren geleden enkele tientjes kostten, kosten nu nog steeds enkele tientjes. Voor een paar gulden in de week kan men, naar smaak en omstandigheden, per jaar een hele bibliotheek kopen. Dat zich relatief en absoluut een paar jaar lang een voortdurende prijsverlaging

[p. 8]

van het goede boek heeft voorgedaan is totaal aan het grote publiek ontgaan. Dat ziet alleen maar de pockets.

De zogenaamde loongrens is de laatste jaren met een paar duizend gulden verhoogd en daarin is ruimte voor een paar echte boeken. Het langs de wanden en dan liefst frontaal etaleren van een paar duizend titels is niet voldoende. Ik geloof voetstoots dat een boekhandelaar om één belangrijk boek te kunnen verkopen wel vijftig prullen aan de man moet brengen. Dat is zijn noodlot, maar ook zijn zending. In Den Haag is ergens een stuk straat van driehonderd meter met drie grote boekhandels. Bij de een ligt in de etalage het accent op cultuurgeschiedenis, bij de tweede op economie en bij de derde op kunst. Dat is vermoedelijk toevallig gebeurd, maar iets meer opzet in zulk een spreiding zou zeker geen kwaad kunnen.

De boekhandel onderschatte verder bij deze boekenweek de potentie van de kopers die zonder plan naar binnen liepen. Het ‘rondkijken’ is een moeilijke kunst. Dat er romans te koop zijn weet het publiek wel. Maar geef een groot vak met land- en volkenkunde en een knots van een opschrift erboven. Of techniek. Of geschiedenis. Vooral geschiedenis misschien. Naar de pockets wijst de weg zich vanzelf door de standaards. Maar zo'n speciaal vak trekt. De kunst van het verkopen is nu eenmaal veranderd en wat is er tegen om daarin mee te gaan?

Wat is een best-seller? Een boek, dat goed wordt gekocht? Of verkocht? Er waren - dat lag aan de uitgevers - te weinig attracties. Men overschat de aanprijzing ‘het is net uit’. Ook een boek uit 1956 kan in 1960 nog wel een bezittenswaard boek zijn. Men probéért het ook niet in de boekhandel. Waarom was er bij al die recente openbare discussies nergens met enige nadruk een boek over ‘staal’ opgesteld? Of over Oos-

[wordt vervolgd]