Hollands Weekblad. Jaargang 1

[p. 3]

Volk en krijgsmacht
A. Nypels

Over gebreken in de verhouding tussen volk en krijgsmacht is de laatste jaren veel te doen geweest, niet alleen in Nederland. Men volgt hierbij de mode, en zoekt oorzaken en oplossing in het falen van de middelen waarmee men ‘populair’ kan worden, en in verbetering daarvan, waarbij de publicatiemiddelen en de propaganda grote aandacht krijgen. Men ziet daarbij voorbij dat men in de sfeer van dit soort populariteit altijd aan de oppervlakte blijft, omdat - al willen velen dat niet gaarne horen - gewone mannen en vrouwen gevoelens herbergen, die niet voor propagandamiddelen wijken, en dikwijls zelfs niet voor heldere argumenten. Gaat het niet om geweten en rechtvaardigheid?

Bijna geheel Nederland erkent dat er een krijgsmacht moet zijn. Zij die dat niet doen zijn consequent, waar dit artikel niet verder op in gaat, behoudens de bekentenis dat schrijver dezes deze mensen volledig eerbiedigt, zonder het met hen eens te zijn. De grote meerderheid wenst een krijgsmacht, een Nederlandse of een Westerse. Maar een belangrijk gedeelte van die meerderheid wordt door de eigen publicatiemiddelen bestookt met suggesties en voorbeelden, die hen in de overtuiging moeten brengen dat men hen, op wier schouders de last van een door de gemeenschap gestelde taak is afgewenteld, moet beschouwen als een ijdel en gevaarlijk volkje, dat men niet genoeg kan wantrouwen en bevitten. Het is niet waarschijnlijk dat men daarmee de achting voor de krijgsman, die in ieder van ons in meerdere of mindere mate aanwezig is, werkelijk aantast. Maar het is zeker dat men een gêne in het leven roept om deze achting te laten blijken, en dat men de militairen zelf het ongemakkelijke gevoel geeft dat zij niet populair zijn, en dat zij moeten optreden met een aan hun wezen vreemde kleurloosheid en bescheidenheid. Veel uiterlijke kenmerken van de militaire geest worden als onsociaal, uit de tijd en belachelijk voorgesteld: vlagvertoon en vertoon van wapenen, militair ceremoniëel, kasten-geest, hoogdravende taal, hiërarchieke eerbied, strikte gehoorzaamheid. Men begrijpt waarschijnlijk niet dat men daarmee het wezen van de krijgsmacht aantast, en dus haar gevoel van eigenwaarde, en dus de goede uitvoering van de taak die de gemeenschap op de schouders van die krijgsmacht heeft gelegd.

Eigenlijk weet iedereen wel dat oorlogen zelden door militairen uitgebroed worden, en dat die tijden nu al lang voorbij zijn. Oorlogen worden uitgebroed door opzet of schuld van volkeren. Zo lang de volkeren zo zijn zullen zij behoefte hebben aan mannen die bereid zijn die oorlogen voor hen uit te vechten. Men werpe niet tegen dat thans niet meer oorlog wordt gevoerd tussen militairen, maar tussen gehele gemeenschappen, want dat houdt geen steek: ook dan vormen de militairen de stoottroepen die de spits af moeten bijten, en ook van de totale oorlog is de leiding in handen van militairen. Zij doen dat niet voor hun plezier, het is hun opdracht, hun vak, en misschien wel hun offer. Mocht een ras van aanbidders van de ‘frisch-fröhliche Krieg’ de toon aan gaan geven, dan staan daar gistingen van een geheel volk achter. Een volk zou dan ook eigenlijk moeten denken: ‘Tjonge, wat mogen wij blij zijn dat er nog mensen te vinden zijn die ons kwalijkste zaakje op willen knappen’. Zo denkt men er ook wel over, maar het aantal mensen die dat openlijk toe durven geven slinkt zienderogen. Beeld en geluid van een krijgshaftige troep beroeren ons nog altijd dieper dan de fraaiste en kleurigst uitgedoste burgermuziekkorpsen en optochten. Om maar niet te spreken van de vrouw, wier instinct nog altijd diep beroerd wordt door mannelijke

[p. 4]

krijgshaftigheid, wat de producenten van films zeer goed weten. Maar zullen dergelijke overpeinzingen niet weggehoond worden in een tijd die het woord ‘nuchterheid’ duidelijker in haar banier schrijft naarmate het aantal zenuwpatiënten en door vrees gekwelden toeneemt? Helemaal nuchter kan het niet, omdat de diepere achtergronden van het krijgswezen nu eenmaal niet nuchter zijn. Maar misschien kan iedereen die toegeeft dat wij er een leger op na moeten houden ook toegeven dat hij een goed leger wenst, met leiders die liefde voor hun vak hebben en daar liefst een roeping in vervullen. Welnu, het ras waar de goede krijgsman uit voortkomt (men werpe niet tegen dat er uitzonderingen zijn, want dat weet iedereen) is behept met enkele eigenaardigheden: Gevoel voor traditie en ceremonieel; een intelligentie die meer op het concrete en het onmiddellijk bereikbare is gericht dan op het beschouwende; de wens tot een gesloten gemeenschap met eigen wetten te behoren; ietwat hooggestemde opvattingen over begrippen als vaderland (of beschaving), eer, plicht, vorst of regeringsleider, trouw, moed, heldendom. De beroepsmilitair moet iets van deze eigenschappen bezitten, wil zijn persoonlijkheid voor het militaire vak open staan als roeping, en dat soort mannen voelt zich wel bij wat de burger diep in zijn hart van hen verwacht: wél schetterende marsmuziek, wél vlagvertoon, wél krijgshaftigheid van uiterlijk en houding, wél hardere hiërarchieke verhoudingen dan in het burger-leven gelden.

Maar men heeft ons volk al lang systematisch geleerd zich te schamen voor gevoelens die een deel van het eigen wezen zijn, een schaamte die onherroepelijk zijn weerslag vindt in de krijgsmacht zelf. Want een andere eigenaardigheid van de typische krijgsman is dat hij uiterst licht gekwetst is door kritiek op zijn broederschap van buiten af. Dat wil niet zeggen, dat men de krijgsmacht voor kritiek zou moeten sparen, want juist door haar neiging zich een gesloten broederschap te voelen zou dat gevaarlijk zijn. Het wil zeggen dat men de krijgsmacht moet kunnen accepteren mét de eigenschappen, die tot haar wezen behoren, en waarzonder zij niet leven kan, of een door ressentimenten verzwakt apparaat wordt. Nu voelen de meeste Nederlanders dat wel instinctief aan; de reacties van het huidige publiek op goed militair vertoon, ja zelfs op minder goede, operette-achtige vertoningen, met vaak een commerciëel tintje, wijzen dat uit. Tegen die operettes zou men juist de grootste bezwaren moeten hebben, want men kijkt naar het apparaat dat men voor



de oorlog bestemd heeft, en dat geeft zijn wezen slechts zuiver weer wanneer de bewondering van de toeschouwers met enige huivering gepaard gaat. Diep in een volk levende gevoelens kunnen niet zo maar door publicaties en propaganda ongedaan gemaakt worden. Maar dergelijke middelen kunnen wél tot gevolg hebben dat die innerlijke bewondering door gêne geremd of zelfs geheel weggestopt wordt. En zij hebben zeker tot gevolg dat de militairen zelf in hun gevoel van eigenwaarde gefrustreerd worden. Menige jonge man die een roeping in die richting voelt zal zich wel drie maal bedenken; en toch... als die jonge man die roeping volgt, is dat dan iets van lagere orde dan het besluit om de handel, de industrie of het ambtelijke apparaat te kiezen? Voor schrijver dezes, die geen beroepsmilitair is en dat nimmer is geweest, staat vast dat het omgekeerde het geval is, maar hij kan zich voorstellen dat men het daar op grond van achtenswaardige argumenten niet mee eens is. De ijveraars voor een ‘burgerlijke geest’ in het leger, of hoe zij dat ook willen noemen (men zal heel goed begrijpen wat bedoeld wordt) dringen ons volk iets op wat men zwakjes struisvogelpolitiek zou kunnen noemen, maar dat beter gekenmerkt wordt met huichelarij: ‘U wilt in staat zijn oorlog te voeren? Och, maar dat hoeft uw geweten toch niet te bezwaren? U hoeft er maar voor te zorgen dat u een leger heeft dat goed is, maar zich muisstil houdt, niet opvalt, en zich van alles onthoudt dat uw geestdrift of uw ergernis zou kunnen prikkelen’. Dat is een les in liegen, huichelen, en zondigen met een onbezwaard geweten. De militairen hebben de oorlog niet uitgevonden, en zij plegen hem ook niet uit te broeden. Zij voeren hem. Hun tradities zijn die van een broederschap des doods, die - historisch gezien - de last en de smaad van de oudste en grootste zonde der mensheid op zich genomen heeft. Dat is niets nieuws, alle mannen en vrouwen voelen dat met hun hele

[p. 5]

wezen aan. Kom er dan ook voor uit, oefen de controle uit die in een democratie vereist is, maar laat de trompetten schetteren, de kolven van de geweren met één feilloze klap op de grond dreunen, de minderen met onbezwaard geweten eerbied bewijzen aan hun meerderen. Eigenlijk ziet U dat zo graag, en daarzonder kunt U niet over een krijgsmacht met het voor haar taak onmisbare élan beschikken. Zorg dat Uw nogal vechtlustige jeugd niet in zijn natuurlijke verlangens gefrustreerd wordt, en zich schadeloos gaat stellen in bioscopen en door derderangs boeken, want dáár laat men zich bedwelmen door schijn en valse romantiek. U schaamt zich toch ook niet voor de stoere koppen die afgebeeld staan op de affiches waarmee leger, vloot en luchtmacht personeel werven? Als U dat wel doet, behoort U thuis bij de pacifisten door dik en dun, U bent daar welkom, en zij beschikken zelfs, in de ogen van hun tegenstanders, over sterke argumenten van universele gelding.

Weet U het nog, die geallieerde tanks, kanonnen, soldaten, officieren, parades in 1945, en voor sommigen van U in 1944? Vond U toen dat men de machten der duisternis op ons dak had gestuurd om ons te bevrijden? Neen, maar toen was het ons enkele weken gegund alleen maar ons zelf te zijn, en onze vreugde en bewondering van de daken te schreeuwen. Maar achter die voor ons zo verheugende gebeurtenis zijn de sterren gerezen en gevallen van mannen die hun roeping in een krijgsmacht hadden gevonden, mét de daaraan verbonden eigenschappen en tradities. Dat soort mannen moet men aanvaarden met hun hebbelijkheden, of men moet van een krijgsmacht afzien. Een ‘leger van burgers’ is ondenkbaar. Legers die zich zo genoemd hebben behoorden tot de krijgshaftigste en wreedste der geschiedenis, en moesten met spoed een ijzeren discipline invoeren wanneer zij aan een snelle en diepe val wilden ontkomen. Misschien vormt Israël een uitzondering, maar dat is voor ons van weinig betekenis zo lang er nog geen kibboetsen in onze welverzorgde polders verrezen zijn. Ontneem een krijgsmacht haar tradities en haar mogelijkheden om zich in haar eigen stijl te doen gelden, en U vermoordt haar. Op het ogenblik wordt ons een houding opgedrongen die veel gevaarlijker is dan het aanschouwen en aanvaarden van militair vertoon: schaamte

De tekeningen (Von Münchhausen) in dit nummer zijn van Peter Vos

voor iets dat wij als een wezenlijk deel van ons volksbestaan hebben aanvaard. Alsof men zich vegetariër mag noemen wanneer men zijn vlees alleen in vermomde vorm of in het donker eet, of alleen wanneer het zo onopvallend mogelijk door anderen wordt klaargemaakt onder het zingen van (zijn die er?) vegetarische liederen!

Belachelijk, nietwaar, iemand die in deze verlichte eeuw durft te spreken van malle dingen als ‘broederschap des doods’? Wel, iedere Nederlandse man die in Europa, in Indonesië of waar dan ook gewapend is opgetreden, in het leger of in het van smetten vrije gedeelte van het verzet, weet wat daarmee bedoeld wordt, al zal hij het niet gemakkelijk onder woorden kunnen brengen. De normale man, die zonder gewetensbezwaren in wapenen gaat, voelt zich inderdaad opgenomen in een broederschap. Meestal geeft hem dit een wat hooggestemd gevoel, dat uit zijn diepste natuur opwelt. Hij voelt zich gewijd aan gevaar en dood, ook wanneer zijn dienst hem niet direct met de gevechten in aanraking brengt. Hij is, letterlijk en figuurlijk, zeer kwetsbaar. Wanneer hij met een keurig uniform kan geuren, indruk kan maken door een bij zijn status behorende houding, door vlagvertoon en parades, doet hem dat goed, want dat maakt iets goed van wat hem ontbreekt aan vrijheid en veiligheid, en aan zekerheid omtrent de vraag of het doel waar hij voor gebruikt zal worden wel goed zal zijn.

Maar misschien willen de moderne mannen en vrouwen, die zo goed met de kracht der propagandamiddelen vertrouwd zijn (maar niet met de morele achtergronden daarvan), liever hun diepste angst en schaamte uitleven op een deel van hun volk, dat zich daar gemakkelijk toe leent? Als dat zo is, zal de geschiedenis hun niet veel meer te bieden hebben, want deze huichelarij grijpt zeer hoog. Camouflage-oefeningen zijn nuttig voor een leger, maar verderfelijk voor een volk. Met ‘double-talk’ en dubbele ideeën heeft alleen Hitler een rijk kunnen bouwen, en dat werd vrijwel onmiddellijk door de geschiedenis verzwolgen. Er staat ons maar één keus open: absolute verwerping van de oorlog, of de krijgsmacht accepteren mét de kenmerken van haar wezen. Iedere andere keuze zal ons gevoel van schuld vergroten, hoe schoon en verstandig onze leuzen ook mogen klinken. Laten wij tegenover de krijgsmacht staan zoals ons hart ons ingeeft, en niet zoals de mode het ons voorschrijft; dan gunnen wij een ander wat hem toekomt, en ons zelf een schoon geweten. Onze controlemiddelen zijn sterk genoeg om de krijgsman toe te staan als krijgsman te leven.