Hollands Weekblad. Jaargang 1

[p. 15]

Journaal
J.J. Peereboom

Na The Last Blue Sea gelezen te hebben, een roman van de Australiër David Forrest die er in zijn vaderland een mooie prijs voor gekregen heeft, houd ik mij voor de zoveelste maal bezig met het verschijnsel van boeken die absoluut niets voor mij betekenen. Het zijn gewoonlijk werken van auteurs die onafgebroken een hoge ernst handhaven, maar het zou niet helpen als zij tegen heug en meug grappen gingen maken; Armand Lanoux is een schrijver die dat doet, hij grapt als een jeugdleider, alsof hij gehoord heeft dat het goed is vrolijk of luchtig of speels te zijn of zoiets onuitstaanbaars, en natuurlijk niet prettig om te lezen. De wortels van de ernst zijn onwrikbaar bij de onleesbare auteurs: zij menen dat zij woorden aan betekenis kunnen laten winnen door ze met nadruk op te stellen. ‘En hij wist nu, dat hij een man geworden was’, is een typerende zin voor die soort schrijven. Het is wanhopig om te zien hoe Forrest telkens weer probeert met zulke middelen iets uit te drukken; maar in Australië valt het blijkbaar goed, en het is trouwens niet eens zeker dat het in Nederland niet hartelijk ontvangen zou worden.

De kunst van het prozaschrijven, zou ik zeggen, is eerder om de woorden ongemerkt een beetje los te maken uit het teveel aan betekenis waar zij mee behept zijn (de hoogste kunst is dan om het inderdaad ongemerkt te doen, zodat de lezer denkt dat de woorden heel gewoon gebruikt worden). Als ik gesterkt door deze formule nog eens The Last Blue Sea inkijk, begin ik weer te twijfelen, want het blijkt dat het toch mogelijk is om iets uit dat boek te halen door er onverbiddelijk de tanden in te zetten; maar ik houd het niet langer dan een paar pagina's vol. Het is juist genoeg voor een vermoeden dat David Forrest en ik iets met elkaar gemeen hebben, zodat wij in noodgevallen een ‘ontmoeting’ zouden kunnen forceren door een ‘gesprek’ te hebben, waarna wij elkaar in de ogen zouden zien, ‘twee mannen die wisten dat zij begrepen’. Misschien had ik net zoals hij kunnen worden, als de dingen een beetje anders gelopen waren. Het moet bezielend leven zijn, als men inderdaad zoveel nobele ernst en tendresse virile bij zichzelf op kan wekken door een paar hoge sleutelwoorden te gebruiken. Ik zou Forrest willen zijn, en iets door mij heen voelen gaan iedere keer dat ik aan Mannen dacht; of nog liever Lanoux, en dan ook grapjes kunnen maken uit speelsheid.

Het boek van Forrest kruiste mijn pad kort na de verhalen van Joyce Cary, Spring Song, alsof het tijd werd om mij nog eens te laten merken dat alle vreugden betaald moeten worden, in het leven. Ik kan mij niet herinneren ooit zo'n goede toepassing gezien te hebben van het voorschrift dat een kort verhaal meteen op gang moet komen, als in deze beginregels: ‘Old Mrs Bill of Hunter's Green had three daughters, Daisy, Letty, and Francie, the youngest. Daisy is a spinster of fifty who travels round the world from one friend's house to another on cargo-boats, buses, hitch-hikes, and has, she says, a gorgeous time’. Daarna gaat het verder over de andere dochters, en de hoofdpersoon van het verhaal is eigenlijk Francie, de jongste, waarmee de eerste ontmoeting des te aardiger is doordat Cary in Art and Reality beschreven heeft hoe hij aan haar gekomen was (door een gezicht dat hij zag op de boot naar Amerika).

De verhalen hebben de grootste charme, lijkt mij, voor wie al veel van Cary gelezen heeft. Er komen telkens in de kortst mogelijke vorm motieven in uit waar hij in sommige van zijn laatste romans een beetje te hard mee gehamerd heeft (hoewel niet in The Captive and the Free, de allerlaatste en postuum gepubliceerde, die vorig jaar mijn oude voorkeur voor zijn werk vernieuwde, na een slappe tijd). Het voornaamste thema is de vrijheid, waarvan hij indertijd in The Case for African Freedom heeft geschreven. ‘Vrijheid, macht voor het volk, is een last voor regeerders; zij is onbeschaamd, ondernemend, vulgair, wankelmoedig, ondankbaar. Zij brengt in iedere staat altijd een duurzame verwarring en opschudding teweeg’. Hij zegt dat niet als aansporing tot

[p. 16]

krachtiger optreden aan de politie, maar vindt dat het zo hoort en trouwens niet anders kan. Het punt is dat wij de vrijheid zo moeten opvatten; zij is ‘creation in the act’, en daarom ‘eternal and indestructible’. Het lijkt soms een beetje op een naïeve romanciersvisie, betrokken op de gewichtige zaken van de staatkunde, en vergeleken met de idealen van revolutionnairen en reactionnairen; maar als het naïef is, dan evengoed in zijn betrekking op het individu. De meeste mensen zouden met geen stokslagen tot creation in the act te brengen zijn; de enigen voor wie de formule zin heeft, dat zijn degenen die wel zouden willen maar niet durven, omdat zij menen al vrij te zijn en alleen brokken te kunnen maken als zij zich buiten de grenzen van de orde wagen. De bevolking van Cary's boeken bestaat grotendeels uit mensen die het niettemin durfden, en die de wonderlijkste dingen deden (in de verhalen zijn het vaak kinderen). Ik weet geen visie die beter dan de zijne geschikt is om de mensenwereld zichtbaar te maken achter de woordenwereld van het gewone leven.

Ik heb sinds enige tijd een nieuw wandelterrein in gebruik: de straten van Pimlico, het stadsdeel tussen Victoria Station en de rivier (en in twee ongelijke stukken verdeeld door de sporen van het station). De aantrekkelijkheid ervan wordt misschien deels verklaard doordat het zich voordoet als een dood stadje in Londen, waar de egale rijen oude huizen stiller zijn dan elders, en de auto's minder druk; maar het moet toch toen het nieuw was ook al iets vreemds gehad hebben, want het lijkt of alle straten er scheef lopen, zelfs al staan zij met rechte hoeken op elkaar. Zij staan scheef op de rest van de wereld. Bij iedere hoek ben ik benieuwd naar de volgende straat, en steeds blijkt hij dezelfde toon aan te slaan als de vorige, al ziet hij er anders uit, soms zelfs met nieuwe rechthoekige kantoorpanden en glinsterende winkels die pas geopend zijn. De lucht is boven Pimlico wijder dan boven Londen zelf, en bleekblauw; het lawaai van de straat wordt er in opgenomen voordat het op kracht kan komen. Ik wissel er nooit een blik, hoe toevallig ook, met een voorbijganger, en hoef er de spelende kinderen niet te ontwijken. Terugkerend naar de botsingen van Chelsea, over de brug die de treinsporen kruist, heb ik een gewaarwording alsof ik onzichtbaar geweest ben; of als dat te sterk is, tenminste een vermoeden van hoe het moet voelen om onzichtbaar te zijn.

Goed Hollandse reactie van A., als de l'E. haar vertelt van een teken van waardering dat hij ontvangen heeft van een oude bekende die vindt dat hij aardig schrijft: ‘Maar dat is erg verkeerd! Dan word je veel te ijdel!’ Het doet mij denken aan een Hollands meisje dat mij vertelde van haar ontmoeting in Washington met een geemigreerde Poolse schrijver, die in de loop van het gesprek probeerde te laten weten dat zijn boeken in Polen heel bekend waren. ‘Nou, ik zei zo hù-hù, hè’. Misschien is zelfs mijn herinnering aan L. niet te gek om typerend te zijn: deze onrustige vrijgezel had het plan om bij een bezoek aan Parijs Françoise Sagan op te zoeken, en ook al een manier bedacht om haar belangstelling te wekken: ‘Als ik eens begin met wat hatelijke dingen over haar boeken te zeggen’. Zijn beeld van schrijvers als mensen die in een beschutte wereld van eigenwaan leven, was tenslotte ongeveer hetzelfde als dat van de oude journalist R., die gewoon was de Nederlandse schrijvers groepsgewijs te vangen onder de beschrijving ‘Dat elkaar bewierokende kringetje’.

Niemand kan waarschijnlijk in ernst denken dat de ijdelheid, waar zij zich bij Hollandse schrijvers voordoet, bevorderd is door de adoratie van het publiek. Zij zou eerder als bastion opgericht kunnen zijn tegen de bestudeerde blijken van gebrek aan belangstelling. In zulke gevallen jagen de schrijver en zijn anti-bewonderaar elkaar voort in een vicieuze cirkel; maar bovendien worden voor de zekerheid ook de meest bescheidenen af en toe preventief op de vingers getikt. Het zou wel erg goed bedoeld kunnen zijn, maar waarom worden bijvoorbeeld autoriteiten en geleerden nooit op de gevaren van de ijdelheid gewezen, hoewel zij een veel hoger aanzien genieten en hun zielen dus veel groter gevaren lopen? - Dat is een onzinnige vergelijking: die zijn immers officieel aangsteld!